W zależności od rodzaju naruszenia za uchybienia przeciwko prawom pracownika odpowiadają różne osoby.
Kto obciążony
Przykładowo za te określone w:
- art. 281 kodeksu pracy odpowiada pracodawca lub inny podmiot działający w jego imieniu,
- art. 282 k.p. – osoba zobowiązana do dokonywania czynności w nim określonych,
- art. 283 k.p. – osoba odpowiedzialna za stan bezpieczeństwa i higieny pracy lub kierująca pracownikami lub innymi osobami fizycznymi.
Aby więc ustalić obciążonego za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, trzeba analizować akty wewnętrzne regulujące podział kompetencji w firmie. Niewątpliwie największe znaczenie należy przypisać odpowiedzialności „pracodawcy” lub „osobie działającej w jego imieniu” przewidzianej w art. 281 k.p.
Pracodawcą jest jednostka organizacyjna, choćby nie miała osobowości prawnej, a także osoba fizyczna, jeżeli zatrudniają pracowników. W jednostce organizacyjnej czynności z zakresu prawa pracy dokonuje osoba lub organ zarządzający nią albo inna wyznaczona do tego osoba (art. 3 i art. 3
1
k.p.).
W spółkach, w których występują organy kolegialne, czynności z zakresu prawa pracy w imieniu pracodawcy podejmuje zarząd.
Winny członek zarządu
Odpowiedzialność za wykroczenia ma charakter indywidualny. Oznacza to, że jedynie osoba fizyczna jest zdolna do ich popełnienia. Dlatego za wykroczenia przeciwko prawom pracownika nie odpowiada pracodawca jako osoba prawna czy jednostka organizacyjna, ale poszczególne osoby, które przy wykonywaniu czynności w imieniu pracodawcy doprowadziły do naruszenia uprawnień pracowniczych.
Kodeks pracy nie wskazuje wyraźnie na członków zarządu jako obciążonych za takie uchybienia. Najczęściej jednak to oni podejmują wiele działań w imieniu pracodawcy, w tym wykonują obowiązki związane z zatrudnieniem, kierowaniem i organizacją pracy: zawierają umowy z pracownikami, wypowiadają je, rozwiązują czy zmieniają, zlecają pracę, w tym w nadgodzinach, rozpoznają wnioski urlopowe, zawierają układy zbiorowe, prowadzą rokowania w razie sporów.
Chociaż tę aktywność podejmują w imieniu pracodawcy, to członkostwo w zarządzie, jako organie uprawnionym do reprezentacji spółki, wiąże się z indywidualną odpowiedzialnością osób bezpośrednio podejmujących czynności za ewentualne naruszenia w tym zakresie.
Za co kary…
Ze sprawozdania głównego inspektora pracy z 2010 r. wynika, że najczęściej pracodawcy m.in.
- nie opłacają składek na Fundusz Pracy,
- nie zawiadamiają powiatowego urzędu pracy o podjęciu przez bezrobotnego zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub działalności,
- nie potwierdzają na piśmie umów o pracę,
- zawierają umowy cywilnoprawne wtedy, gdy powinna być przyjęta umowa o pracę.
To ostatnie wykroczenie polega na tym, że z zainteresowanym zawiera się umowę-zlecenie lub o dzieło, podczas gdy są to warunki właściwe dla podpisania kontraktu pracowniczego, czyli określone w art. 22 k.p.
Zgodnie z orzecznictwem w razie wątpliwości co do charakteru umowy należy zbadać liczbę cech przeważających. Niedopuszczalne jest uznanie umowy za mieszaną, tj. zawierającą w sobie elementy umowy cywilnej i umowy o pracę.
Z kolei zgodnie z art. 29 § 2 k.p. pracodawca musi potwierdzić na piśmie strony umowy, jej rodzaj i warunki. Powinno to nastąpić najpóźniej w dniu rozpoczęcia pracy i nie zależy od wniosku pracownika.
Potwierdzenie przez szefa zawartego angażu nie tworzy nowego stanu prawnego, a jedynie jest jego oświadczeniem wiedzy, że ustalone między stronami warunki umowy o pracę są takie, jak określił w potwierdzeniu. W razie rozbieżności między ustalonymi warunkami a potwierdzeniem podwładny może wystąpić do sądu pracy z żądaniem ustalenia treści umowy (w trybie art. 189 kodeksu postępowania cywilnego).
...i na czym polegają uchybienia
Dość częste jest też łamanie przez szefów przepisów o czasie pracy. Właściwie każde naruszenie związanych z tym regulacji może stanowić czyn karalny. Będzie to np. przekroczenie dopuszczalnych norm czasu pracy czy limitów zatrudnienia w godzinach nadliczbowych, nieustalenie systemów, rozkładów oraz okresów rozliczeniowych czasu pracy, nieudzielenie pracownikowi minimalnego okresu wypoczynku dobowego i tygodniowego, ustalenie mniejszego wymiaru pory nocnej.
Niejednemu pracodawcy zdarza się też niewłaściwie prowadzić dokumentację stosunku pracy oraz akta osobowe lub przechowywać je w warunkach grożących uszkodzeniem lub zniszczeniem.
Tu karane jest „nieprowadzenie” dokumentacji/akt osobowych. Jednak za „nieprowadzenie” można uznać zarówno całkowite zaniechanie, jak i niewłaściwe prowadzenie w stopniu, który jest równoznaczny z nieprowadzeniem akt (skrajnie niedbale). Z kolei trzymanie dokumentacji i teczek osobowych jest niezbędne do ustalenia uprawnień emerytalno-rentowych. Dlatego karane jest rażące naruszenie tego wymogu.
Stosowanie wobec podwładnych innej kary polega na nałożeniu przez szefa „innych rodzajowo” sankcji, niż wynikają z kodeksu pracy (upomnienie,
nagana, kara pieniężna). Natomiast udzielenie sankcji wyższej niż dopuszcza kodeks, nie narusza tego przepisu, nie dochodzi bowiem do udzielenia kary „innej rodzajowo”. Takie działanie kwalifikuje się jako bezpodstawne obniżenie wynagrodzenia, stanowiące inny typ wykroczenia przewidzianego w art. 282 § 1 pkt 1 k.p.
Poza tymi naruszeniami członków zarządu można obciążyć za:
- niewypłacenie w ustalonym terminie wynagrodzenia za pracę lub innego świadczenia,
- nieudzielenie urlopu wypoczynkowego lub bezpodstawne jego obniżenie,
- niewykonanie orzeczenia sądu pracy lub ugody zawartej przed komisją pojednawczą lub sądem pracy,
- wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia w sposób rażąco naruszający przepisy,
- niewydanie świadectwa pracy,
- nieprzestrzeganie przepisów bhp oraz niewypełnianie obowiązków informacyjnych wobec inspekcji pracy.
Jakie sankcje
Z kodeksu wykroczeń wynika, że grzywna nałożona za wykroczenie nie może przekraczać 5 tys. zł, chyba że ustawa stanowi inaczej. Z możliwości jej podwyższenia ponad 5 tys. zł korzysta kodeks pracy, który przewidział ją od 1 tys. zł do 30 tys. zł dla pracodawcy lub podmiotu działającego w jego imieniu za wykroczenia przeciwko pracownikom.
Ważne inne przepisy
Rozdział XXVIII kodeksu karnego precyzuje przestępstwa przeciwko prawom osób wykonujących pracę zarobkową.
Jednak w przeciwieństwie do kodeksu pracy wskazuje poważne naruszenia uprawnień podwładnych, które uznaje za przestępstwa.
Z kolei ordynacja podatkowa wprowadza odpowiedzialność członków zarządu (tym razem wyraźnie wskazanych jako ponoszących odpowiedzialność) za zaległości podatkowe spółek kapitałowych. Tę samą regulację stosuje się do niezapłaconych składek społecznych. Ustawa o rachunkowości wskazuje, że kierownik jednostki (którym zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 6 jest członek zarządu, a jeżeli jest to organ kolegialny – członkowie tego organu) odpowiada za wykonywanie obowiązków w zakresie rachunkowości określonych w ustawie, w tym z tytułu nadzoru.
Odpowiedzialność kierownika jednostki powstaje więc także wtedy, gdy obowiązki w zakresie rachunkowości powierza innej osobie (np. księgowej) lub gdy wykonuje je biuro rachunkowe. Także ustawy o społecznej inspekcji pracy, o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych dopuszczają nałożenie grzywny za działania wobec pracowników sprzeczne z ich przepisami.
Agnieszka Szczodra-Hajduk jest adwokatem w Hogan Lovells
Anna Nowina-Witkowska jest aplikantką adwokacką w Hogan Lovells