Od lat w Polsce trwa debata publiczna na temat przewozu towarów. Podkreśla się, że konieczne są inwestycje w infrastrukturę kolejową i drogową, co jest też niezbędne do podnoszenia konkurencyjności gospodarki.

Niewiele natomiast mówi się o żegludze śródlądowej jako sposobie transportu ładunków. Żeby zająć się tego rodzaju biznesem, przede wszystkim trzeba poznać przepisy ustawy z 21 grudnia 2000 roku o żegludze śródlądowej (dalej: ustawa).

Jakie statki

Żeglugę na polskich śródlądowych drogach wodnych może prowadzić nie tylko statek polski, lecz także statek innego kraju członkowskiego UE w zakresie i na warunkach określonych w ustawie lub w umowach międzynarodowych zawartych przez Rzeczpospolitą Polską albo Unię Europejską z państwem przynależności statku. Może ją też uprawiać także statek państwa trzeciego, ale tylko w zakresie i na warunkach określonych w umowach międzynarodowych zawartych przez nasz kraj z państwem przynależności statku.

Należy pamiętać, że ustawa nakłada na kierownika statku uprawiającego żeglugę na polskich śródlądowych drogach wodnych obowiązek składania informacji ewidencyjnych. Informacje składa się na formularzu ewidencyjnym po zakończeniu każdej podróży.

Wzór formularza ewidencyjnego, miejsce jego składania oraz szczegółowy sposób postępowania ze złożonymi formularzami określa rozporządzenie ministra infrastruktury z 23 stycznia 2003 r. w sprawie formularza ewidencyjnego stosowanego w żegludze śródlądowej. Omawiany obowiązek nie dotyczy jednak m.in. statków pasażerskich, promów i statków wykorzystywanych do celów niehandlowych.

Dla kogo taka forma

Działalność przewoźnika w transporcie krajowym lub międzynarodowym w zakresie zarobkowego przewozu ładunków statkami żeglugi śródlądowej może podejmować przedsiębiorca, który odpowiada wymogowi zdolności zawodowej potwierdzonemu odpowiednim zaświadczeniem albo zatrudnia co najmniej jedną osobę mającą takie zaświadczenie.

Wymóg zdolności zawodowej polega na posiadaniu podstawowej wiedzy z dziedziny prawa: cywilnego, handlowego, finansowego, pracy, podatkowego, ubezpieczeniowego oraz znajomości procedur celnych i granicznych, a także znajomości wymagań bezpieczeństwa żeglugi, standardów technicznych statków i technicznych aspektów działalności przewoźnika, standardów zachowania w warunkach środowiska wodnego oraz umów międzynarodowych regulujących ceny i warunki transportu.

Wymóg zdolności zawodowej nie dotyczy tych przedsiębiorców, którzy zajmują się wykonywaniem przewozów ładunków z co najmniej jednym z następujących zastrzeżeń: na potrzeby własne, statkami o ładowności nieprzekraczającej 200 ton, promami, na wodach śródlądowych innych niż śródlądowe drogi wodne >patrz ramka.

Jakie zaświadczenie

Zaświadczenie o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej wydaje na pisemny wniosek zainteresowanej osoby dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej. Do wniosku należy dołączyć dokumenty potwierdzające spełnienie co najmniej jednego z wymienionych w ramce warunków. Opłata za wydanie zaświadczenia wynosi 30 zł. Wzór zaświadczenia określa rozporządzenie ministra infrastruktury z 11 marca 2002 roku w sprawie wzoru zaświadczenia o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej w zakresie przewozu ładunków statkami żeglugi śródlądowej.

Osoba, która została pozbawiona omawianych kwalifikacji zawodowych, traci oczywiście zdolność zawodową. Zaświadczenie o utracie zdolności zawodowej wydaje na wniosek osoby zainteresowanej dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej. Za jego wydanie jest pobierana opłata w wysokości 30 zł.

Uznaje się zaświadczenia o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej wydane zgodnie z obowiązującymi w państwach członkowskich przepisami w sprawie dostępu do wykonywania zawodu przewoźnika towarów w żegludze śródlądowej w transporcie krajowym i międzynarodowym oraz wzajemnego uznawania dyplomów, zaświadczeń i innych dowodów kwalifikacji formalnych.

W rozporządzeniu ministra infrastruktury z 31 października 2007 r. w sprawie określenia wykazu państw, w których wydane zaświadczenia o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej uznawane są przez dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej znajdziemy listę krajów, w których wydane zaświadczenia o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej uznawane są przez dyrektorów urzędów żeglugi śródlądowej.

Wpis do rejestru

Co do zasady statek polski podlega obowiązkowi wpisu do rejestru administracyjnego polskich statków żeglugi śródlądowej (prowadzi go dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej właściwy dla portu macierzystego statku). Nie dotyczy to statku używanego do połowu ryb, bez napędu mechanicznego o iloczynie długości i szerokości nieprzekraczającym 20 mkw. lub o napędzie mechanicznym o mocy do 20 kW. Rejestr jest jawny. Osoby zainteresowane mogą żądać poświadczonych wyciągów i odpisów z rejestrów. Opłata wynosi 15 zł.

Rejestr składa się z ksiąg rejestrowych, w których wpisuje się:

- numer rejestracyjny statku i datę wpisu;

- nazwę statku lub inny znak rozpoznawczy;

- nazwę portu macierzystego statku;

- rodzaj i przeznaczenie statku;

- rok, miejsce budowy, nazwę stoczni i numer budowy oraz określenie materiału głównego, z którego jest statek zbudowany;

- rodzaj i liczbę głównych maszyn napędowych, łączną ich moc w kW, a także liczbę i rodzaj pędników;

- wymiary statku;

- oznaczenie i adres armatora statku wraz z numerem identyfikacyjnym REGON nadanym podmiotowi przez urząd statystyczny oraz oznaczeniami kodowymi adresu przyjętymi w krajowym rejestrze urzędowym podziału terytorialnego kraju „TERYT". W wypadku braku numeru indentyfikacyjnego REGON wpisuje się numer PESEL.

Kiedy odmowa

Odmowa wpisania statku do rejestru następuje w drodze decyzji administracyjnej. Możemy więc się od niej odwołać w trybie i na zasadach przewidzianych w kodeksie postępowania administracyjnego. Statek jest obligatoryjnie wykreślany z rejestru na wniosek armatora, z urzędu, jeżeli utracił cechy urządzenia pływającego, a także w razie zmiany przynależności państwowej lub zmiany portu macierzystego powodującej zmianę organu rejestrowego.

Koniecznie trzeba pamiętać o tym, że statek żeglugi śródlądowej przeznaczony do przewozu ładunków, statek pasażerski, holownik, pchacz i lodołamacz oraz każdy inny statek nieprzeznaczony do przewozu ładunków o długości większej niż 20 m podlegają obowiązkowi pomiarowemu. Pomiar polega na ustaleniu jego nośności oraz wymiarów, natomiast pomiar innych statków polega na ustaleniu ich wyporności i wymiarów. Jest przeprowadzany, na wniosek armatora, przez organ inspekcyjny, który wydaje zaświadczenie z pomiaru statku.

Na jego podstawie dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej wydaje świadectwo pomiarowe na okres nie dłuższy niż 15 lat. Za świadectwo pomiarowe dla statku przeznaczonego do przewozu ładunków zapłacimy 150 zł.

Samo pływanie nie wystarczy

W celu zapewnienia bezpieczeństwa żeglugi ustawodawca postanowił, że statek może być używany w żegludze śródlądowej, jeżeli odpowiada wymaganiom bezpieczeństwa w zakresie:

Zaświadczenie o spełnieniu wymogu zdolności zawodowej wydaje na wniosek zainteresowanej dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej

- budowy, jego stałych urządzeń i wyposażenia;

- właściwości manewrowych;

- ochrony wód, powietrza lub ochrony przed hałasem;

- warunków sanitarnych oraz bezpieczeństwa i higieny pracy;

- składu i kwalifikacji załogi.

Cztery rodzaje dokumentów

Statek może być dopuszczony do użytkowania tylko wtedy, gdy uzyska dokument potwierdzający fakt spełniania powyższych kryteriów bezpieczeństwa. Istnieją cztery rodzaje takiego dokumentu, a mianowicie:

- wspólnotowe świadectwo zdolności żeglugowej,

- wspólnotowe tymczasowe świadectwo zdolności żeglugowej,

- świadectwo zdolności żeglugowej oraz

- uproszczone świadectwo zdolności żeglugowej.

W dokumencie bezpieczeństwa statku określa się także skład załogi niezbędny do zapewnienia bezpiecznej żeglugi. Wydaje go oraz przedłuża termin jego ważności dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej na wniosek armatora.

Inspekcja techniczna

Obowiązkiem armatora jest przedstawić statek do inspekcji technicznej wstępnej (przed wprowadzeniem statku do eksploatacji) i okresowej (przed upływem terminów określonych w dokumencie bezpieczeństwa statku). Ponadto armator jest zobowiązany na żądanie organu inspekcyjnego, przedstawić niezwłocznie statek do inspekcji technicznej, przedłożyć wszystkie dokumenty dotyczące jego bezpieczeństwa oraz udzielić wszelkich informacji o stanie bezpieczeństwa statku. Na armatorze spoczywa także obowiązek dokonania, na żądanie organu inspekcyjnego czynności niezbędnych do umożliwienia przeprowadzenia inspekcji technicznej.

W przypadku stwierdzenia lub podejrzenia, że statek został uszkodzony lub nastąpiła zmiana w jego kadłubie, urządzeniach lub wyposażeniu, jeżeli uszkodzenie lub zmiana mogą wpłynąć na stan bezpieczeństwa statku, dyrektor urzędu żeglugi śródlądowej wzywa armatora do przedstawienia statku do inspekcji technicznej doraźnej. Organ inspekcyjny, na podstawie pozytywnych wyników inspekcji technicznej doraźnej, potwierdza zdolność żeglugową statku.

W przypadku m.in. statku przeznaczonego do przewozu ładunków o nośności nie mniejszej niż 15 ton niezbędne jest uzyskanie świadectwa zdolności żeglugowej. W celu wydania świadectwa zdolności żeglugowej albo uproszczonego świadectwa zdolności żeglugowej statek podlega, na wniosek armatora, przeglądowi technicznemu przeprowadzanemu przez upoważniony w tym celu podmiot. W art. 34k ustawy znajdziemy dokumenty, które należy dołączyć do wniosku o wydanie świadectwa. Z kolei w art. 35 ustawy znajdziemy wymagania dotyczące załogi statku.

Uwaga!

W szczególnie uzasadnionych przypadkach statek nieposiadający świadectwa zdolności żeglugowej albo uproszczonego świadectwa zdolności żeglugowej może być dopuszczony do jednorazowej podróży niezwiązanej z eksploatacją na podstawie jednorazowego zezwolenia wydanego przez dyrektora urzędu żeglugi śródlądowej właściwego dla miejsca rozpoczęcia podróży. W zezwoleniu określa się drogę wodną, warunki uprawiania żeglugi i termin ważności zezwolenia.

Kto ma szansę

Zdolność zawodową w omawianym obok zakresie posiada osoba, która spełnia co najmniej jeden z następujących warunków:

- ukończyła szkołę wyższą o specjalizacji transportowej;

- ukończyła szkołę średnią o kierunku żegluga śródlądowa;

- posiada kwalifikacje zawodowe uprawniające do zajmowania stanowiska kierownika statku o ładowności przekraczającej 200 ton;

- odbyła kurs, którego program uwzględnia tematykę z zakresu wymienionego powyżej;

- przez dwa lata prowadziła działalność przewozową w żegludze śródlądowej albo była zatrudniona u przedsiębiorcy przy prowadzeniu działalności transportowej.

Komentuje Piotr Rogowiecki, ekspert Pracodawcy RP

Rynek przewozu towarów śródlądowymi szlakami wodnymi tak naprawdę dopiero się rodzi. Żegluga śródlądowa w Polsce ma minimalne znaczenie – przewozi mniej niż 1 proc. wszystkich ładunków, a w ruchu pasażerskim ogranicza się do lokalnych, letnich przewozów turystycznych. Taka sytuacja wynika z zaniedbań inwestycyjnych szlaków wodnych, które w efekcie nie są odpowiednio dostosowane do nowoczesnej żeglugi.

Tylko 1500 km wodnych dróg śródlądowych nadaje się do transportu barkami o nośności powyżej 400 ton (w Europie Zachodniej szlaki wodne przystosowane są do barek o nośności powyżej 1 tys. ton). Wydaje się, że to w zakresie infrastruktury tkwi szkopuł, a nie w przepisach. Na pewno niezbędne działania do tego, aby rynek przewozów śródlądowych się rozwijał, trzeba podjąć. Bez tego biznes transportu śródlądowego będzie nadal kulał i same kadry nie zapewnią jego dynamicznego rozwoju.