Ustawa z 22 grudnia 2015 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (DzU z 2016 r., poz. 65) weszła w życie 18 stycznia 2016 r. Taki termin wynikał ze zobowiązania państw członkowskich do wdrożenia odpowiedniej dyrektywy.
Nowe przepisy upraszczają procedurę związaną z uznawaniem w Polsce kwalifikacji zawodowych zdobytych za granicą i wprowadzają u nas europejską legitymację zawodową. To z kolei ma służyć przepływowi kadr i pracowników w UE.
Nowy akt prawny zastępuje ustawę z 18 marca 2008 r. o zasadach uznawania kwalifikacji zawodowych nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej (DzU nr 63, poz. 394 ze zm.). Nowelizuje także ustawy regulujące uznawanie kwalifikacji w tzw. zawodach sektorowych, tj. lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, lekarza weterynarii, architekta.
Europejski certyfikat
Uproszczeniu procedur administracyjnych służy europejska legitymacja zawodowa. To dokument elektroniczny (certyfikat) wydawany osobie, która zamierza wykonywać zawód regulowany lub świadczyć usługi transgraniczne.
Europejska legitymacja zawodowa będzie wydawana za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym IMI (system IMI). Ułatwi to i przyspieszy przepływ danych między instytucjami.
Legitymacja ma stanowić alternatywną formę dla procedury uznania kwalifikacji zawodowych albo złożenia oświadczenia o zamiarze świadczenia usługi transgranicznej w zawodzie regulowanym w państwie przyjmującym. Ustawa przewiduje, że każda osoba będzie mogła złożyć wniosek o potwierdzenie wykształcenia i umiejętności we własnym państwie, a jego organy będą musiały zweryfikować potrzebne papiery. Organ państwa przyjmującego, na podstawie przekazanych w systemie IMI dokumentów i informacji, zdecyduje o uznaniu bądź odmowie uznania kwalifikacji.
Legitymacja zastąpi także złożenie oświadczenia u osób zamierzających świadczyć usługi transgraniczne. Wówczas będzie ją wydawać państwo, w którym usługodawca zgodnie z prawem wykonuje działalność. W tym przypadku jej ważność będzie wynosiła 18 miesięcy.
Uznawanie kwalifikacji
Ustawa wprowadza automatyczne uznawanie, bez stosowania środków wyrównawczych, kwalifikacji nabytych w wyniku kształcenia zapewniającego zdobycie określonego, uzgodnionego na poziomie UE zakresu wiedzy, umiejętności i kompetencji, zwanego wspólnymi ramami kształcenia. W praktyce oznacza to automatyczne uznanie w naszym kraju kwalifikacji zawodowych nabytych w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, EFTA czy w Szwajcarii. Jednak posiadanie wykształcenia zgodnego ze wspólnymi ramami kształcenia nie zwalnia wnioskodawcy ze spełnienia innych wymagań kwalifikacyjnych określonych w polskich przepisach regulujących dostęp do konkretnego zawodu. Chodzi np. o wymóg odpowiedniego stanu zdrowia czy zabezpieczenia finansowego. Dlatego także w tym przypadku konieczna będzie decyzja uprawnionego organu o prawie wykonywania zawodu.
Tu nowe przepisy zapewniają uznawanie takich kwalifikacji wyłącznie w uproszczonej procedurze. Dlatego minister szkolnictwa wyższego ma wydać rozporządzenie określające wykaz wspólnych ram i testów kształcenia z przyporządkowanymi im polskimi kwalifikacjami. Elementy te, zgodnie z dyrektywą, będą musiały być określone w polskim prawie przy opracowaniu i przyjęciu takiego instrumentu dla danego zawodu na poziomie UE.
Nowa ustawa oddziela sprawę znajomości języka polskiego od uznawania kwalifikacji zawodowych. Proces sprawdzenia poziomu języka może nastąpić po uznaniu kwalifikacji bądź po wydaniu europejskiej legitymacji zawodowej. Władanie polszczyzną potwierdzi zaświadczenie, które wprawdzie będzie wpływało na dopuszczenie do zawodu, ale nie podważy kwalifikacji merytorycznych wnioskodawcy.
Praktyka też się liczy
Ustawa nakłada też obowiązek uznania praktyki zawodowej odbytej w państwie UE albo wzięcia pod uwagę praktyki zawodowej odbytej w państwie trzecim w toku przyznawania uprawnień zawodowych przez uprawniony organ w zawodach, w których praktyka jest wymagana do uzyskania pełnych uprawnień. Tryb uznawania tej praktyki oraz jej maksymalny uznawany okres określą właściwe rozporządzenia.
Odbycie praktyki za granicą nie zwolni jednak kandydata do uzyskania uprawnień zawodowych z obowiązku zdania egzaminu zawodowego, jeśli przewiduje go polskie prawo. Nie hamuje też innych wymagań (np. dotyczących stanu zdrowia, ubezpieczenia) koniecznych do uzyskania pełnych uprawnień profesjonalnych w zawodzie regulowanym.
Częściowy dostęp
Nowością w porównaniu z poprzednią ustawą jest prawo częściowego dostępu do zawodu w Polsce. Ma to zastosowanie, gdy możliwe będzie wyodrębnienie w nim pewnych czynności zawodowych. Jeśli w Polsce konkretny zawód wymaga większej liczby umiejętności, a osoba z innego państwa – w ramach tego samego zawodu – ma kwalifikacje do wykonywania mniejszej liczby czynności, będzie mogła je wykonywać w naszym państwie.
Przykład
Elektryk z Hiszpanii ma tzw. uprawnienia elektryczne dotyczące eksploatacji urządzeń, instalacji i sieci elektroenergetycznych do 1 kV. Wykonywał jednak tylko proste czynności instalacyjne. W Polsce może w pełni pracować w zakresie posiadanego szkolenia i kwalifikacji zawodowych.
Przy czym dotyczy to wyłącznie osób, które mają pełne prawo do wykonywania określonych czynności zawodowych w państwie rodzimym. Nie przysługuje osobom, które są dopiero w trakcie zdobywania tych kwalifikacji. Właściwy organ ma jednak prawo odmówić częściowego dostępu, uzasadniając to nadrzędnym interesem publicznym określonym w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Ustawa wprost wskazuje, że nie przewiduje się częściowego dostępu m.in. do zawodów: lekarza, lekarza dentysty, pielęgniarki, położnej, farmaceuty, lekarza weterynarii, architekta.
Z alarmem
Aby szczególnie chronić bezpieczeństwo pacjentów, a także dzieci i młodzież, wprowadzono tzw. mechanizm ostrzegania w dziedzinie zdrowia i edukacji. Polega to na zawiadamianiu przez organy właściwe w sprawach uznawania kwalifikacji przez system IMI organów w innych państwach UE o osobach, które utraciły, nawet tymczasowo, prawo wykonywania zawodu.
Obowiązek przekazywania tych informacji dotyczy wykonujących zawód regulowany w takich specjalnościach jak medycyna (lekarz, lekarz dentysta, pielęgniarka, położna), weterynaria czy osób prowadzących działalność związaną z edukacją osób małoletnich (nauczyciel), opieką nad dziećmi i wczesną edukacją (przedszkolanka). Aby rozwiać wątpliwości, których profesji to dotyczy, prezes Rady Ministrów określi je w rozporządzeniu. Ostrzeżenie wprowadzane do systemu ma wskazywać tożsamość specjalisty, jego zawód oraz zakres, jakiego dotyczy zakaz bądź ograniczenie, a także organ, który je wydał.
System alarmowania przewidział też informowanie, gdy ubiegający się o uznanie kwalifikacji posługuje się fałszywym lub przerobionym dokumentem potwierdzającym ich posiadanie, za co został prawomocnie skazany. Dane o tożsamości tego specjalisty trafią do organów w pozostałych państwach. Dla części zawodów, w których funkcjonują samorządy zawodowe (np. lekarz, farmaceuta, lekarze weterynarii) mające uprawnienie do nakładania kary pozbawienia lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu, one będą pełniły funkcję właściwych organów według ustawy.
Ostrzeżenia będą przekazywane na podstawie danych z postępowań dyscyplinarnych czy informacji o zmianach w zakresie zakazu lub zawieszenia prawa wykonywania zawodu. Podobną rolę będą pełniły sądy, które orzekają o tymczasowym albo bezterminowym zakazie wykonywania określonego zawodu albo prowadzeniu określonego rodzaju działalności gospodarczej. Osoba, której dotyczy ostrzeżenie, będzie o tym fakcie powiadamiana równocześnie z wysłaniem tego alarmu. Zgodnie z ustawą może złożyć wniosek o jego sprostowanie albo usunięcie.
Z mocy dyrektywy
Ustawa wdraża do polskiego porządku prawnego zmiany i uzupełnienia, jakie do funkcjonującego obecnie systemu uznawania kwalifikacji zawodowych w zawodach regulowanych w Unii Europejskiej wprowadziła dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2013/55/UE z 20 listopada 2013 r. zmieniająca dyrektywę 2005/36/WE o uznawaniu kwalifikacji zawodowych i rozporządzenie (UE) nr 1024/2012 w sprawie współpracy administracyjnej za pośrednictwem systemu wymiany informacji na rynku wewnętrznym (rozporządzenie w sprawie IMI). Państwa członkowskie zobowiązano do implementowania tej dyrektywy do 18 stycznia 2016 r.
Zdaniem autorki
Katarzyna Gospodarowicz, radca prawny w Kancelarii Prawnej Schampera, Dubis, Zając (SDZLEGAL SCHINDHELM)
Wprowadzenie ustawy było koniecznością dostosowania prawa krajowego do unijnego. Ponieważ jednak wynagrodzenie wpłacane specjalistom w Polsce nie jest specjalnie kuszące w porównaniu z tym wypłacanym w Niemczech czy Francji, to nie wydaje się, aby tę grupę zagranicznych pracowników ucieszyła nowelizacja. Będzie ona z pewnością ułatwieniem dla naszych obywateli, którzy swoje uprawnienia uzyskali za granicą.
