Bardzo często zdarza się, że po podpisaniu kontraktu firma ubiega się o finansowanie bankowe zakupu surowców do produkcji czy materiałów budowlanych. Może się jednak okazać, że na przeszkodzie do otrzymania finansowania lub też dostania go na korzystnych warunkach stoi treść umowy handlowej.
Mimo że bank nie jest jej stroną, pewne zapisy mogą mieć wpływ na późniejszy proces finansowania. Dzieje się tak m.in. dlatego, że bank, udzielając finansowania, wymaga uzyskania szeregu praw związanych z kontraktem handlowym lub przychodami z niego.
Są typowe klauzule, których treść najczęściej pozostaje ściśle powiązana z umową finansowania (np. umową kredytową) i na które przedsiębiorca powinien zwrócić uwagę przy podpisywaniu umowy z punktu widzenia późniejszego jej finansowania. Wiele istotnych klauzul znajduje się w jej końcowych postanowieniach, w związku z czym bywa, że zostają niezauważone podczas lektury.
To szczególnie niebezpieczne, ponieważ również w tym zakresie może zadziałać zasada „małego druku”. To, że zapis znajduje się na ostatniej stronie i wydaje się standardowy, nie zmienia faktu, że może mieć poważne konsekwencje prawne.
Zakaz cesji
Z punktu widzenia finansowania bankowego bardzo istotna jest klauzula zakazu cesji wierzytelności – skuteczna bezwzględnie, nawet jeśli zastrzeżona w kontrakcie (mimo iż skuteczność bezwzględna zakazu cesji wierzytelności budzi kontrowersje w doktrynie). Wyłącza albo też w istotny sposób ogranicza ona możliwość pozyskania finansowania bankowego, z uwagi na fakt, iż pozbawia bank jednego z podstawowych zabezpieczeń – cesji wierzytelności z kontraktu handlowego.
Zatem, gdy do realizacji umowy potrzebne jest nam zewnętrzne finansowanie bankowe, należy wystrzegać się zapisów typu: „Żadna ze stron nie przeniesie praw ani obowiązków wynikających z niniejszej umowy na jakąkolwiek osobę trzecią”.
Gdy bank (będący osobą trzecią w rozumieniu umowy handlowej) nie będzie mógł uzyskać zabezpieczenia finansowania np. w postaci (warunkowej) cesji wierzytelności z umowy, może po prostu odmówić finansowania z uwagi na brak dostatecznego zabezpieczenia. Może też, przyznając finansowanie, zażądać wyższej marży jako premii za zwiększone ryzyko związane z brakiem takiego zabezpieczenia.
Osobną grupę stanowią klauzule umowne ograniczające finansowanie – a to postanowienia umowne niekorzystne dla podmiotu ubiegającego się o finansowanie, na które bank może zwrócić uwagę przy ocenie kontraktu pod kątem ryzyka jego finansowania. Jest to bardzo szeroka grupa postanowień, wśród których można zwrócić uwagę na następujące zagadnienia.
Egzotyczne prawo
Prawo właściwe – jeżeli kontrakt zostaje poddany prawu zobowiązań innemu niż prawo siedziby dostawcy/usługodawcy (klienta banku) lub prawu niezwiązanemu bezpośrednio z kontraktem (tzw. egzotyczne prawo), powoduje to dla banku trudności z prawidłową interpretacją praw i obowiązków stron i tym samym oceną ryzyka finansowania.
Bank, który nie ma eksperta prawnego znającego prawo obce, może mieć zastrzeżenia do udzielenia finansowania, ponieważ te same zapisy kontraktowe mogą rodzić różne skutki prawne w polskim czy angielskim prawie zobowiązań.
Bank, który nie ma możliwości tego zweryfikować, słusznie może się obawiać, iż zastrzeżenie prawa właściwego gra na korzyść drugiej strony, tym samym stawiając jego klienta w gorszej sytuacji i zwiększając ryzyko finansowanej transakcji. Zwiększenie ryzyka, jeżeli nie kończy się odmową finansowania, oznacza najczęściej podwyższenie marży.
Jaki sąd
Kolejnym zapisem może być określenie w umowie sądu właściwego. Zapis na sąd wyłącznie właściwy dla siedziby drugiej strony w sytuacji, gdy występowanie lub zgłaszanie roszczeń do tego sądu może być dla podmiotu finansowanego utrudnione lub połączone ze znacznymi kosztami, może oznaczać trudności lub niemożność wyegzekwowania roszczeń z kontraktu. To zaś dla banku jest bardzo istotna okoliczność wpływająca na np. decyzję kredytową.
Klauzula arbitrażowa
Podobnym zapisem jest klauzula arbitrażowa. Tak jak w przypadku sądu właściwego skonstruowanie arbitrażu w ten sposób, iż będzie on niewspółmiernie skomplikowany lub też procedura przed arbitrażem będzie długotrwała, może realnie oznaczać trudności lub niemożność wyegzekwowania roszczeń z kontraktu.
Wypowiedzenie i rozwiązanie
Innego rodzaju zapisami są postanowienia dotyczące wypowiedzenia lub rozwiązania umowy. Generalnie umowa powinna zapewniać związanie stron stosunkiem zobowiązaniowym w celu jej wykonania zgodnie z jej przedmiotem, przy zachowaniu możliwości wyjścia z umowy w przypadku istotnego naruszenia jej postanowień przez drugą stronę, wykonania umowy bądź upływu czasu.
Jeżeli umowa stanowi, iż wypowiedzenie jej przez stronę przeciwną jest zbyt łatwe albo też nadmiernie utrudnione dla naszej strony, bank może zaproponować mniej korzystne warunki finansowania. Może to wynikać z kalkulacji banku, polegającej na tym, iż marża o określonej wysokości bywa obliczana przy założeniu określonych zysków z finansowania na przestrzeni np. trzech lat trwania umowy handlowej.
Jeżeli z zapisów umowy wynika, że druga strona może bardzo łatwo wyjść z umowy w dowolnym momencie i bez przyczyny lub z mało istotnych przesłanek, bank może uznać, iż kalkulacja zysku z marży jest zagrożona i aby uzyskać satysfakcjonujący zwrot z finansowania, zaproponuje wyższą marżę.
Zmiany umowy – poważną przeszkodą w finansowaniu może być zapis zezwalający drugiej stronie na modyfikację umowy. Przy ocenie umowy pod kątem finansowania konieczne jest założenie, iż umowa raczej nie będzie podlegała zmianie, chyba że zgodzą się na to obie strony w formie przewidzianej dla zmiany umowy.
Rażące kary
Za przeszkodę w finansowaniu bank może także uznać kary umowne za niewykonanie lub nienależyte wykonanie przedmiotu umowy, które są: rażąco wygórowane bądź zastrzeżone w przypadku najdrobniejszych uchybień postanowieniom umowy lub przesłanki kary umownej sformułowane niejasno (nie wiadomo dokładnie kiedy, bądź za co kara umowna się należy).
Kara umowna jest nadzwyczajnym środkiem odszkodowania umownego i powinna być stosowana z umiarem. Nazbyt często spotyka się natomiast umowy, w których na rzecz odbiorcy zastrzeżonych jest pięć różnych kar umownych za najdrobniejsze nawet uchybienia, natomiast na rzecz dostawcy ani jednej. Dla banku nie jest obojętne, iż jego kontrahent może stracić cały zysk z transakcji przez karę umowną, której druga strona może użyć niemal całkowicie dowolnie i wedle swobodnego uznania.
Zabezpieczenia płatności
Co do zasady umowa powinna zawierać zabezpieczenie płatności przez kontrahenta, np. w postaci zastrzeżenia własności rzeczy sprzedanej do czasu uiszczenia ceny, zadatku, gwarancji bankowej, akredytywy etc.
Przeniesienie obowiązków (długu) przez drugą stronę – druga strona nie powinna mieć możliwości swobodnego przenoszenia swoich obowiązków na inne podmioty. O ile bowiem przy podpisywaniu umowy najczęściej orientujemy się, kim jest nasz kontrahent i jakie są jego możliwości realizacji podjętych zobowiązań, o tyle przeniesienie przez niego tych obowiązków na osobę trzecią pozbawia nas tej wiedzy i może skończyć się tym, że stroną umowy stanie się podmiot, który nie może wykonać prawidłowo umowy.
Oczywiście ma to również znaczenie dla banku, który oczekuje, że przy znanych mu postanowieniach umowy będzie ją wykonywał ten, a nie inny podmiot. Zdarza się, że bank sprawdza kontrahenta umowy i możliwość dowolnej jego zmiany oznacza dla banku zwiększone ryzyko umowne, a tym samym i ryzyko finansowania.
Ile poufności
Poufność – klauzula poufności powinna zawierać stosowne wyłączenia dotyczące finansowania bankowego – ujawnienia bankowi treści umowy i wszelkich związanych z nią okoliczności. Często spotykany w umowach zapis, iż „Strony nie ujawnią żadnego z postanowień niniejszej umowy jakiejkolwiek osobie trzeciej”, może być z tego punktu widzenia poważnym problemem przy uzyskiwaniu finansowania z banku. Z jednej bowiem strony, aby uzyskać
finansowanie, konieczne jest przedstawienie bankowi umowy, z drugiej zaś w omawianym przypadku stanowi to naruszenie postanowień umownych. Nie jest dobrze, gdy dla uzyskania finansowania firma już na samym początku jest zmuszona łamać postanowienia umowy. Jeszcze gorsza sytuacja może mieć miejsce, gdy naruszenie rygorystycznie zakreślonego obowiązku zachowania poufności zagrożone jest karą umowną, ponieważ wtedy drugiej stronie kara umowna należy się bez względu na wysokość poniesionej naruszeniem zakazu poufności szkody.
Marcin Gruszko radca prawny w TGC Corporate Lawyers
Komentuje Marcin Gruszko, radca prawny w TGC Corporate Lawyers
Niejasne zapisy umowy powodują trudności w prawidłowej ocenie praw i obowiązków stron, co z kolei zwiększa ryzyko po stronie banku finansującego.
Szkodliwie wpływa na możliwość pozyskania finansowania fakt, że umowa jest jednostronnie korzystna dla drugiej strony np. gdy cały szereg postanowień wskazuje na to, iż kontrahent ma więcej praw niż strona finansowana lub gdy umowa jest niepełna bądź schematyczna.
Powoduje to trudność w ustaleniu praw i obowiązków stron, czyli treści kontraktu.Dobrą praktyką jest skonsultowanie umowy z bankiem przed jej podpisaniem pod kątem zapewnienia przyszłego jej finansowania.
Czasami uprawnienia banku np. kontrolne, cesja wierzytelności etc. wpisywane są bezpośrednio do umowy handlowej.Odrębną, ale bardzo istotną kwestię stanowi również ważność samej umowy – prawidłowa reprezentacja spółki, wymogi co do formy czynności prawnej, elementy konieczne umowy, wymagane zgody korporacyjne np. zgromadzenia wspólników.
Podsumowując – zawierając umowę handlową, której wykonanie będzie finansowane w całości lub w części przez bank należy przed jej podpisaniem dobrze przeanalizować jej postanowienia. Wszystko po to, aby później nie mieć problemów z uzyskaniem finansowania bankowego, niezbędnego dla prawidłowej realizacji kontraktu.