Generalnie kontrahenci mogą potrącać sobie należności, ale muszą być wobec siebie wierzycielami i dłużnikami, to zaś, że szkodę ma naprawić jeden z odpowiedzialnych, nie zwalnia innego z zapłaty.

Kwestia ta wynikła w procesie spółki z o.o. S.-P. z Łodzi przeciw spółce cywilnej M. ze Śląska. S.-P. domagała się 90 tys. zł jako reszty należności za sprzedane towary elektroniczne. M. odmówiła zapłaty, wskazując, że S.-P. uznała wcześniej przedstawioną jej (do potrącenia) fakturę za dostawę kolejnej partii towaru (kupno urządzeń dla powódki od jeszcze innej firmy – Jacka W., a pośrednikiem była pozwana).

Tyle że – jak się później okazało – była to pozorna transakcja. Nie doszło do żadnej dostawy towaru, faktura nie miała pokrycia, choć pozwana ją uregulowała i za towar zapłaciła Jackowi W.

Do powódki towar jednak nie dotarł. Sprawcą tego oszustwa był Sławomir M., pracownik powódki, co stwierdził sąd karny i skazał go na rok więzienia w zawieszeniu (300 zł grzywny). Nałożył na niego też (na podstawie art. 46 § 1 kodeksu karnego) obowiązek naprawienia spółce S.-P. szkody wyrządzonej przestępstwem przez zapłatę 90 tys. zł.

Wcześniej, kiedy dowiedziała się o oszustwie, S.-P. uchyliła się od oświadczenia o zgodzie na potrącenie. Sądy niższych instancji (rejonowy i okręgowy w Częstochowie) uznały, że nie było podstaw do potrącenia tych 90 tys. zł, gdyż nieważna  umowa w ogóle była nieważna, i oddaliły pozew.

Wskazały, że odszkodowanie zostało już zasądzone w sprawie karnej od pracownika – Sławomira M. Gdyby więc zasądzono je po raz drugi od pozwanej, to doszłoby do bezpodstawnego wzbogacenia.

Pełnomocniczka S.-P. mec. Matylda Burczyńska-Radym argumentowała natomiast, że – po pierwsze – spółka ta nie ściągnęła od Sławomira M. odszkodowania (nie ma na to zresztą większych szans), a po drugie – sprawą pozwanej było zgłoszenie np. wniosku przed sądem, by w wyroku zasądzającym zapłatę zawarł stwierdzenie, że zapłata odszkodowania przez M. zwalnia pozwaną z długu.

Sąd Najwyższy (sygnatura akt V CSK 25/12) uwzględnił jej skargę kasacyjną, uchylił wyrok i nakazał Sądowi Okręgowemu ponowne rozpoznanie sprawy.

– Sprawa karna i związane z nią odszkodowanie dotyczy innej umowy – powiedziała w uzasadnieniu sędzia SN Bogumiła Ustjanicz. – Nie ma przeszkód, żeby powódka domagała się się rozliczenia tej transakcji.