Dopuszczalność wypowiedzenia angażu z powodu osiągnięcia przez pracownika wieku emerytalnego oraz nabycia uprawnień emerytalnych to częsty przedmiot sporów przed sądem pracy.

Kodeks pracy ani inne ustawy nie zawierają przepisów, które rozstrzygałyby, czy osiągnięcie przez podwładnego wieku emerytalnego lub uzyskanie przez niego prawa do emerytury może być podstawą rozwiązania z nim stosunku pracy. Dlatego tak istotne znaczenie mają stanowiska sądów pracy, a zwłaszcza Sądu Najwyższego.

Co wynika z orzeczeń

Uchwała siedmiu sędziów SN z 21 stycznia 2009 r. (II PZP 13/08)

stwierdza wyraźnie, że osiągnięcie wieku emerytalnego i nabycie prawa do emerytury nie może stanowić wyłącznej przyczyny wypowiedzenia umowy przez pracodawcę (art. 45 § 1 k.p.). Zdaniem SN wymówienie angażu pracownikowi, który nabył prawo do świadczeń emerytalnych tylko z tego powodu, że osiągnął wiek emerytalny i nabył te prawa, nie uzasadnia go.

Nie pozostaje bowiem w żadnym związku ani z wykonywaną przez niego pracą, ani z sytuacją ekonomiczną pracodawcy, ani z żadnym zdarzeniem lub zdarzeniami, które wskazywałyby na nieprzydatność pracownika lub istnienie interesu pracodawcy w rozwiązaniu umowy. W tej uchwale SN podzielił wcześniejszy pogląd (wyrok z 19 marca 2008 r., I PK 219/07).

Przyjęto w nim, że uzasadnienie wymówienia osobie w wieku emerytalnym, mającej prawo do emerytury, musi odwoływać się do obiektywnych, indywidualnie skonkretyzowanych przyczyn leżących po stronie pracownika lub pracodawcy związanych z wykonywaniem pracy.

Chodzi np. o niewłaściwe wykonywanie obowiązków pracowniczych, obniżenie wydajności, długotrwałe absencje w pracy spowodowane chorobami, brak zdolności dostosowania się do procesów modernizacyjnych, ograniczenie zakresu działalności zakładu, zmianę profilu produkcji lub usług wymuszającą zatrudnienie osób o innych kwalifikacjach. Nie wystarczy natomiast wskazać, że podwładny osiągnął wiek emerytalny lub nabył prawo do świadczenia.

Przykład

Pan Marian był zatrudniony na umowę o pracę na czas nieokreślony. Po uzyskaniu prawa do emerytury firma wymówiła mu angaż, wskazując jako przyczynę uzyskanie wieku emerytalnego i nabycie przez niego uprawnień do emerytury. Nie godząc się z tym, pracownik wniósł pozew do sądu i domagał się przywrócenia do pracy.

Wskazywał, że takie rozwiązanie umowy stanowi jego dyskryminację ze względu na wiek. Podnosił też, że na skutek osiągnięcia wieku emerytalnego jego przydatność do pracy nie uległa żadnemu obniżeniu. Sąd uwzględnił powództwo pana Mariana. Uznał, że przyczyna podana przez szefa nie wystarczy do wypowiedzenia.

Reguły doboru

To, że podwładny ma uprawnienia emerytalne, może być okolicznością istotną przy wyborze do zwolnienia przy masowych redukcjach w firmie. Odnosi się do nich ustawa z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.).

Przy tych zwolnieniach pracodawca w porozumieniu ze związkami zawodowymi lub samodzielnie określa zasady postępowania w sprawach dotyczących pracowników objętych takim zamiarem. Wskazuje także obowiązki szefa niezbędne przy rozstrzygnięciu innych spraw pracowniczych związanych z zamierzoną redukcją. Porozumienie może też określać kryteria doboru pracowników do zwolnień, np. w pierwszej kolejności mogą być pożegnani ci, którzy mają źródło dochodu – emeryturę lub rentę.

Trafne zatem byłoby postępowanie pracodawcy, który wybierając do zwolnienia, wskazałby na osoby niepozbawione środków egzystencji, np. mające prawo do wcześniejszej emerytury. Potwierdził to także SN w wyroku z 8 czerwca 1999 r. (I PKN 105/99). Uzyskanie przez pracownika prawa do wcześniejszej emerytury może uzasadniać jego wybór do rozstania za wypowiedzeniem, jeżeli w firmie ogranicza się zatrudnienie w wyniku połączenia dwóch stanowisk.

Gdy wybór dotyczy zatrudnionych o podobnych cechach i kwalifikacjach, z których jeden ma prawo do emerytury (choćby wcześniejszej), a drugi go nie posiada, bardziej uzasadnione jest wypowiedzenie umowy temu, kto ma świadczenie emerytalne. Tak uznał SN 10 września 1997 r. (I PKN 246/97).

Warto też wskazać na wyrok z 3 grudnia 2003 r. (I PK 80/03), gdzie SN wyraźnie podaje, że spełnienie przez pracownika warunków nabycia prawa do emerytury jest społecznie usprawiedliwioną przesłanką jego wyboru do zwolnienia, gdy w firmie racjonalizuje się zatrudnienie.

Przykład

Na umowy bezterminowe spółka zatrudniała dwóch tokarzy – panów Jerzego i Bogdana. Obaj mieli podobny staż pracy, umiejętności i kwalifikacje zawodowe.

Problemy ze zbytem produktów zmusiły spółkę do zwolnień grupowych. Ze związkami zawodowymi pracodawca opracował porozumienie przewidujące m.in., że w pierwszej kolejności zwolni pracowników mających prawo do emerytury.

Takie uprawnienia miał pan Jerzy i szef jemu wypowiedział angaż. Nie godząc się z tym, tokarz wniósł pozew do sądu, domagając się przywrócenia do pracy.

Wskazał, że niesprawiedliwe jest jego zwolnienie, a pozostawienie w firmie pana Bogdana, który ma mniejsze doświadczenie. Po ustaleniu, że pan Jerzy uzyskał już prawo do emerytury, a pan Bogdan nie, sąd oddalił to powództwo. Uznał, że pracodawca właściwie uzasadnił wybór.

—Ryszard Sadlik sędzia Sądu Okręgowego w Kielcach