Dotyczy to także urodzonych w latach 1949 – 1968, jeśli spełnili dodatkowe kryteria. Stanowisko takie zaprezentował Sąd Najwyższy w wyroku z 8 lipca 2008 r. (I PK 309/07).

Uznał, że pracownik, który spełnił do 31 grudnia 1998 r. warunek stażu emerytalnego (w tym okresu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze), uprawniający go do emerytury w obniżonym wieku i który osiągnie go po 31 grudnia 2008 r., ma możliwość nabycia uprawnień do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS. Podlega zatem ochronie z art. 39 k.p.

Pracodawca nie może wypowiedzieć umowy o pracę pracownikowi, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego, jeżeli okres zatrudnienia umożliwia mu uzyskanie prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku. Pojęcie „wiek emerytalny” to ustawowa kategoria ubezpieczeń społecznych. Ustawodawca określił wiek emerytalny, którego granice zależą od płci lub rodzaju zatrudnienia, jakie preferują wykonujących je pracowników, aby skorzystali z uprawnień emerytalnych w obniżonym wieku, uznanym za normalny wiek emerytalny dla ściśle określonych kategorii zatrudnienia.

Obecnie ustawowym wiekiem emerytalnym jest ten uprawniający do przejścia na emeryturę na podstawie ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm., dalej ustawa). Jednolity wiek emerytalny dla kobiet to 60 lat, a dla mężczyzn 65 lat. Równocześnie ustawa przewiduje możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę przed osiągnięciem tzw. powszechnego wieku emerytalnego. Dotyczy to m.in. górników, pracowników kolejowych, ale też zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 32 ust. 2 i 3 ustawy). Chodzi o ubezpieczonych urodzonych przed 1 stycznia 1949 r. oraz warunkowo o urodzonych po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r.

Sam wiek emerytalny dla zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS przysługuje prawo do emerytury, ustala się według rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.). Stąd niższy od powszechnego wiek emerytalny zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest dla nich normalnym ustawowym wiekiem emerytalnym. To sprawia, że również tacy pracownicy w ciągu czterech lat przed osiągnięciem wieku emerytalnego właściwego dla tych kategorii zatrudnienia korzystają ze szczególnej ochrony prawnej przewidzianej w art. 39 k.p. (wyrok SN z 9 lutego 2006 r., II PK 159/05).

Czy jednak objęty jest nią także pracownik, który ma wymagany staż pracy uprawniający go do wcześniejszej emerytury, ale cenzus wieku uzyska znacznie później?

W 2007 r. firma przeprowadzała redukcje etatów, w ramach których zamierzano też zwolnić pracownicę, która na dzień wypowiedzenia miała wymagany staż pracy w warunkach szczególnych. Jednak obniżony wiek emerytalny (z racji pracy w tych warunkach) osiągnie dopiero w 2010 r. W takiej sytuacji wypowiedzenie zostało dokonane w okresie, w którym pracownicy przysługiwała ochrona z art. 39 k.p. Przepis ten uzależnia bowiem ochronę pracownika przed wypowiedzeniem od jego wieku i od tego, czy okres zatrudnienia umożliwi mu skorzystanie z prawa do emerytury z osiągnięciem tego wieku.

Przy emeryturze z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze jej przesłanki zależą od daty urodzenia ubezpieczonego. Prawo do świadczenia urodzonych:

- przed 1 stycznia 1949 r. uzależnia się od określonego wieku oraz wymaganego okresu zatrudnienia, w tym okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS),

- natomiast młodsi ubezpieczeni, urodzeni po 31 grudnia 1948 r. a przed 1 stycznia 1969 r., muszą legitymować się dodatkowymi warunkami. Wymagane jest, aby:

– nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wnioski o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym,

– spełnili warunki do uzyskania emerytury do 31 grudnia 2008 r.,

– natomiast ci, którzy osiągną wiek emerytalny po 31 grudnia 2008 r. i są pracownikami, dodatkowo muszą rozwiązać stosunek pracy (art. 184 ust. 2 ustawy). Warunek ten nie został ograniczony czasowo. Zawiesza on zatem powstanie prawa do emerytury i zależy wyłącznie od woli pracownika. Stąd osiągnięcie wieku emerytalnego – po spełnieniu pozostałych przesłanek – umożliwi mu uzyskanie prawa do emerytury z tą datą, jeżeli jednocześnie do tej daty rozwiąże stosunek pracy.

Ponieważ przepis ten dotyczy także zatrudnionych w szczególnych warunkach i odwołuje się do przepisów określających wiek emerytalny tej kategorii ubezpieczonych, konsekwentnie więc pracownik, któremu brakuje nie więcej niż cztery lata do osiągnięcia wieku emerytalnego wskazanego w tym przepisie i któremu na jego podstawie okres zatrudnienia umożliwia uzyskanie emerytury, jest chroniony z art. 39 k.p. Ochroną objęty jest pracownik, który z chwilą osiągnięcia wieku emerytalnego będzie miał wynikającą z przepisów możliwość uzyskania prawa do emerytury.

Przypominamy, że przy obniżonym wieku emerytalnym (zatrudnienie w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) ochrona z art. 39 k.p. zakończy się z osiągnięciem 55 lat dla kobiet lub 60 dla mężczyzn. Nawet jeżeli stosunek pracy nie zostanie rozwiązany. Nie da rady więc skorzystać z tej ochrony na cztery lata przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, bo przysługuje ona pracownikowi tylko raz (wyrok SN z 28 marca 2002 r., I PKN 141/01).

Autor jest asystentem sędziego w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych Sądu Najwyższego