Ze względu na dużą liczbę przestępstw związanych z rynkiem ubezpieczeniowym, jakie są popełniane każdego roku, ustawodawca zdecydował się na wprowadzenie szczególnej ochrony firm działających na rynku ubezpieczeniowym. Zgodnie z art. 298 § 1 kodeksu karnego kto, w celu uzyskania odszkodowania z tytułu umowy ubezpieczenia, powoduje zdarzenie będące podstawą do wypłaty takiego odszkodowania, popełnia przestępstwo. Za popełnienie tzw. oszustwa ubezpieczeniowego grozi kara pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Rodzaje przestępczych działań

Zachowanie osoby, która chce wyłudzić nienależne jej odszkodowanie, może polegać na upozorowaniu zdarzenia, z którym wiąże się wypłata odszkodowania. Taka sytuacja  wystąpi np. wówczas, gdy  ktoś zniszczy samochód tak, aby upozorować wypadek lub upozoruje kradzież z włamaniem do mieszkania czy biura firmy. Przestępstwem oszustwa ubezpieczeniowego będzie również zachowanie polegające na umyślnym zniszczeniu mienia np. dojdzie do uszkodzenia  linii produkcyjnej  w przedsiębiorstwie i  jej narzędziowego wyposażenia w celu wyłudzenia odszkodowania z tytułu ubezpieczenia.

Nie podlega karze osoba, która przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegnie wypłacie odszkodowania

Przestępczym działaniem będzie nie tylko żądanie wypłaty odszkodowania za zdarzenie, które zostało upozorowane lub zostało wywołane celowo, ale także celowe zawyżenie przez uprawnionego  wysokości powstałej szkody, gdy wypadek rzeczywiście nastąpił. Sytuacja taka wystąpi, gdy np. właściciel samochodu firmowego zgłosi ubezpieczycielowi wszystkie uszkodzenia pojazdu – także te, które powstały dużo wcześniej przed kolizją drogową, będącą podstawą do wystąpienia o wypłatę odszkodowania.

Żądanie wypłaty odszkodowania musi ściśle wiązać się z zawartą umową ubezpieczenia. Chodzi jednak tylko i wyłącznie ?o umowy ubezpieczeń majątkowych, a nie osobowych. Art. 298 Kodeksu karnego przewiduje bowiem karalność za nieuczciwe zachowania zmierzające wyłącznie do uzyskania odszkodowania, które wypłacane są właśnie z tytułu ubezpieczeń majątkowych. Z tego też względu upozorowanie wypadku będącego podstawą do wypłaty umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia, czyli świadczenia z tytułu umowy ubezpieczenia osobowego, nie stanowi oszustwa ubezpieczeniowego z art. 298 kodeksu karnego. Nie oznacza to oczywiście braku karalności takiego zachowania po złożeniu przez jego sprawcę wniosku o uzyskanie nienależnego świadczenia. Takie zachowanie sprawcy może zostać zakwalifikowane jako usiłowanie lub dokonanie zwykłego oszustwa. Zgodnie z art. 286 § 1 Kodeksu karnego kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, doprowadza inną osobę do niekorzystnego rozporządzenia własnym lub cudzym mieniem za pomocą wprowadzenia jej w błąd albo wyzyskania błędu lub niezdolności do należytego pojmowania przedsiębranego działania,  popełnia przestępstwo. Grozi za nie kara pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

Dla karalności za oszustwo ubezpieczeniowe nie ma znaczenia rodzaj polisy majątkowej. Mogą to być np. wyłudzane odszkodowania z tytułu obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej (OC), ubezpieczenia autocasco (AC) oraz ubezpieczenia budynków, lokali mieszkalnych od ognia i innych żywiołów itp.

Przestępstwem nie będzie jednak spowodowanie zdarzeń, które wprawdzie stanowią przesłankę do wypłaty odszkodowania, ale na innej niż umowa ubezpieczeniowa podstawie prawnej. Przykładem takiej sytuacji może być wypłata odszkodowania z Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego.

Musi być zamiar uzyskania odszkodowania

Przestępstwo oszustwa ubezpieczeniowego może być popełnione tylko umyślnie ?w zamiarze bezpośrednim. Jest to bowiem tzw. przestępstwo kierunkowe. Jego sprawca działa w celu uzyskania odszkodowania, które mu się nie należy lub odszkodowania o zawyżonej wysokości.

Dla poniesienia odpowiedzialności karnej nie ma znaczenia, czy do wypłaty odszkodowania faktycznie doszło. Popełnienie przestępstwa  następuje już wówczas,  gdy  zostanie spowodowane zdarzenie, które w przyszłości może doprowadzić do wypłaty odszkodowania. Sprawca przestępstwa nie musi zatem dokonywać jakichkolwiek czynności związanych z otrzymaniem odszkodowania, a więc np. nie musi zgłosić powstania szkody i wypełnić specjalnych formularzy ?z tym związanych. Jeżeli jednak sprawca po spowodowaniu zdarzenia złoży wniosek ?o wypłatę odszkodowania tytułem umowy ubezpieczenia, to dopuści się kolejnego przestępstwa z art. 13 § 1 Kodeksu karnego w związku z art. 286 § 1 Kodeksu karnego, ?a więc usiłowania zwykłego oszustwa.

Oszustwo ubezpieczeniowe może popełnić każda osoba zdolna do ponoszenia odpowiedzialności karnej. Może być to zarówno strona umowy ubezpieczenia, jak i osoba powodująca swoim zachowaniem zdarzenie, które jest podstawą wypłaty odszkodowania dla kogoś innego.

podstawa prawna: Art. 298 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)

Umowa ubezpieczenia

Przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie ?działalności swego przedsiębiorstwa, ?spełnić określone świadczenie ?w razie zajścia przewidzianego ?w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. ?Świadczenie ubezpieczyciela polega ?w szczególności na zapłacie:

- ?przy ubezpieczeniu majątkowym – określonego odszkodowania za szkodę powstałą wskutek przewidzianego w umowie wypadku;

- ?przy ubezpieczeniu osobowym – umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej.

podstawa prawna: Art. 805 § 1 i 2 ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.)

Zdaniem autora

Arkadiusz ?Jaraszek, asesor Prokuratury Rejonowej Warszawa Ochota

W niektórych przypadkach zachowanie się sprawcy oszustwa ubezpieczeniowego może wypełniać ustawowe znamiona innych przestępstw. Najczęściej dotyczyć to może przestępstwa oszustwa z art. 286 Kodeksu karnego. Jeżeli np. sprawca zdarzenia będącego podstawą do wypłaty odszkodowania zażąda wyższego odszkodowania z tego powodu, że w samochodzie znajdowało się dodatkowe wyposażenie, które przy upozorowaniu kradzieży sprawca wcześniej usunął, to będzie on odpowiadał za dwa przestępstwa, tj. oszustwo ubezpieczeniowe z art. 298 Kodeksu karnego i oszustwo z art. 286 Kodeksu karnego. Przestępstwa te pozostaną ze sobą w zbiegu realnym.

Jeśli natomiast działanie sprawcy polegało na spowodowaniu pożaru w celu uzyskania odszkodowania, to poniesie on odpowiedzialność za oszustwo ubezpieczeniowe i za przestępstwo spowodowania zdarzenia zagrażającego życiu, zdrowiu lub mieniu z art. 163 Kodeksu karnego. Oba te przestępstwa pozostają ze sobą w takiej sytuacji w zbiegu kumulatywnym.

Do zbiegu z art. 298 § 1 kodeksu karnego z innymi przepisami może dochodzić także wówczas, gdy zdarzenie zagraża takim dobrom jak życie ?i zdrowie czy bezpieczeństwo powszechne (art. 160, 163–165 albo 170–174 Kodeksu karnego) albo godzi w mienie  (art. 288 Kodeksu karnego.

W niektórych sytuacjach sprawca oszustwa ubezpieczeniowego może uniknąć kary. Zgodnie bowiem  z art. 298 § 2 Kodeksu karnego nie podlega karze osoba, która przed wszczęciem postępowania karnego dobrowolnie zapobiegnie wypłacie odszkodowania.

Liczby z raportu

Najnowsze dane Polskiej Izby Ubezpieczeń pokazują, że ubezpieczyciele działający na polskim rynku w pierwszych trzech kwartałach ubiegłego roku tytułem odszkodowań i innych świadczeń wypłacili ogółem 28 mld zł. Średnie wypłacone odszkodowanie z ubezpieczenia komunikacyjnego OC wzrosło rok do roku z 5369 zł do 5389 zł. Natomiast świadczenia z tytułu ubezpieczeń z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym wzrosły rok do roku o 15,6 proc. – do 5,4 mld zł.

 

Jaki tryb ścigania

 

podstawa prawna: Art. 298 ustawy z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.)

 

Podział przestępczości ubezpieczeniowej

Przestępstwa wewnętrzne można podzielić na popełnione przez:

- najwyższych urzędników ubezpieczalni;

- osoby z kierownictwa wespół z usługobiorcą;

- pracowników.

Przestępstwa zewnętrzne można podzielić na:

- ?popełniane przez sprawców zawodowych, tj. utrzymujących się ?z przestępczości;

- ?popełniane przez sprawców sytuacyjnie, tj. tylko w obliczu takiej konieczności gospodarczej;

- ?popełniane przez sprawców okazjonalnie, tj. tylko wówczas, ?gdy nadarzy się taka okazja.