Ustawa o wynagradzaniu osób kierujących niektórymi podmiotami prawnymi
z 2000 roku, czyli tzw. ustawa kominowa, od samego początku wywoływała spore kontrowersje – pojawiały się poglądy o jej niecelowości czy niezgodności z prawem unijnym.
Tymczasem ustawa obowiązuje i niemal każda jej nowelizacja przysparza kolejnych wątpliwości. Kilka nowelizacji tej ustawy miało charakter „terminowy” – wprowadzały one przepisy zamrażające w konkretnych latach wynagrodzenia osób objętych tzw. kominówką.
Kogo dotyczą przepisy
Celem przyświecającym wprowadzeniu ustawy kominowej było dążenie do ograniczenia wysokości wynagrodzeń osób kierujących podmiotami z udziałem Skarbu Państwa czy jednostek samorządu terytorialnego, czyli głównie menedżerów. Realizacją tego celu jest objęcie ustawą kominową między innymi:
• przedsiębiorstw państwowych,
• jednoosobowych spółek Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego,
• spółek prawa handlowego, w których udział Skarbu Państwa albo jednostek samorządu terytorialnego przekracza 50 proc. kapitału zakładowego lub liczby akcji, a także spółek, w których te spółki posiadają ponad 50 proc. kapitału zakładowego lub liczby akcji,
• innych samorządowych jednostek organizacyjnych posiadających osobowość prawną,
• państwowych jednostek budżetowych (z określonymi wyjątkami),
• samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej.
Objęcie powyżej wskazanych podmiotów ustawą kominową nie oznacza oczywiście, iż wynagrodzenia wszystkich osób w nich zatrudnionych podlegają ograniczeniom tej ustawy. Ograniczenia dotyczą bowiem osób, które w tych jednostkach (z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej) zajmują stanowiska:
• kierowników – w tym m.in. dyrektorów, prezesów, zarządców komisarycznych i osób zarządzających na podstawie umów prawa cywilnego,
• zastępców kierowników – w tym zastępców dyrektorów i wiceprezesów,
• członków organów zarządzających – w szczególności zatem członków zarządów,
• głównych księgowych,
• likwidatorów tych jednostek,
• członków organów nadzorczych – tj. rad nadzorczych i komisji rewizyjnych.
Dalsze zasady podlegania ustawie określone są w jej art. 3, zgodnie z którym ogranicza ona wynagrodzenie także osoby fizycznej i spółki cywilnej prowadzącej działalność na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej oraz osoby prawnej, z którą jeden z powyżej wskazanych podmiotów zawarł umowę o zarządzanie – od tej zasady sama ustawa jednak wprowadza wyjątki.
Maksymalna wysokość
Dążąc do ograniczenia wysokości wynagrodzeń osób podlegających ustawie kominowej wprowadza ona określone zasady ustalania wysokości wynagrodzenia miesięcznego oraz zasady i warunki nabywania prawa do innych świadczeń pieniężnych.
Zasadą bowiem jest, iż osobom tym przysługuje wyłącznie wynagrodzenie miesięczne (art. 5 ust. 1). Mogą im być przyznane świadczenia dodatkowe (katalog tych świadczeń oraz ich maksymalne wysokości określa ustawa i wydane na jej podstawie rozporządzenie) oraz nagroda roczna (także na zasadach ustawowych).
W odniesieniu do wynagrodzenia miesięcznego ustawa wprowadza jego maksymalną wysokość. Szczegółowa regulacja w tym zakresie, ze wskazaniem danego podmiotu lub stanowiska konkretnej osoby, ujęta jest w art. 8 ustawy kominowej.
Przykładowo, zgodnie z tym przepisem dla osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach państwowych lub w spółkach z udziałem Skarbu Państwa maksymalna wysokość wynagrodzenia miesięcznego nie może przekroczyć sześciokrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat z zysku (tzw. kwota bazowa) w czwartym kwartale roku poprzedniego.
Dla członków rady nadzorczej maksymalne wynagrodzenie wynosi jednokrotność ww. kwoty bazowej. Podkreślenia wymaga, iż wskazane w ustawie wynagrodzenie (ustalone jako odpowiedni mnożnik kwoty bazowej) jest wynagrodzeniem maksymalnym. Możliwe zatem jest ustalenie tego wynagrodzenia w wysokości niższej, obliczanej w szczególności przy pomocy innej kwoty bazowej czy innej jej wielokrotności.
Co w przypadku naruszenia
Ustawa kominowa wprowadza swoiste rozwiązanie dla sytuacji, kiedy osobie jej podlegającej przyznane zostanie wynagrodzenie (czy inne świadczenia) z przekroczeniem ustawowych ograniczeń. Zgodnie z art. 13 ustawy postanowienia umów o pracę czy innych aktów stanowiących podstawę współpracy, które ustalają wysokość wynagrodzenia w wysokości wyższej niż maksymalna, są nieważne z mocy prawa w odniesieniu do części, która przewyższa kwotę maksymalną.
Oznacza to, iż cała – przykładowo – umowa o pracę pozostaje w mocy, a sankcją nieważności dotknięte jest wyłącznie postanowienie dotyczące wynagrodzenia i to tylko w tej części, która przekracza ustawowe maksimum. W praktyce oznacza to, iż osoba zawierająca taką umowę otrzyma wynagrodzenie w maksymalnej wysokości przewidzianej ustawą.
Inną sankcją za nieprzestrzeganie przepisów ustawy kominowej jest rozwiązanie z mocy prawa organów nadzorczych w podmiotach, w których doszło do takich naruszeń (art. 14 ustawy).
Zasady zamrożenia
Przewidziany w art. 8 mechanizm ograniczenia wysokości wynagrodzenia miesięcznego zawiera w sobie element waloryzacyjny. W każdym roku bowiem wynagrodzenie maksymalne ustalane jest przy uwzględnieniu danych z roku poprzedniego. Odstępstwem od tej zasady są jednak wprowadzane przez ustawodawcę przepisy, które zamrażają wysokość wynagrodzenia, w szczególności poprzez wyłączenie wspomnianego elementu waloryzacyjnego.
W ostatnich latach nowelizacje ustawy kominowej w tym zakresie wprowadzane były ustawami zmieniającymi związanymi z realizacją ustawy budżetowej. Te ustawy zmieniające zawierają szereg regulacji dotyczących różnych podmiotów czy poszczególnych zawodów, których celem jest ograniczenie (lub niezwiększenie) wydatków z budżetu.
Jak było w 2011 roku
Poprzez wejście w życie 1 stycznia 2011 roku przepisu art. 29b ustawy kominowej zamrożone zostały wynagrodzenia przysługujące w 2011 roku. Ustawodawca zdecydował się wówczas na równoległe wprowadzenie dwóch ograniczeń. Po pierwsze, dla ustalania maksymalnego wynagrodzenia w 2011 roku (w rozumieniu art. 8) należało odwoływać się do kwoty bazowej z 2009 roku, a nie z roku poprzedniego. Po drugie zaś, indywidualne wynagrodzenie w 2011 roku przysługiwało w wysokości ustalonej w 2010 roku.
W 2011 roku zamrożone zostało zatem zarówno wynagrodzenie maksymalne, jak i wynagrodzenie indywidualne ustalone w 2010 roku. Oznaczało to, iż wynagrodzenie w 2011 roku danej osoby nie mogło być wyższe niż przysługiwało jej w 2010 roku, co więcej – literalnie odczytywany przepis wskazywał, iż nie mogło ono być także niższe. Sporo uwag poświęcono zasadności takiego rozwiązania.
Wskazywano przy tym, broniąc tych zmian, iż ograniczenie maksymalnego wynagrodzenia dotyczyło osób, które dopiero w 2011 roku zaczynały pracę i nie miały tego wynagrodzenia ustalonego wcześniej. Z kolei zamrożenie wynagrodzenia indywidualnego odnosiło się – z oczywistych względów – tylko do osób, które takie wynagrodzenie miały ustalone już wcześniej.
Jak jest w tym roku
W bieżącym roku ustawodawca także zadecydował o zamrożeniu płac osób podlegających ustawie kominowej, jednak tym razem wybrał inne rozwiązanie. Zgodnie z dodanym art. 29c, maksymalne wynagrodzenie miesięczne, o którym mowa w art. 8, ustala się przy użyciu kwoty bazowej z 2009 roku, czyli tej samej, która stanowiła podstawę do ustalania maksymalnego wynagrodzenia miesięcznego w roku 2011.
Rozwiązanie to powoduje zamrożenie na poziomie sprzed dwóch lat tylko maksymalnej wysokości wynagrodzenia miesięcznego, co przy wzroście inflacji może być bardziej uciążliwym ograniczeniem, jednak z drugiej strony nie wyklucza to podwyżki wynagrodzenia poniżej tego poziomu.
Zamrożenie wynagrodzeń w 2012 roku dotyczy bowiem wyłącznie maksymalnej dopuszczonej ustawą wysokości wynagrodzenia i nie odnosi się w sposób bezpośredni do wynagrodzenia indywidualnego. Tym samym wynagrodzenie indywidualne może różnić się w 2012 roku od ubiegłorocznego, jednakże nie może przekraczać wynagrodzenia maksymalnego, ustalonego przy pomocy kwoty bazowej z 2009 roku.
Anna Czyżewska starszy prawnik w Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy
Komentuje Anna Czyżewska, starszy prawnik w Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy
W uzasadnieniu ustawy nowelizującej wskazano, iż wprowadzenie przepisu art. 29c do ustawy kominowej skutkować będzie „zamrożeniem” maksymalnych wynagrodzeń.
W pierwotnym, poddanym konsultacjom projekcie ustawy, art. 29c wprowadzał w ust. 1 i 2 odrębne i analogiczne jak w roku 2011 ograniczenia, tj. zamrożenie poziomów maksymalnego, jak i indywidualnego wynagrodzenia miesięcznego.
W toku prac Pracodawcy Rzeczypospolitej Polskiej wskazali na zbędność zamrożenia indywidualnych wynagrodzeń kadry zarządzającej przedsiębiorstw z większościowym udziałem Skarbu Państwa, są one bowiem kosztem firm i nie stanowią obciążenia finansów publicznych.
Rząd – uznając słuszność tej uwagi, wykreślił z projektu ust. 2 „zamrażający” indywidualne wynagrodzenia i w takiej postaci przepis ten został przyjęty przez parlament.
Przemysław Musioł radca prawny w Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy
Przemysław Musioł, radca prawny w Kancelarii Prawnej Piszcz, Norek i Wspólnicy
Przy ustalaniu przysługującego w 2012 roku wynagrodzenia miesięcznego zgodnie z ustawą kominową należy brać pod uwagę „zamrożenie” dotychczasowych maksymalnych progów, co nie wyklucza waloryzacji indywidualnych wynagrodzeń miesięcznych w zakresie nieprzekraczającym maksymalnej wysokości dopuszczonej ustawą.
Wymaga to indywidualnego przeanalizowania każdego przypadku, w oparciu o obowiązujące umowy o pracę lub uchwały zgromadzeń wspólników/walnych zgromadzeń spółek, które z reguły przewidują taką waloryzację.
W praktyce może się okazać, że podstawą dla ustalenia wysokości indywidualnego wynagrodzenia miesięcznego w 2012 roku będzie inna kwota bazowa (tj. z innego okresu) niż kwota bazowa będąca podstawą ustalania maksymalnego wynagrodzenia miesięcznego.
Należy również pamiętać o wspomnianym wcześniej art. 13 ustawy, zgodnie z którym postanowienia umów o pracę oraz innych aktów ustalających wynagrodzenie miesięczne są nieważne z mocy prawa w zakresie przewidującym waloryzację w 2012 roku, która przewyższa „zamrożone” maksymalne progi zgodnie ze znowelizowaną ustawą.
