- Przedsiębiorstwo budowlane zatrudnia pracowników, którzy pracują w miejscach budów, nierzadko poza siedzibą pracodawcy. Często się zdarza, że mają nadgodziny. Czy można im ustalić ryczałt za godziny nadliczbowe?

Tak. Zgodnie z art. 151

1

§ 4 k.p. w stosunku do pracowników wykonujących stale pracę poza zakładem pracy wynagrodzenie wraz z 50- lub 100-proc. dodatkiem wolno zastąpić ryczałtem. Jego wysokość powinna odpowiadać przewidywanemu wymiarowi pracy ?w godzinach nadliczbowych. Wymóg „stałości", o którym mowa w tym przepisie, nie jest równoznaczny z tym, aby praca była wykonywana poza zakładem „bez przerwy" czy też „wyłącznie". Częściowe wykonywanie pracy w zakładzie nie jest przeszkodą w stosowaniu tego przepisu. Wystarczy, że są to powtarzające się, zaplanowane okresy pracy poza zakładem. Stosowanie tej formy rekompensaty za pracę ?w nadgodzinach możliwe jest wtedy, gdy dokładna kontrola liczby przepracowanych przez pracownika godzin nadliczbowych jest „wysoce utrudniona". Wówczas pracodawca na podstawie art. 149 § 2 k.p. jest zwolniony ?z ewidencjonowania godzin pracy. Przykładowo nie można stosować ryczałtu do kierowcy zatrudnionego w lokalnym transporcie, gdy codziennie stawiał się on w siedzibie pracodawcy przed i po zakończeniu pracy (wyrok Sądu Najwyższego z 19 maja 2004 r., I PK 630/03). Wprowadzenie ryczałtu nie może być równoznaczne ze zwolnieniem pracodawcy z ewidencjonowania godzin przepracowanych, ?w tym nadliczbowych, gdy jest to w zupełności realne.

Wysokość ryczałtu (przewidywana liczba godzin nadliczbowych) powinna odpowiadać wymiarowi pracy ?w godzinach nadliczbowych. Przyjęta przy ustalaniu wysokości ryczałtu liczba godzin nadliczbowych nie może natomiast przekraczać limitów określonych w art. 151 § 3–4 k.p.

Ryczałt uzgadniają obie strony stosunku pracy, tj. pracownik i pracodawca, a jego wysokość nie może być mniej korzystna dla etatowca od wynagrodzenia za pracę ?w godzinach nadliczbowych, które otrzymywałby na zasadach określonych w art. 151

1

§ 1–3 k.p. W razie znacznych rozbieżności przyznanie ryczałtu nie pozbawia pracownika prawa do wynagrodzenia za pracę wykonaną w godzinach nadliczbowych w wymiarze nieobjętym ryczałtem (wyrok SN ?z 20 maja 1998 r., I PKN 143/98).

- Nauczyciel mianowany od kilku lat co roku miał obniżony wymiar zatrudnienia na podstawie art. 22 ust. 2 Karty nauczyciela z powodu zmniejszającej się liczby klas. W roku szkolnym 2013/2014 dyrektor nie był w stanie zapewnić mu co najmniej połowy wymiaru zajęć i wypowiedział mu umowę na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 tej ustawy. Po otrzymaniu wypowiedzenia nauczyciel złożył wniosek ?o przeniesienie w stan nieczynny. Dyrektor się zgodził, ale w trakcie stanu nieczynnego wypłacał mu wynagrodzenie zasadnicze ?w wysokości odpowiadającej wynagrodzeniu nauczyciela sprzed kilku lat, zanim zaczął stosować obniżenie wynagrodzenia ?z art. 22 ust. 2 tej ustawy. Czy postępował prawidłowo?

Nie. Zgodnie z art. 22 ust. 2 ustawy z 26 stycznia 1982 r. – Karta nauczyciela (tekst jedn. DzU z 2014 r., ?poz. 191, dalej KN) w razie rozwiązania z nauczycielem stosunku pracy z przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1 KN, lub przeniesienia go w stan nieczynny, po uprzednim zastosowaniu ust. 2, podstawą ustalenia odprawy z art. 20 ?ust. 2, lub wynagrodzenia z art. 20 ust. 6 jest wynagrodzenie zasadnicze określone w przepisach wydanych na podstawie art. 30 ust. 5 KN. Ustala się je odpowiednio do posiadanego przez nauczyciela stopnia awansu zawodowego i kwalifikacji oraz z uwzględnieniem jego wymiaru zajęć obowiązkowych ?z miesiąca przypadającego bezpośrednio przed zastosowaniem ust. 2.

Z wykładni gramatycznej tego przepisu jasno wynika, że nauczycielowi będącemu w stanie nieczynnym wypłaca się wynagrodzenie zasadnicze określone w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej i sportu z 31 stycznia 2005 r. ?w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania za pracę w dniu wolnym od pracy (DzU nr 22, poz. 181 ze zm.) od 1 września 2013 r. w wysokości określonej w załączniku do tego rozporządzenia.

Do ustalenia wysokości wynagrodzenia zasadniczego bez znaczenia jest fakt, że dotychczas nauczyciel mianowany realizował zajęcia w obniżonym wymiarze zgodnie z art. 22 ust. 2 KN. Bowiem z art. 22 ust. 2a KN wynika jednoznacznie, że znaczenie ma wymiar zajęć przypadający przed zastosowaniem tego ograniczenia. Niezrozumiałe jest zatem, dlaczego pracodawca zastosował nieobowiązującą w chwili przenoszenia nauczyciela w stan nieczynny stawkę wynagrodzenia zasadniczego. Narusza to zarówno art. 22 ?ust. 2a KN, jak i przepisy dotyczące wynagradzania nauczycieli, w tym określone w rozporządzeniu w sprawie wysokości minimalnych stawek wynagrodzenia zasadniczego nauczycieli, ogólnych warunków przyznawania dodatków ?do wynagrodzenia zasadniczego oraz wynagradzania ?za pracę w dniu wolnym od pracy.

Dlatego nauczyciel musi się zwrócić do pracodawcy ?o wyrównanie zaniżonego wynagrodzenia wraz z ustawowymi odsetkami. A jeśli ten odmówi, skierować odpowiednie powództwo do sądu pracy.

- Czy w związku z udzielonym w trakcie roku kalendarzowego urlopem dla poratowania zdrowia nauczycielowi szkoły, w której organizacji nie przewidziano ferii szkolnych, proporcjonalnie zmniejsza się wymiar urlopu wypoczynkowego?

Nie. Nauczycieli szkół, w których w trakcie roku szkolnego nie są przewidziane ferie szkolne, ?czyli tzw. szkół nieferyjnych, nie dotyczą stosowne regulacje ?z Karty nauczyciela. Dlatego przy rozpatrywaniu tego przypadku należy wziąć pod uwagę powszechne przepisy prawa pracy. Artykuł 165 k.p. określa katalog przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, których zaistnienie powoduje obowiązek pracodawcy przesunięcia urlopu wypoczynkowego na termin późniejszy. Zawarty ?w tym przepisie katalog jest otwarty. Ustawodawca bowiem przed wyliczeniem tych przyczyn użył sformułowania ?„w szczególności". Przewidział zatem, że mogą wystąpić też inne przyczyny nieobecności w pracy, ale pod warunkiem, ?że usprawiedliwiają one tę absencję. Niewątpliwie urlop dla poratowania zdrowia jest przyczyną usprawiedliwiającą nieobecność w pracy, a skoro tak, to jego udzielenie powoduje przesunięcie terminu korzystania z urlopu wypoczynkowego.

Dlatego nauczycielowi placówki nieferyjnej należy udzielić urlopu wypoczynkowego po zakończeniu urlopu dla poratowania zdrowia  w pełnym wymiarze, tj. 35 dni, jeżeli dotychczas z niego nie korzystał i nie zaistniały przyczyny wymienione w art. 1552 § 1 k.p. Przepis ten wymienia pełną listę przyczyn (pod warunkiem, że trwają co najmniej miesiąc) powodujących proporcjonalne obniżenie urlopu wypoczynkowego. Są to: urlop bezpłatny, odbywanie zasadniczej służby wojskowej lub jej form zastępczych, okresowej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego albo ćwiczeń wojskowych, tymczasowe aresztowanie, odbywanie kary pozbawienia wolności, nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy.

Z kolei u nauczycieli szkół, w których organizacji przewidziano ferie szkolne, przy ustalaniu prawa do urlopu wypoczynkowego w związku z korzystaniem przez nauczyciela z urlopu dla poratowania zdrowia mają znaczenie inne okoliczności. Przede wszystkim to, czy tzw. urlop zdrowotny przypada na okres ferii szkolnych. Poza tym bierze się pod uwagę art. 66 ust. 2 KN. Ten przepis wśród przyczyn powodujących obowiązek udzielenia uzupełniającego urlopu wypoczynkowego nie wymienia urlopu dla poratowania zdrowia.

Zatem gdy nauczyciele szkół feryjnych korzystają z urlopu dla poratowania zdrowia w okresie ferii szkolnych, nie mają prawa do urlopu uzupełniającego. Jednocześnie korzystanie z urlopu zdrowotnego w innym terminie (nieprzypadającym na czas ferii szkolnych) nie powoduje proporcjonalnego zmniejszenia wymiaru wypoczynku.

—pracownicy OIP w Opolu