Dla małżonka przedsiębiorcy, który ogłasza upadłość, nie ma dobrych wiadomości. Z prawa upadłościowego i naprawczego wynika, że majątek wspólny małżonków (jeśli pozostawali ?w ustroju wspólności majątkowej) wchodzi do masy upadłości. Co więcej, jego podział jest niedopuszczalny. I choć to czarny scenariusz, w praktyce jest realny.
Małżonek upadłego może jedynie dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności ?z tytułu udziału w majątku wspólnym. W tym celu konieczne jest jednak, aby zgłosił wierzytelność sędziemu komisarzowi. ?I czekał w kolejce z pozostałymi wierzycielami.
Co na pewno będzie zagrożone? Wszystkie składniki majątku wspólnego objęte wspólnością łączną w chwili ogłoszenia upadłości i w takiej właśnie postaci. Potwierdza to postanowienie Sądu Najwyższego z 7 listopada 2008 r. (II CSK 317/08). Masa upadłości obejmuje nie tylko składniki należące do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyte przez upadłego w toku postępowania upadłościowego, ale także składniki wchodzące do majątku wspólnego upadłego i jego małżonka.
Nie wszystko jednak będzie zagrożone. Do masy upadłości nie wejdą przedmioty służące wyłącznie małżonkowi upadłego do prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej, choćby były objęte majątkową wspólnością małżeńską (z wyjątkiem jednak przedmiotów majątkowych nabytych do majątku wspólnego w ciągu dwóch lat przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości). Do masy upadłości nie wchodzi też majątek osobisty drugiego małżonka. Wejdzie do niej natomiast – poza majątkiem wspólnym małżonków – majątek osobisty tego małżonka, wobec którego ogłoszono upadłość.
Małżonek upadłego nie jest jednak do końca na przegranej pozycji. Może żądać, by ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z małżonków przyczynił się do jego powstania. Tym bardziej że prawo upadłościowe i naprawcze nie stoi na przeszkodzie zgłoszeniu wierzytelności z tytułu udziału w majątku wspólnym w rozmiarze większym niż połowa wartości majątku wspólnego z daty ogłoszenia upadłości. Trzeba jednak pamiętać, że art. 124 ust. 4 prawa upadłościowego wprowadza domniemanie, zgodnie z którym przyjmuje się, że majątek wspólny powstały w okresie prowadzenia przedsiębiorstwa przez upadłego został nabyty ze środków pochodzących z dochodów tego przedsiębiorstwa. Ogłoszenie upadłości może zatem oznaczać, że rodzina upadłego zostanie pozbawiona praktycznie środków do życia. Jedynym wyjściem z tej sytuacji, oczywiście jeśli oboje małżonkowie pracowali i zarabiali, jest próba udowodnienia, że do powstania majątku wspólnego przyczynił się nie ten małżonek, którego upadłość ogłoszono, lecz drugi, dlatego że to on więcej zarabiał itp. Trzeba się jednak przygotować na to, że w praktyce obalenie tego domniemania nie będzie wcale proste.
Jeśli nie będzie dowodów, które mogą wskazać inne źródła pochodzenia majątku wspólnego, sąd upadłościowy będzie obowiązany przyjąć, że źródłem tym był wyłącznie dochód przedsiębiorstwa.
Niewiele natomiast zyskają małżonkowie, jeśli zdecydują się w ostatniej chwili (czyli tuż przed ogłoszeniem upadłości) na rozdzielność majątkową. Aby była skuteczna, trzeba o niej pomyśleć z odpowiednim wyprzedzeniem. To dlatego, że z art. 125 prawa upadłościowego i naprawczego jednoznacznie wynika, że po ogłoszeniu upadłości nie można ustanowić rozdzielności majątkowej z datą wcześniejszą niż data ogłoszenia upadłości. Nie pomoże też pozew w sądzie. Ten sam przepis mówi bowiem, że ustanowienie rozdzielności majątkowej na podstawie orzeczenia sądu w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest bezskuteczne w stosunku do masy upadłości, chyba że pozew o rozdzielność został złożony co najmniej na dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Zasada ta stosowana jest również wtedy, gdy rozdzielność majątkowa powstała z mocy prawa ?w ciągu roku przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wyniku rozwodu, separacji albo ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków (chyba że pozew lub wniosek w sprawie został złożony co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości).
