Nie każdy pracodawca może podpisać z podwładnym spółdzielczą umowę o pracę. Taką możliwość mają tylko spółdzielnie np. inwalidów, pracy, niewidomych czy rękodzieła artystycznego i ludowego. Te jednak też nie mogą takiego stosunku pracy nawiązać z każdym pracownikiem, ale jedynie ze swoim członkiem. Pamiętajmy, że spółdzielnia, która występuje jako pracodawca, to taka, której działalność polega na prowadzeniu wspólnego przedsiębiorstwa opartego na osobistej pracy członków. Stroną spółdzielczego stosunku pracy nie mogą być inne spółdzielnie, np. mieszkaniowe.

Spółdzielcza umowa o pracę to odrębna forma zatrudnienia. Zaliczana jest do pozaumownych, czyli niewynikających z umowy o pracę, stosunków pracy (obok mianowania, wyboru i powołania). Stosuje się do niej w pierwszej kolejności przepisy prawa spółdzielczego. Dopiero w sprawach w nim nieuregulowanych można zastosować kodeks pracy. Taka umowa może być zawarta na czas określony lub nieokreślony.

[srodtytul]Wynagrodzenie w procentach[/srodtytul]

Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie w dwóch częściach: bieżące – wynikające z umowy – oraz udział w części nadwyżki bilansowej, którą dzieli się między członków. Co najmniej 5 proc. tej nadwyżki przeznacza się na zwiększenie funduszu zasobowego, jeżeli nie osiąga on wysokości wniesionych udziałów obowiązkowych. Podział części nadwyżki bilansowej między członków może być określony w formie oprocentowania.

[srodtytul]Konieczna umowa [/srodtytul]

Przyjęcie pracownika spółdzielni pracy w poczet jej członków powoduje rozwiązanie pracowniczego i nawiązanie spółdzielczego stosunku pracy.

Jeśli spółdzielnia nie wywiąże się z tego obowiązku, jej członek ma prawo przez cały czas przynależności do niej ubiegać się o podpisanie spółdzielczej umowy o pracę. Może nawet wystąpić na drogę sądową z powództwem w tej sprawie. Ponadto może żądać od pracodawcy odszkodowania na podstawie prawa cywilnego. Na wniesienie pozwu w tej sprawie ma rok od dnia uzyskania członkostwa. Jeśli pracownik zdecyduje się na taki krok, spółdzielnia będzie odpowiadać za szkodę wyrządzoną podwładnemu wskutek niezachowania warunków spółdzielczej umowy o pracę, na podstawie art. 471 k.c. Nakazuje on naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (pracownik musi więc dowieść, że określone działania pracodawcy czy ich zaniechanie naraziło go na straty).

Zdarza się jednak, że pracodawca nie ma możliwości nawiązania z podwładnym spółdzielczego stosunku pracy z przyczyn od siebie niezależnych. W jego przedsiębiorstwie nie ma bowiem stanowiska odpowiadającego kwalifikacjom pracownika, tymczasem stworzenie nowego miejsca pracy jest zbyt kosztowne. W takiej sytuacji nie poniesie odpowiedzialności. Może się też zdarzyć, że członek spółdzielni nie będzie chciał być w niej zatrudniony. Wtedy to on będzie odpowiadał za nienawiązanie stosunku pracy. Warto pamiętać, że odmowa jest traktowana jako ciężkie naruszenie obowiązków członkowskich. To w konsekwencji może być przyczyną wykluczenia członka ze spółdzielni lub jego wykreślenie z niej. Oczywiście zależy to od okoliczności danego przypadku. Spółdzielnia jednak nie może zmusić należącą do niej osobę do podpisania spółdzielczej umowy o pracę.

[srodtytul]Członkostwo na próbę[/srodtytul]

Taki pracodawca może ponadto sprawdzić, czy dana osoba będzie odpowiednim członkiem (i zarazem pracownikiem). W związku z tym może skorzystać z tzw. okresu kandydackiego. Prawo spółdzielcze nie przewiduje zawarcia z pracownikiem umowy o pracę na okres próbny. O tym jednak, czy dana spółdzielnia może wypróbować kandydata na członka, musi decydować jej statut. Warto więc umieścić w nim umożliwiającą to klauzulę. Aby było to zgodne z prawem, statut powinien określać, który organ spółdzielni jest uprawniony do przyjmowania kandydatów, a także okres trwania okresu kandydackiego.

[srodtytul]Zmiana warunków pracy[/srodtytul]

W razie gospodarczej konieczności, ale tylko wtedy, jeżeli dla ratowania spółdzielni i utrzymania zatrudnienia należałoby skrócić równomiernie czas pracy i zmniejszyć wynagrodzenie członków, walne zgromadzenie spółdzielni może podjąć decyzję o wprowadzeniu zmian dotyczących warunków pracy. Prawo dopuszcza ich wypowiedzenie, gdy spółdzielnia np. wprowadza nowe zasady wynagradzania, likwiduje dział pracy, w którym członek jest zatrudniony czy jest jego stanowisko bądź musi przyjąć na nie pracownika z wyższymi lub specjalnymi kwalifikacjami. Uchwała walnego zgromadzenia w tej sprawie powinna dotyczyć co najmniej jednego działu pracy lub wszystkich członków wykonujących pracę tego samego rodzaju.

[srodtytul]Wcześniejsze rozstanie[/srodtytul]

Spółdzielczej umowy o pracę nie można rozwiązać przed wygaśnięciem członkostwa w spółdzielni. Jest to możliwe tylko w wyjątkowych wypadkach. Do takich należy zmniejszenie – na podstawie uchwały rady spółdzielni – stanu zatrudnienia podyktowanego gospodarczą koniecznością oraz przyznanie członkowi prawa do emerytury. Można też przed czasem rozwiązać ze spółdzielcą umowę, jeśli bez uzasadnienia odmówi przyjęcia nowych warunków pracy lub płacy oraz na mocy porozumienia stron z jednoczesnym wypowiedzeniem członkostwa przez pracownika. Taka decyzja musi mieć formę pisemną. Musi też zawierać uzasadnienie. Warto przy tym pamiętać, że po ustaniu przyczyn uzasadniających wypowiedzenie albo rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę bez wypowiedzenia w czasie trwania członkostwa spółdzielnia i członek spółdzielni mają obowiązek ponownie zawrzeć spółdzielczą umowę o pracę.

Bez wypowiedzenia bowiem także można rozwiązać spółdzielczy stosunek pracy mimo trwającego członkostwa. Przyczyny muszą być niezawinione przez pracownika (określone w art. 53 k.p.). Taką m.in. będzie trwająca dłużej niż trzy miesiące choroba spółdzielcy zatrudnionego krócej niż pół roku. Można z nim także rozwiązać umowę, jeśli był zatrudniony dłużej niż sześć miesięcy, ale jest niezdolny do pracy z powodu choroby dłużej niż łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia i zasiłku.

Takie rozstanie ze spółdzielcą jest też możliwe, gdy pracownik jest nieobecny w pracy z innej usprawiedliwionej przyczyny przez okres dłuższy niż miesiąc. Ponadto także, gdy podwładny odosobniony ze względu na chorobę zakaźną wyczerpał już łączny okres pobierania z tego tytułu wynagrodzenia oraz zasiłku, gdy jego nieobecność trwała dłużej niż jeden miesiąc.

Wcześniejsze rozwiązanie spółdzielczej umowy o pracę może nastąpić też z powodu wykluczenia ze spółdzielni. Umowa wygasa wówczas z ustaniem w niej członkostwa.

[ramka][b]GPP>przykład[/b]

Spółdzielnia zatrudniała pracownika (niebędącego jej członkiem) na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony.

Po 15 miesiącach podjęto decyzję o przyjęciu tej osoby w poczet członków. Spółdzielnia chciała jednak zastosować wobec niej okres kandydacki. Nie byłoby to zgodne z prawem. Pracownicy zatrudnieni w spółdzielni na czas nieokreślony, wykonujący swoje zadania co najmniej 12 miesięcy i ubiegający się o członkostwo, są zwolnieni z odbywania okresu kandydackiego. Nie może on dotyczyć osób, których przydatność mogła już wcześniej być przez spółdzielnię sprawdzona.[/ramka]

[ramka][b]GPP>ZAPAMIĘTAJ [/b]

Kandydata należy traktować jak osobę zatrudnioną na czas określony, którym jest okres kandydacki. Spółdzielnia może wypowiedzieć taki stosunek.

Musi przy tym pamiętać, aby stosować terminy wypowiedzenia przewidziane dla umów na czas nieokreślony wynikający z kodeksu pracy.[/ramka]

[ramka][b]Kiedy możliwe jest wypowiedzenie zmieniające [/b]

Zastosowanie wobec członka spółdzielni wypowiedzenia zmieniającego możliwe jest ze względu na potrzeby gospodarcze lub organizacyjne spółdzielni, a w szczególności z powodu:

- wprowadzenia nowych zasad wynagradzania,

- likwidacji działu pracy, w którym członek jest zatrudniony,

- likwidacji zajmowanego przez niego stanowiska pracy,

- konieczności zatrudnienia na danym stanowisku osoby o wyższych lub specjalnych kwalifikacjach,

- utraty przez członka zdolności do wykonywania dotychczasowej pracy stwierdzonej orzeczeniem lekarskim,

- niezawinionej przez członka utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy.[/ramka]

[ramka][b]GPP>ZAPAMIĘTAJ[/b]

Można wykluczyć spółdzielcę, gdy:

- z jego winy, dalsze jego pozostawanie w spółdzielni nie da się pogodzić z postanowieniami jej statutu lub zasadami współżycia społecznego,

- ciężko narusza obowiązki członkowskie lub umyślnie działa na szkodę spółdzielni,

- ciężko narusza podstawowe obowiązki pracownicze albo w czasie trwania spółdzielczej umowy o pracę popełnił przestępstwo, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku (o ile jest ono oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem),

- z przyczyn zawinionych utracił uprawnienia konieczne do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.[/ramka]

[i]masz pytanie, wyślij e-mail do autorki

i.rakowska@rp.pl[/i]

[i]Podstawa prawna:

– [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=76037]art. 77 ustawy z 26 czerwca 1974 r. kodeks pracy (tekst jedn. DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.)[/link],

– [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=171204]dział III ustawy z 16 września 1982 r. Prawo spółdzielcze (tekst jedn. DzU z 2003 r. nr 188, poz. 1848 ze zm.)[/link].[/i]