Z punktu widzenia regulacji stosunków wodnych i polepszenia zdolności produkcyjnej gleby, ułatwienia jej uprawy oraz ochrony użytków rolnych przed powodziami duże znaczenie mają melioracje wodne i urządzenia melioracji wodnych (dalej u.mw.).

Kto buduje

Urządzenia te dzielą się na u.mw. podstawowe i szczegółowe. O ile te pierwsze wykonywane są na koszt Skarbu Państwa i mogą być wykonywane na koszt innych osób prawnych lub osób fizycznych, a także współfinansowane z publicznych środków wspólnotowych lub z innych środków publicznych, o tyle budowa tych drugich obciąża właścicieli gruntów, na których się one mają znajdować.

Ustawa z 18 lipca 2001 Prawo wodne przewiduje jednak wyjątki od tej zasady zgodnie z art. 74 ust 2.

Na czyj koszt

• Skarbu Państwa za zwrotem, w formie opłaty melioracyjnej, części kosztów przez właścicieli gruntów, na które urządzenia te wywierają korzystny wpływ („zainteresowani właściciele gruntów”), jeżeli:

– teren cechuje duże rozdrobnienie gospodarstw rolnych lub

– urządzeniom melioracji wodnych szczegółowych grozi dekapitalizacja, lub

– warunkiem restrukturyzacji rolnictwa jest regulacja stosunków wodnych w glebie, lub też

• Skarbu Państwa przy współudziale publicznych środków wspólnotowych oraz innych środków publicznych, za zwrotem przez zainteresowanych właścicieli gruntów części kosztów w formie opłaty inwestycyjnej.

Komentuje Sandra Sekuła, prawnik w Kancelarii Noerr

Urządzenia melioracji wodnych szczegółowych są niezbędne na gruntach i spełniają bardzo ważną funkcję społeczno-gospodarczą, m.in. zapobiegają zaleganiu wody na gruncie, zmniejszają zagrożenie powodziowe i podtopieniowe, zapobiegają erozji gleby, sprzyjają polepszaniu nawodnienia gruntów.

Ustawodawca wprowadzając obowiązek budowy i konserwacji takich urządzeń, miał dobre intencje. Wiedząc, że koszt wykonania i utrzymania w należytym stanie takich urządzeń jest spory i często przekraczający możliwości nawet kilku właścicieli gruntów, przez które te urządzenia przebiegają, przewidział sytuacje, w których budowa takich urządzeń jest finansowana bądź współfinansowana spoza środków prywatnych.

Wprowadził także możliwość tworzenia spółek wodnych przez osoby fizyczne i prawne w celu wspólnego dokonywania inwestycji. Jest to rozwiązanie rozsądne, aczkolwiek trudno  sobie wyobrazić  sędziwych mieszkańców wsi zakładających takie spółki. Podejrzewam też, że niewiele osób wie o takich możliwościach, stąd często u.mw. szczegółowych są w Polsce zaniedbane. Widzę tu dużą rolę gmin i starostów, którzy służyliby informacją i pomocą w zakładaniu takich spółek.

Jeśli jednak warunki podane w ramce nie są spełnione, budowa u.mw. szczegółowych bezwzględnie obciąża właściciela danej nieruchomości. Potwierdza to na przykład uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego – Izby Cywilnej i Administracyjnej z 15 czerwca 1989 (II AZP 2/89, OSP 1990/8 poz. 293).

Zgodnie z nią koszty wykonania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych poniesione na gruntach stanowiących własność państwa ponosi właściciel tych gruntów, niezależnie w czyim władaniu pozostają te grunty. Oznacza to, że jeżeli np. rolnik jest tylko użytkownikiem wieczystym czy dzierżawcą gruntu państwowego,  wyżej wymienione koszty ponosi Skarb Państwa.

Jeżeli właściciel gruntu lub inna osoba zobowiązana do dbałości o należyty stan urządzeń melioracji szczegółowej nie wykonuje nałożonych na nią obowiązków, popełnia wykroczenie i podlega karze grzywny

Logiczną konsekwencją będzie, że jeżeli u.mw. szczegółowe  znajdzie się na terenie dwóch lub więcej nieruchomości, jego budowa obciąży tych dwóch lub więcej właścicieli nieruchomości proporcjonalnie do wartości inwestycji budowanej na ich nieruchomości. Prawo wodne przewiduje też, że wykonanie u.mw. szczegółowych może być dokonane przez spółki wodne.

Kontrowersyjne jest na pewno to, że przepis art. 74 ustawy Prawo wodne nakłada na właścicieli gruntów obowiązek wykonania urządzeń szczegółowych i nie przesądza, czy stanowią one ich własność. Sposób zredagowania przepisu wskazuje jedynie, że urządzenia te mogą, ale nie muszą stanowić ich własności.

Odszkodowanie za szkody

Należałoby jeszcze dodać, że zgodnie z art. 76 ustawy Prawo wodne, w przypadku wykonania urządzeń melioracji wodnych szczegółowych na pod-stawie art. 74 ww. ustawy, właścicielowi gruntu przysługuje odszkodowanie za szkody powstałe w trakcie robót związanych z wykonywaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych, na zasadach określonych w tej ustawie, z tym że roszczenie o odszkodowanie przedawnia się z upływem trzech miesięcy od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o powstaniu szkody.

Odszkodowanie  nie przysługuje za zajęcie gruntu pod urządzenia melioracji wodnych szczegółowych a także za szkody w uprawach rolnych związane z wykonywaniem tych urządzeń, jeżeli szkody te powstały przy prawidłowej organizacji i technologii robót.

Inaczej jest przy utrzymaniu, konserwacji i naprawie u.mw. szczegółowych. Tu ustawa Prawo wodne stanowi, zgodnie z art. 77, że utrzymywanie urządzeń melioracji wodnych szczegółowych należy do zainteresowanych właścicieli gruntów (czyli właścicieli gruntów, na które urządzenia te wywierają korzystny wpływ), a jeżeli urządzenia te są objęte działalnością spółki wodnej, to do tej spółki wodnej.

Spółki wodne

Prawo wodne, przewidując, że koszty wykonania, utrzymania, konserwacji i napraw u.mw. szczegółowych mogą przerastać możliwości finansowe poszczególnych właścicieli gruntów, pozwala na tworzenie spółek wodnych.

Spółki wodne, zgodnie z art. 164 ustawy Prawo wodne, mogą zrzeszać osoby fizyczne lub prawne do zaspokajania wskazanych w ustawie Prawo wodne potrzeb w dziedzinie gospodarowania wodami, a w szczególności do wykonania, utrzymania i eksploatacji urządzeń melioracji wodnych (w tym u.mw. szczegółowych), a do wykonania tych zadań mogą one korzystać z pomocy państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

Zgodnie z art. 49 ustawy z 23 kwietnia 1964 Kodeks cywilny urządzenia melioracyjne nie będą stanowić części składowej gruntu, jeśli będą wchodzić w skład mienia spółki wodnej – gdy spółka wodna wykona urządzenia szczegółowe ze środków własnych lub pomocowych, będą one stanowić jej własność.

Podsumowując, koszty utrzymania, napraw i konserwacji u.mw. szczegółowych rozkładają się na poszczególnych właścicieli gruntów korzystających z tych urządzeń lub  koszty wykonania, utrzymania, konserwacji i napraw u.mw. szczegółowych pokrywa spółka wodna ze swoich środków.

Przywrócenie stanu poprzedniego

Zgodnie z art. 77 ustawy Prawo wodne, jeżeli zainteresowani właściciele gruntów lub spółka wodna nie będą wykonywać ciążących na nich obowiązków w stosunku do u.mw. szczegółowych, organ właściwy do wydania pozwolenia wodnoprawnego ustala, w drodze decyzji, proporcjonalnie do odnoszonych korzyści przez właścicieli gruntu, szczegółowe zakresy i terminy wykonywania ich obowiązków.

Organem tym, zgodnie z art. 140, jest starosta, wykonujący to zadanie jako zadanie z zakresu administracji rządowej, lub, w pewnych przypadkach, marszałek województwa.

Z kolei zgodnie z art. 29 ustawy Prawo wodne na właścicielu gruntu, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej, ciążą szczególne obowiązki. Nie może on zmieniać stanu wody na gruncie, a zwłaszcza kierunku odpływu znajdującej się na jego gruncie wody opadowej ani kierunku odpływu ze źródeł – ze szkodą dla gruntów sąsiednich, ani odprowadzać wód oraz ścieków na grunty sąsiednie.

Również na właścicielu gruntu ciąży obowiązek usunięcia przeszkód oraz zmian w odpływie wody, powstałych na jego gruncie wskutek przypadku lub działania osób trzecich, ze szkodą dla gruntów sąsiednich. Jeżeli  spowodowane przez właściciela ziemi zmiany stanu wody na gruncie szkodliwie wpływają na działki sąsiednie, wójt (burmistrz lub prezydent miasta) może w drodze decyzji

nakazać mu przywrócenie stanu poprzedniego lub wykonanie urządzeń zapobiegających szkodom. Zmiany te dotyczą wszelkich zmian wody, w tym także zmiany kierunku spływu wody opadowej, jeżeli mogłaby być ona szkodliwa dla gruntów sąsiednich (potwierdzają to orzeczenia sądów, m.in. uchwała Sądu Najwyższego z 27 czerwca 2007, III CZP 39/07, oraz wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 20 marca 2006, IV SA/Wa 1836/05).

Jeżeli właściciel gruntu lub inna zobowiązana do dbałości o należyty stan urządzeń melioracji szczegółowej osoba nie wykonuje nałożonych na nią obowiązków, popełnia – zgodnie z art. 193 lub 194 ustawy Prawo wodne – wykroczenie i podlega karze grzywny.

Od decyzji ww. organów przysługuje odwołanie w administracyjnym toku instancji. Zgodnie z orzeczeniami sądów administracyjnych wpierw należy wyczerpać administracyjny tok instancji, by móc dalej odwoływać się do sądów administracyjnych.