Istota weksla

Weksel jest papierem wartościowym posiadającym części składowe ściśle przez prawo wekslowe przypisane, w którym wystawca dokumentu albo sam przyrzeka zapłatę oznaczonej sumy pieniężnej, albo poleca zapłatę osobie trzeciej, przyjmując bezwarunkową odpowiedzialność za zapłatę i poddając się wszelkim rygorom prawa wekslowego (I. Różański, Podręcznik prawa wekslowego wraz ze wzorami weksli, Warszawa 1957, str. 19).

Wierzyciel jest właścicielem dokumentu i osobą uprawnioną do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia wskazanego w wekslu. Posiadacz weksla jest zobowiązany do jego przedstawienia dłużnikowi i do zwrotu dokumentu po wykonaniu zobowiązania.

Nadanie wekslowi charakteru papieru wartościowego chroni interesy wierzyciela i dłużnika, a zarazem ułatwia zaciąganie zobowiązań w obrocie gospodarczym.

Weksel zawiera ustawowe (art. 101 Prawa wekslowego) elementy weksla własnego. Do elementów ustawowych weksla własnego należą:

- nazwa „weksel" w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono,

- polecenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej,

- nazwisko osoby, która ma zapłacić (trasata),

- oznaczenie terminu płatności,

- oznaczenie miejsca płatności,

- nazwisko osoby, na rzecz której lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana,

- oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla,

- podpis wystawcy weksla.

Przepis art. 102 Prawa wekslowego stwierdza, że nie będzie uważany za weksel własny dokument, któremu brak jednej z cech wskazanych w art. 101 Prawa wekslowego.

Funkcje weksla

Weksel ma pięć podstawowych funkcji: kredytową, płatniczą, obiegową, gwarancyjną i refinansową (zob. L. Bagińska, M. Czarnecki, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, str. 2–29).

Funkcja kredytowa

pozwala na uzyskanie m.in. kredytu towarowego (kupieckiego), który polega na odroczeniu w czasie terminu płatności świadczenia pieniężnego w zamian za weksel. W takiej sytuacji weksel pozwala na dokonywanie różnorodnych transakcji bez konieczności natychmiastowej zapłaty gotówką, poprzez odroczenie w czasie terminu płatności za zakupione usługi bądź towary, aż do daty wskazanej w wekslu. Podstawą zaistnienie stosunku kredytowego jest uprzednie zawarcie umowy, np. sprzedaży, w której strony ustalą, że zapłata za towar bądź usługę nastąpi później, tj. w terminie płatności weksla.

Funkcję kredytową weksla obrazuje następujący przykład: spółka A sprzedaje spółce B środek trwały. Spółka B nie dokonuje w momencie zakupu płatności ceny, lecz wystawia weksel własny z określonym terminem płatności.

Funkcja płatnicza

polega na realizowaniu zobowiązań płatniczych przez wręczenie weksla, zamiast zapłaty z tytułu zawartych transakcji gospodarczych. W obrocie gospodarczym weksel jest używany jako środek pokrywania zobowiązań płatniczych.

Tak jak w powyższym przykładzie spółka B zamiast zapłaty za zakupiony środek trwały wręcza weksel spółce A, w którym jako trasata (główny dłużnik wekslowy – osoba mająca zapłacić weksel) wskazuje spółkę C, która jest dłużnikiem spółki B. Spółka A przedstawia weksel do zapłaty bezpośrednio spółce C.

Funkcja gwarancyjna

weksla oznacza zabezpieczenie zobowiązania wynikającego z określonego stosunku cywilnoprawnego. Wierzycielowi oprócz roszczenia pierwotnego przysługuje nowe roszczenie wekslowe. Polega ono na tym, że wszystkie osoby podpisane na wekslu są zobowiązane do zapłacenia sumy wekslowej na rzecz posiadacza weksla.

Chociaż przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe ma charakter abstrakcyjny, co sprowadza się do tego, iż zachowuje ono swoją ważność niezależnie od wszelkich przyczyn, które spowodowały jego powstanie, to oczywiste jest, że każda czynność prawna ma przyczynę, dla której powstała, i cel, który ma zrealizować. Podstawą gospodarczą wystawienia weksla może być m.in. umowa pożyczki czy umowa sprzedaży.

Warto podkreślić, że wadliwość stosunku podstawowego (czyli np. umowy sprzedaży) nie wpływa na ważność zobowiązania wekslowego.

Zdaniem W. Opalskiego funkcja płatnicza weksla polega na możliwości regulowania za pomocą weksla zobowiązań pieniężnych przez wręczanie weksla zamiast zapłaty. (T. Komosa, W. Opalski, Prawo wekslowe. Prawo czekowe. Komentarz, Warszawa 1997, str. 15-16).

"Funkcja płatnicza weksla sensu largo polega na regulowaniu zobowiązań płatniczych przez wręczenie weksla zamiast zapłaty z tytułu zawartych transakcji gospodarczych. Natomiast funkcja płatnicza weksla sensu stricto polega na wykorzystaniu go w celu umarzania zobowiązań"( M. Michalski, Funkcje gospodarcze weksla, PUG 1992, Nr 4)

" Weksel jest używany jako środek pokrywania zobowiązań płatniczych" (L. Bagińska, M. Czarnecki, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005, str. 27).

"Kolejną funkcją przypisywaną wekslowi jest funkcja płatnicza. Weksel jest wręczany zamiast zapłaty przy nabywaniu dóbr ( towarów, usług), na mocy umowy między stronami. Weksel umożliwia wzajemne kompensowanie roszczeń i dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych, co zmniejsza zapotrzebowanie na pieniądz w obrocie gospodarczym." (Wojciech Langowski INDOS WEKSLOWY Wydawnictwo Zakamycze 1998 str. 55-56.)

"Kolejną funkcję weksla, a mianowicie płatniczą, polegającą na tym, że weksel wręczany może być zamiast zapłaty, weksel in blanco może również spełniać podobnie jak weksel zupełny. Po wypełnieniu weksla in blanco funkcja ta może być bez przeszkód realizowana. Należy jednakże pamiętać, że weksel wystawiony jako in blanco nie jest tak samo "bezpiecznym" wekslem, jak weksel zupełny od momentu wystawienia, ponieważ istnieje możliwość podniesienia zarzutów nieprawidłowego wypełnienia dokumentu" (Dariusz Dąbrowski Weksel in blanco, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2003, str.13).

"Wypełniony weksel może być wręczony zamiast zapłaty w transakcjach handlowych". (L. Bagińska, M. Czarnecki, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2005, str. 31).

Korzyści ze stosowania weksli w obrocie gospodarczym polegają na możliwości wielostronnych rozliczeń należycie zabezpieczonych bez konieczności dokonywania przelewów środków pieniężnych. Weksel legalizuje kredyt kupiecki i nadaje mu określoną formę prawną. Dyskonto weksli zapewnia płynność rozliczeń.

Przedmiotem zobowiązania wekslowego może być pod rygorem nieważności weksla tylko świadczenie pieniężne (zob. I. Rosenblüth, Komentarz, s. 64).

Orzecznictwo sądowe dotyczące płatnością weksla

Zaczynając analizę orzeczeń sądowych dotyczących płatnością weksla za swoje zobowiązania finansowe cofnąć się musimy do okresu wcześniejszego, bowiem prawo wekslowe swoimi korzeniami sięga lat trzydziestych. W tamtym czasie było ono niezwykle bogate, bowiem wtedy weksle były o wiele częściej wykorzystywane w obiegu gospodarczym. Po wojnie za sprawą nowej władzy, popadły niejako w "niełaskę" inkorporowały one, według niej, przejaw imperialistycznego prawodawstwa.

Po roku 1989 czyli od zmiany systemowej w Polsce daje się zauważyć renesans weksla i jego zastosowania w obecnym obrocie gospodarczym.

I tak 12.11.1931 roku, Sąd Najwyższy (Orzeczenie SN z 12.11.1931 r. Rw. 2190/31 /OSP 1932, poz. 182/) doszedł do wniosku, że wydanie weksli na dłużną sumę (cenę kupna) powoduje niedopuszczalność dochodzenia pretensji w drodze sporu cywilnego, gdy weksle były wydane w miejsce zapłaty w charakterze pieniędzy. "W związku z tym zapłata należności pieniężnej, zabezpieczonej dokumentem wekslowym, wyklucza możliwość dochodzenia jej w zwykłym postępowaniu sądowym, gdyż termin jej płatności był wprost oznaczony w treści tego dokumentu. Poza tym można z niego wnioskować, że weksel mógł być wydany w charakterze pieniędzy, a więc stanowić środek płatniczy."

W swoim innym orzeczeniu Sąd Najwyższy (orzeczenie SN 18.05.1932 r., Rw 672/32 /OSP 1933, poz. 37/) postanowił, że wręczenie weksla było pokryciem długu, czyli de facto jego umorzeniem -"... przez wręczenie weksli odpowiadających wysokości poszczególnych rat na pokrycie ceny kupna, cena kupna zostaje wyrównana, a tem samem ustaje interes ratalny".

Ciekawe jest także orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 21.09.1932 r. (orzeczenie SN z 21.09.1932 r. Rw 1006/32/OSP 1933, poz.38/), które dotyczyło zagadnień będących na styku prawa wekslowego i spółdzielczego. W orzeczeniu tym Sąd Najwyższy stwierdził, iż weksel, który został wystawiony przez członka z tytułu należności za udział w spółdzielni, gdy został przyjęty przez zarząd tejże w miejsce zapłaty, stał na również zapłatą gotówki. Poza tym Sąd Najwyższy uznał, że przyjęcie przez zarząd spółdzielni surogatu w miejsce zapłaty, czyli jak należy rozumieć, przyjęcia weksla zamiast przyjęcia pieniędzy.

Na uwagę zasługuje również orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 1-26.02.1932 (orzeczenie SN z 1-26.02.1932 r. I C 2916/31 /GSW 1932,nr 31/). Dotyczyło ono zasądzenia odszkodowania wynikającego z polisy ubezpieczeniowej od ognia, przy czym składki ubezpieczeniowe nie zostały uiszczone w gotówce, lecz 33 wekslami, które były płatne w różnych terminach. W okresie, gdy nie zostały wykupione wszystkie weksle, a tylko ich cześć, nastąpiło zdarzenie powodujące obowiązek wypłaty odszkodowania tzn. uległ spaleniu przedmiot ubezpieczenia. W związku z tym poszkodowani-powodowie, zażądali od pozwanych towarzystw ubezpieczeniowych wypłaty odszkodowania. Sąd Najwyższy w sentencji orzeczenia stwierdził, że weksle wystawione na pokrycie zobowiązań pieniężnych nie powodują powstania nowego stosunku umownego, ale jedynie są dowodem wprowadzenia szczególnego trybu zapłaty.

Z nowszego orzecznictwa na uwagę zasługują orzeczenia, które statuują ochronę weksla na równi z pieniądzem, zrównując podrobienie weksla - podrobieniem pieniądza.

I tak w wyroku Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 5 października 2004 r. II AKa 293/04, Sąd stwierdził, iż "Weksle własne spełniają funkcję płatniczą ". Dalej Sąd Apelacyjny zważył, co następuje: ......Nie sposób jest pominąć funkcji płatniczej weksla, który może być środkiem zapłaty, zwłaszcza w stosunkach handlowych, co aktualnie występuje częściej w handlu międzynarodowym. Powyższą funkcję może również spełniać weksel w obrocie krajowym, gdy zapłata należności następuje przez wydanie weksla. Zawarte wówczas porozumienie między stronami, jest dla nich wiążące w zakresie umorzenia wierzytelności.

O znaczeniu weksla świadczy chociażby stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w jednym z orzeczeń dotyczącym kwestii związanej z obrotem wekslami. Sąd Najwyższy stwierdził „weksel jest papierem wartościowym, przeznaczonym do obiegu światowego, zatem tłumaczony być musi według zasad przyjętych w obrocie światowym"... (SN III Ż. C 231/32, OSN, z. 13/1, 1933 r.).

Płatnicza funkcja weksla polega na tym, że jest on wręczany zamiast zapłaty przy nabywaniu dóbr (towarów, usług), na mocy umowy pomiędzy stronami transakcji.

Weksel umożliwia wzajemne kompensowanie roszczeń i dokonywanie rozliczeń bezgotówkowych, co zmniejsza zapotrzebowanie na pieniądz w obrocie gospodarczym.

Powyższe poglądy powalają przyjąć, że weksle własne spełniają funkcję płatniczą i „in concreto" mogą zostać uznane za „inny środek płatniczy" w rozumieniu przepisu art. 310 § 1 k.k. Podrobienie weksla własnego, poprzez wpisanie niezgodnie z prawdą chociażby jednego z jego elementów, a w szczególności złożenia podpisu wystawcy przez inną osobę, niż której dane personalne zawarte zostały w wekslu, stanowi przestępstwo określone w przepisie art. 310 § 1 k.k.

Wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 2007-03-29, II AKa 43/07 (opubl: Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej rok 2007, Nr 1, str. 4) potwierdził, że weksel "in blanco" korzysta z ochrony art. 310 § 1 KK, bądź to jako inny środek płatniczy pod warunkiem, że pełni funkcję płatniczą, bądź jako dokument będący papierem wartościowym uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej.

W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z 30.9.1998 r. (OSNKW 1998 nr 9-10, poz. 41), do której nawiązywał też sąd w Białymstoku, m.in. stwierdzono, że zwrot dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej pozwala na wykładnię obejmującą szeroki zakres papierów wartościowych, a więc nie należy pojęcia tego ograniczać np. do dokumentów - papierów wartościowych szczególnie chronionych przed naśladownictwem lub np. do papierów wartościowych, których obrót reguluje ustawa z 21.8.1997 r. - Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi (Dz. U. nr 118. poz. 754). Jak przekonująco stwierdził Sąd Najwyższy, szeroka podstawa odpowiedzialności na podstawie art. 227 KK69 (obecnie art. 310 KK) - jest zgodna z intencjami ustawodawcy. Odpowiada ona zaszłym już i dokonującym się systematycznym zmianom w gospodarce oraz powszechnej tendencji do ograniczenia używania pieniądza.

Postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 2003-11-14, II AKz 835/03 (opubl: Wokanda rok 2004, Nr 5, str. 4) brzmi, że podrobienie lub przerobienie dokumentu posiadającego niezbędne cechy weksla, stanowi naruszenie normy chronionej art. 310 § 1 KK.

Również orzecznictwo sądów administracyjnych jasno wypowiada się w kwestii możliwości zapłaty wekslem, i tak:

- Wojewódzki Sąd Administracyjny z siedzibą w Białymstoku w wyroku z 2006-04-20, I SA/Bk 73/06 (opubl: Legalis) stwierdził, że organ podatkowy błędnie przyjął w zaskarżonej decyzji, iż podatnik wystawiając weksle zgodnie z zawartymi umowami wekslowymi nie uregulował należności wynikającej z faktur. W wyniku zawarcia umów wekslowych i wystawienia weksli nastąpiła zamiana zobowiązania wynikającego z faktur na zobowiązanie wekslowe i tym samym poprzez odnowienie doszło do uregulowania należności. Weksle nie stanowiły funkcji gwarancyjnej lecz pełniły funkcję płatniczą oraz dokonały nowacji dotychczasowego zobowiązania. Weksle - uregulowanie należności z faktur VAT

- wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2005-10-27, I FSK 171/05 (opubl: Monitor Podatkowy rok 2006, Nr 11, str. 3) wskazał, że nie budzi wątpliwości zakres pojęciowy zwrotu "uregulowanie należności" i to że jego istotą jest zaspokojenie wierzyciela, tj. że uregulowanie następuje z tą chwilą, z którą wierzyciel subiektywnie może stwierdzić, iż został zaspokojony. Stanowisko sądu I instancji, że uregulowanie tych należności następowało dopiero w dacie wykupu weksli jest błędny, gdyż poprzez wystawienie weksli wraz ze stosownymi deklaracjami skarżący i jego kontrahenci dokonali nowacji Naczelny Sąd Administracyjny w wydanym wyroku stwierdził, że Sąd I instancji dopuścił się naruszenia prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 21 ust. 2a VATu. Wskazał, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że w sytuacji, gdy podatnik uiszcza należność z faktury w inny sposób niż dokonując zapłaty w pieniądzu bezpośrednio kontrahentowi to nie spełnia przesłanki uregulowani należności. Podkreślił, że nie można skutecznie zarzucić skarżącemu, że wystąpił do urzędu skarbowego o zwrot nadwyżki podatku naliczonego nad należnym, zanim jeszcze sam poniósł faktyczny ciężar zakupu towarów handlowych. Zdaniem Naczelnego Sądu Administracyjnego zakres pojęciowy zwrotu "uregulowanie należności" nie budzi wątpliwości, i jego istotą jest zaspokojenie wierzyciela, tj. uregulowanie należności następuje z chwilą, z którą wierzyciel subiektywnie może stwierdzić, że został zaspokojony. Stanowisko Sądu I instancji, że uregulowanie tych należności następowało dopiero w dacie wykupu weksli jest nieprawidłowe, gdyż poprzez wystawienie weksli wraz ze stosownymi deklaracjami skarżący i jego kontrahenci dokonali nowacji. Jednocześnie Naczelny Sąd Administracyjny wskazał, że zwrot użyty w art. 21 ust. 2a ww. ustawy, że uregulowanie powinno nastąpić w całości wcale nie odnosi się do rzeczywistości czy też nierzeczywistości tego uregulowania, tylko jasno i wprost wskazuje, że uregulowana ma być pełna wierzytelność, ale również nie wskazuje, iż musi mieć miejsce bezpośrednia zapłata.

Mając powyższe na uwadze należy uznać, że Dyrektor Izby Skarbowej w B. błędnie przyjął w zaskarżonej decyzji, iż podatnik wystawiając weksle zgodnie z zawartymi umowami wekslowymi nie uregulował należności wynikającej z faktur wystawionych przez firmy: "R. M." Sp. z o.o. ze S., "G. R." Sp. z o.o. ze S. oraz ZPO "M." Zbigniew W. - W. Zgodzić się należy ze stanowiskiem pełnomocnika skarżącego, iż w wyniku zawarcia umów wekslowych i wystawienia weksli nastąpiła zamiana zobowiązania wynikającego z faktur na zobowiązanie wekslowe i tym samym poprzez odnowienie doszło do uregulowania należności.

W sytuacji stanowiącej przedmiot niniejszej sprawy weksle nie stanowiły funkcji gwarancyjnej lecz pełniły funkcję płatniczą oraz dokonały nowacji dotychczasowego zobowiązania. Z art. 506 § 2 KC wynika, że jedynie w razie wątpliwości poczytuje się, że zmiana treści dotychczasowego zobowiązania nie stanowi odnowienia. Ustawodawca postanowił, że dotyczy to w szczególności wypadku, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika weksel lub czek. W przedmiotowej sprawie, mając na uwadze treść umów wekslowych łączących podatnika z jego kontrahentami o takich wątpliwościach nie może być mowy, dlatego też należało uznać, iż podatnik wystawiając weksle uregulował zobowiązania wynikające z faktur.

Autor jest radcą prawnym

Artykuł został opublikowany w ramach projektu „Pisz u nas, zbieraj punkty”