Korupcja może występować wewnątrz sektora publicznego, prywatnego oraz pomiędzy tymi sektorami. W sektorze publicznym zachowania korupcyjne pojawiają się w tych sferach działania władzy publicznej, w których podejmowane są decyzje gospodarcze lub administracyjne. Korupcja występuje także na styku administracji z sektorem prywatnym.
Zjawisko to rozprzestrzeniło się także w sferze biznesowej, w stosunkach między przedsiębiorcami. Przez nierzetelnych przedsiębiorców bywa traktowane jako sposób prowadzący do uzyskania lepszej pozycji konkurencyjnej, poprzez nadużycia polegające np. na podkupywaniu klientów i kontrahentów, „kupowaniu" pracowników w celu wykorzystania stosowanej w firmach technologii.
W naszym kraju nadal pokutuje przekonanie, że wręczenie korzyści majątkowej jest akceptowanym sposobem na utrzymanie przewagi konkurencyjnej na rynku. Jest to przekonanie całkowicie błędne. Przedsiębiorcy, którzy podejmują się prowadzenia działalności w nieuczciwy sposób, mogą spodziewać się zarówno indywidualnej odpowiedzialności karnej, cywilnej oraz utraty reputacji, jak i odpowiedzialności podmiotów zbiorowych.
Defraudacja i korupcja stały się znaczącym ryzykiem każdej organizacji. Przeciętnie organizacja traci ok. 5 proc. łącznych przychodów z powodu oszustw i nadużyć popełnianych przez jej pracowników, a szacowane globalne koszty takich zachowań na świecie sięgają rocznie 1 biliona dolarów.
Jedna z prawnych definicji korupcji przedstawiona została w art. 2 podpisanej przez Polskę cywilnoprawnej konwencji o korupcji i oznacza: żądanie, proponowanie, wręczanie lub przyjmowanie bezpośrednio lub pośrednio łapówki lub jakiejkolwiek innej nienależnej korzyści lub jej obietnicy, które wypacza prawidłowe wykonywanie jakiegokolwiek obowiązku lub zachowanie wymagane od osoby otrzymującej łapówkę, nienależną korzyść lub jej obietnicę.
Najnowsza definicja prawna korupcji znajduje się w ustawie o CBA w art. 1 ust. 3a. Korupcja polega na obiecywaniu, proponowaniu lub wręczaniu przez jakąkolwiek osobę, bezpośrednio lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści osobie pełniącej funkcję publiczną dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji.
Korupcja to także żądanie lub przyjmowanie przez osobę pełniącą funkcję publiczną bezpośrednio, lub pośrednio, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, lub przyjmowanie propozycji lub obietnicy takich korzyści, w zamian za działanie lub zaniechanie działania w wykonywaniu jej funkcji.
Korupcji można dopuścić się w toku działalności gospodarczej, obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, przez obiecywanie, proponowanie lub wręczanie, bezpośrednio lub pośrednio, osobie kierującej jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującej w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści, dla niej samej lub na rzecz jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.
Korupcją jest także czyn popełniany w toku działalności gospodarczej obejmującej realizację zobowiązań względem władzy (instytucji) publicznej, polegający na żądaniu lub przyjmowaniu bezpośrednio lub pośrednio przez osobę kierującą jednostką niezaliczaną do sektora finansów publicznych lub pracującą w jakimkolwiek charakterze na rzecz takiej jednostki, jakichkolwiek nienależnych korzyści lub przyjmowaniu propozycji lub obietnicy takich korzyści dla niej samej lub dla jakiejkolwiek innej osoby, w zamian za działanie lub zaniechanie działania, które narusza jej obowiązki i stanowi społecznie szkodliwe odwzajemnienie.
Jakie nadużycia
Jak wynika z raportu przedstawionego przez Ernst &Young, poziom korupcji w polskich przedsiębiorstwach jest ponad dwa razy wyższy niż w krajach Europy Zachodniej. Jednocześnie polscy przedsiębiorcy uznają korupcję za mniejszy problem niż firmy zachodnie.
Z badań Euler Hermes przeprowadzonych przy współpracy z Uniwersytetem Szczecińskim wynika, że w 2009 r. blisko 90 proc. polskich przedsiębiorstw padło ofiarą nieuczciwych pracowników. Liczba nadużyć może być większa, jeśli weźmiemy pod uwagę fakt, iż aż jedna czwarta z nich została wykryta przez przypadek, a 21 proc. to efekt anonimowych informacji od pracowników.
Jedynie 8 proc. wykrytych przypadków to efekt profesjonalnego zarządzania ryzykiem oraz audytu wewnętrznego i zewnętrznego. Jednocześnie tylko 4 proc. firm umożliwia pracownikom przekazanie anonimowej informacji na temat nadużyć dokonywanych przez współpracowników.
Arkadiusz Matusiak adwokat, Kancelaria Bird & Bird, Uczelnia Łazarskiego
Komentuje Arkadiusz Matusiak, adwokat, Kancelaria Bird & Bird, Uczelnia Łazarskiego
Konsekwencje ponoszenia odpowiedzialności na podstawie ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione mogą być bardzo dotkliwe dla firmy.
W katalogu kar ustawodawca umieścił karę pieniężną w wysokości do pięciu milionów złotych oraz zakaz promocji lub reklamy prowadzonej działalności, wytwarzanych lub sprzedawanych wyrobów, świadczonych usług lub udzielanych świadczeń, zakaz korzystania z dotacji, subwencji lub innych form wsparcia finansowego środkami publicznymi, zakaz korzystania z pomocy organizacji międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest członkiem.
Jest w nim też zakaz ubiegania się o zamówienia publiczne oraz podanie wyroku do publicznej wiadomości. Wymienione zakazy mogą być orzeczone nawet do pięciu lat. Biorąc to pod uwagę, mogą one prowadzić do zrujnowania firmy.
Skutecznym antidotum, zapobiegającym dolegliwym konsekwencjom jest polityka antykorupcyjna w przedsiębiorstwie, w której istotną rolę odgrywają kodeksy etyczne. Kodeksy to zbiory utrwalonych na piśmie norm postępowania odnoszących się do rozmaitych zachowań pracowników. Normują one działalność podmiotu, instytucji, urzędu, bywają spisem reguł, jakimi powinni kierować się w swojej działalności ich adresaci.
Dobrze zaprojektowany kodeks etyczny przyczynia się do zwiększenia zysków przedsiębiorstwa, mając bezpośredni wpływ na obniżenie liczby przypadków korupcji, defraudacji oraz tzw. złych praktyk. Zmniejsza liczbę sytuacji, w których występuje konflikt interesów. Zwiększa natomiast zaufanie klientów, kontrahentów i partnerów. Wzrasta także dzięki niemu wiarygodność personelu i lojalność pracowników.
