Firmy, które się ubiegają o unijne wsparcie, nie zawsze są świadome, że nieprawidłowe wykorzystanie środków pomocowych może nie tylko skutkować koniecznością zwrotu uzyskanego dofinansowania wraz z odsetkami, ale zakończyć się również postępowaniem karnym lub karnoskarbowym. Warto przy tym pamiętać, że sankcje karne mogą zostać nałożone nie tylko na pracowników beneficjenta bezpośrednio zaangażowanych w rozliczanie i wykorzystanie pomocy unijnej, ale również na osoby odpowiedzialne za prowadzenie spraw gospodarczych beneficjentów (np. członków zarządu).

Warunkiem odpowiedzialności karnej będzie oczywiście wykazanie, że dana osoba odpowiedzialna popełniła czyn zabroniony w sposób zawiniony.

Odpowiedzialność karna wynika co najmniej z kilku przepisów. W pierwszej kolejności należy wspomnieć o art. 82 kodeksu karnego skarbowego, który karze za narażenie finansów publicznych poprzez niezgodne z przeznaczeniem wykorzystanie uzyskanej dotacji lub subwencji. Na mocy tego przepisu osoba odpowiedzialna za nieprawidłowe wykorzystanie kwoty uzyskanej dotacji może zostać ukaraną grzywną nawet do 240 stawek dziennych. Inny przepis mogący mieć zastosowanie to art. 297 § 1 i § 2 kodeksu karnego, który karze m.in. uzyskanie dotacji na podstawie nierzetelnych informacji lub oświadczeń niezgodnych z prawdą, jak również za niedoinformowanie wbrew takiemu obowiązkowi odpowiedzialnego organu o zaistnieniu sytuacji mogącej mieć wypływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości udzielonego wsparcia. Na podstawie omawianego przepisu sprawca może zostać skazany nawet na pięć lat pozbawienia wolności i dodatkowo na wysoką karę grzywny.

Przywołane przepisy przewidują zatem bardzo szeroki zakres odpowiedzialności karnej związanej z nieprawidłowym wykorzystaniem dotacji uzyskanej z funduszy unijnych. Jest to rezultatem wprowadzenia do polskiego systemu prawnego regulacji konwencji o ochronie interesów finansowych Wspólnot Europejskich. Konwencja zobowiązuje państwa członkowskie do wprowadzenia sankcji karnych m.in. za nadużycia finansowe na szkodę Wspólnot Europejskich. Przepisy konwencji stanowią, że nadużyciem finansowym jest również wykorzystanie dotacji unijnych do celów innych niż te, na które zostały one przyznane, lub niewłaściwe wykorzystanie kwoty uzyskanej dotacji. Pochodną tej regulacji jest zatem szeroki zakres odpowiedzialności za nieprawidłowe wykorzystanie środków pomocowych w prawie polskim.

Warto podkreślić, że karane jest nie tylko wydatkowanie dotacji niezgodnie z przeznaczeniem, ale również niepoinformowanie przez beneficjenta właściwego organu o sytuacji mającej wpływ na wstrzymanie lub ograniczenie wysokości dotacji. Łatwo sobie wyobrazić, że liczba czynników, które mogą mieć wpływ na wielkość uzyskanego wsparcia, jest bardzo duża. Analogicznie liczba przypadków, w których beneficjentom grozić będzie odpowiedzialność karna, jest znaczna. Przykładowo dotyczy to sytuacji, w której wykonane prace są niezgodne z celem, na jaki uzyskano wsparcie, ale również sytuacji, w której przedsiębiorca nie jest w stanie zrealizować założonych celów (np. liczby stworzonych miejsc pracy, poprawy ochrony środowiska itd.).

Aby nie popełnić błędu, beneficjent musi w każdym przypadku dokładnie zapoznać się z przepisami określającymi przeznaczenie środków pomocowych oraz treścią umowy zawartej z podmiotem udzielającym dotacji. Niezbędna jest także bieżąca kontrola wykorzystania środków pomocowych i monitorowanie wszelkich opóźnień bądź odstępstw od założonych harmonogramów, jak również przygotowanie dokumentacji potwierdzającej wykorzystanie środków pomocowych zgodnie z przeznaczeniem. Dzięki temu beneficjent będzie mógł z odpowiednim wyprzedzeniem przewidzieć, czy prawidłowe wykorzystanie dotacji nie jest zagrożone, a w przypadku kontroli łatwo będzie mógł udokumentować wykorzystanie środków pomocowych.

Bieżąca lub okresowa kontrola wykorzystania środków pomocowych ma również jeszcze jedną zaletę. Pozwala odpowiednio wcześniej wykryć nieprawidłowości w wykorzystaniu środków pomocowych. Dzięki temu beneficjent będzie mógł podjąć działania prowadzące np. do zmiany umowy o udzielenie dotacji, co może pozwolić na wydłużenie terminu realizacji określonego przedsięwzięcia, zmianę harmonogramu lub korektę założonych celów. Możliwe będzie również terminowe poinformowanie o wszelkich okolicznościach mających wpływ na wysokości udzielonej dotacji. Warto o tym pamiętać, gdyż w efekcie zmniejszone zostanie ryzyko pociągnięcia pracowników lub członków organów zarządzających beneficjenta do odpowiedzialności karnej. Autor jest doradcą podatkowym w KPMG Tax sp. z o.o.