Niezależnie od tego, ile w danym momencie dzieci przebywa w przedszkolu, czy pozostają tam dłużej, czy są odbierane wcześniej, przedsiębiorca ponosi pewne koszty stałe, np. czynsz, ogrzewanie, elektryczność, ochrona itp. Dlatego na pokrycie tych kosztów (i oczywiście osiągnięcie zysku) pobierane jest czesne.

Wydaje się zatem, że w pełni zasadne jest inkasowanie tej opłaty także za okres, gdy dziecko faktycznie nie korzysta z przedszkola (np. wskutek choroby lub wyjazdu z rodzicami podczas roku szkolnego). Opłata ta stanowi wtedy swoiste wynagrodzenie za gotowość świadczenia usługi przez przedszkole.

Inaczej będzie jednak w sytuacji, gdy opłaty te są skalkulowane za każdy dzień pobytu dziecka w placówce lub gdy gotowości do świadczenia usługi nie będzie. W takim wypadku przedsiębiorca ma prawo pobierać opłaty tylko za faktycznie wykonaną usługę.

W  przeciwnym wypadku naraża się na zarzut złamania klauzuli generalnej z art. 385

1

kodeksu cywilnego

, czyli działania wbrew dobrym obyczajom i z  rażącym naruszeniem interesów konsumenta. Ponadto w  myśl art. 385

3

pkt 22 zakazane są klauzule przewidujące obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta.

Uprzednio zgłoszone

Jakich sytuacji może dotyczyć to w praktyce? Mianowicie chodzi o naliczanie rachunków za wyżywienie i czas, gdy przedszkole jest zamknięte.

To pierwsze doliczane jest z reguły do  miesięcznego czesnego zgodnie z ustaloną stawką dzienną. Tym samym, zgodnie z zasadą wzajemności, obciążenie konsumenta powinno następować wyłącznie w sytuacji korzystania przez dziecko z wyżywienia w danym dniu (dniach).

Wyjątkiem będzie oczywiście sytuacja, gdy rodzice nie poinformowali z wyprzedzeniem, że dziecka w danym dniu (dniach) nie będzie. W takim razie przedsiębiorca będzie mógł pobrać opłatę, a będzie to uzasadnione gotowością do  świadczenia usługi.

Zasada ta nie może być jednak rozszerzana na kolejne dni, następujące po zgłoszeniu nieobecności dziecka w placówce.

Cytując raport UOKiK po kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedszkola niepubliczne, „za  bezzasadne należy uznać naliczenie stawki żywieniowej za dni nieobecności dziecka – nawet pojedyncze – zgłoszone wcześniej (tj. co najmniej jeden dzień przed nieobecnością)”.

W konsekwencji takiego stanowiska UOKiK zakwestionował w kontrolowanych przez siebie placówkach m.in. takie zapisy:

- zwrot opłaty za wyżywienie naliczany jest od czwartego dnia ciągłej nieobecności dziecka w przedszkolu,

- za pojedyncze dni nieobecności dziecka w przedszkolu zwrot kosztów wyżywienia nie przysługuje,

- za dni nieobecności dziecka w przedszkolu dokonuje się zwrotu w następnym miesiącu wpłaconej stawki żywieniowej, z tym że do pięciu dni nieobecności zwroty nie będą dokonywane,

- w przypadku zgłoszonej i usprawiedliwionej nieobecności dziecka w przedszkolu trwającej dłużej niż trzy dni licząc od dnia następnego po zgłoszeniu następuje zwrot 1/23 miesięcznej stawki, nie wyżej niż obowiązująca norma wyżywienia dziecka w przedszkolu.

Okres wakacji

A czy można pobierać czesne za okres, gdy przedszkole jest nieczynne? Również takie działanie należy uznać za zakazane. Stanowisko takie można oprzeć na wyżej wskazanych argumentach. Jako świadczenie wzajemne umowa ta opiera się na opiece nad dzieckiem lub gotowości do świadczenia takiej usługi.

I za to należy się firmie wynagrodzenie. Jeżeli więc przedszkole zostaje zamknięte np. na okres wakacji lub z innego powodu (np. wydarzeń o charakterze siły wyższej, czasowego zawieszenia działalności w wyniku decyzji odpowiednich organów administracyjnych), to ani nie świadczy usługi, ani nie wykazuje gotowości do ich świadczenia.

Zatem za taki okres nie należy się wynagrodzenie, czyli pobranie czesnego. Natomiast w sytuacji gdy przedszkole jest otwarte przez cały rok, w tym w okresie wakacyjnym, to ma prawo do naliczania czesnego. Będzie tak, nawet gdy rodzice nie będą posyłać w tym czasie swojego dziecka do placówki.

Przedsiębiorca będzie jednak wykazywał gotowość do świadczenia usługi i ponosił koszty stałe. Stąd uzasadnienie dla takiego właśnie rozstrzygnięcia. Najważniejsza jest tu zasada wzajemności świadczeń (gotowości do świadczenia). W związku z tym następujące sformułowania we wzorcach umów należałoby uznać za nieprawidłowe:

- opłata za miesiąc wakacyjny jest należna, jeżeli pobyt dziecka w przedszkolu wyniósł co najmniej sześć miesięcy,

- w razie rozwiązania niniejszej umowy ze skutkiem na koniec czerwca rodzic jest zobowiązany do opłacenia czesnego za lipiec i za sierpień,

- za okres miesięcznej przerwy letniej (pięć tygodni) zobowiązuje się uiścić obowiązującą opłatę w wysokości 65 proc. czesnego; opłata obowiązuje wszystkie dzieci, które po  przerwie letniej uczęszczać będą do przedszkola, w tym nowo przyjęte dzieci do  przedszkola,

- opłata 750 zł wynikająca z kosztów działania przedszkola jest ponoszona przez rodziców przez cały rok, z wyjątkiem jednego miesiąca wakacyjnego, podczas którego przedszkole jest zamknięte, w tym miesiącu rodzice opłacają stawkę stałą w wysokości 500 zł,

- szkoła i przedszkole nie zwracają kosztów za nieobecność dziecka spowodowaną jego chorobą, wyjazdem itp. oraz za dni, w których przedszkole i szkoła są nieczynne z powodu ferii, przerw świątecznych lub innych zdarzeń o charakterze siły wyższej, np. klęski żywiołowe, kwarantanny, epidemie, zawieszenie zajęć szkolnych przez odpowiednie organy państwowe.

Odpowiedzialność

Na koniec warto pochylić się nad kwestią ograniczania odpowiedzialności przedszkoli w  związku z realizacją umowy. W  niektórych wzorcach stosowanych przez nie umów znajdują się np. zapisy:

- za szkody dokonane przez dzieci w mieniu przedszkola odpowiadają materialnie rodzice lub prawni opiekunowie,

- za szkody wyrządzone przez dzieci (trwałe uszkodzenia ścian, mebelków i innego wyposażenia przedszkola przeznaczonego do użytku przez dzieci) odpowiadają finansowo rodzice,

- przedszkole nie zapewnia opieki dzieciom, które nie mogą brać udziału w zajęciach poza siedzibą przedszkola.

Takie postanowienia należy uznać za sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszające interesy konsumentów oraz za  niedozwolone postanowienie umowne, o którym mowa w  art.  385

3

pkt 2 k.c., zgodnie z którym niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania.

Przecież jego treścią jest opieka, dydaktyka i wychowanie. To przedszkole ma obowiązek tak sprawować opiekę nad dziećmi, żeby nie dochodziło do zdarzeń skutkujących zniszczeniem mienia.

Innymi słowy to na podmiotach prowadzących przedszkola niepubliczne, jako profesjonalnych uczestnikach rynku, ciąży obowiązek wykonania umowy z należytą starannością wymaganą w stosunkach tego rodzaju z  uwzględnieniem zawodowego charakteru prowadzonej przez nich działalności.

Główne i poboczne świadczenia

Analizując dokładnie treść art. 385

3

k.c., warto bliżej przyjrzeć się regulacji opisanej w jego pkt 7. Stanowi ona o tym, że w razie wątpliwości za niedozwolone postanowienie umowne uważa się to, które uzależnia zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej, dodatkowej, niemającej bezpośredniego związku z kontraktem zawierającym takie postanowienie.

Innymi słowy główne świadczenie, jakim jest w tym wypadku opieka nad dzieckiem, nie powinno być uzależnione od wyrażenia zgody rodziców na zaistnienie odrębnego stosunku prawnego. W praktyce takie

sytuacje mogą mieć miejsce, nawet jeżeli przedsiębiorca nie jest tego świadomy. A tym samym umieszcza w treści wzorca zapis, który może zostać zakwestionowany. Jaki może być przykład takiej praktyki? Mianowicie niektóre placówki zastrzegają sobie w umowach prawo do wykorzystywania wizerunku dziecka.

Chodzi o zdjęcia lub filmy wykonywane w trakcie różnego rodzaju wydarzeń (imprezy, bale, wycieczki). Przedszkola umieszczają te zdjęcia w wydawanych przez siebie broszurach lub na własnych stronach internetowych. Zwykle mają one służyć do celów promocyjnych i marketingowych, dzięki którym inni rodzice mogą się zorientować, jakie atrakcje czekają na ich pociechy w tej właśnie placówce.

Formułowanie we wzorcu umowy klauzuli stanowiącej jednocześnie zgodę na publikowanie wizerunku dziecka sprawia, że zawarcie umowy pozostaje faktycznie uzależnione od wyrażenia zgody na jego publikację i rozpowszechnianie.

Wydaje się, że takie rozwiązanie pozostaje w sprzeczności z zacytowanym wyżej przepisem. Wprowadzenie takich postanowień do wzorców umów faktycznie uzależnia zawarcie umowy z prowadzącym przedszkole przedsiębiorcą od wyrażenia zgody na zaistnienie odrębnego stosunku prawnego.

Trudno jest jednocześnie wykazać, że jego cel gospodarczy pozostaje w bezpośrednim związku z treścią świadczenia głównego. Wykorzystanie wizerunku dziecka może oczywiście służyć przedsiębiorcy (wspomniane cele marketingowe i promocyjne), ale w niczym nie służy rodzicom w zakresie głównego świadczenia, czyli opieki i wychowania dziecka.

Dlatego też Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów w trakcie kontroli przeprowadzonych w przedszkolach zakwestionował postanowienia umieszczone we wzorcach umów o następującej treści:

- rodzice zgadzają się na publikowanie nagrań radiowych i telewizyjnych z udziałem swojego dziecka na stronach internetowych i w środkach masowego przekazu w celach promocyjno-marketingowych przedszkola,

- opiekun wyraża zgodę na umieszczenie wizerunku dziecka na stronie internetowej przedszkola,

- rodzice wyrażają zgodę na publikację zdjęć, nagrań radiowych i telewizyjnych z udziałem swojego dziecka na stronach internetowych i w środkach masowego przekazu w celach promocyjno-marketingowych,

- spółka ma prawo do rozpowszechniania wizerunku dziecka utrwalonego na zdjęciach wykonywanych podczas zajęć lub w trakcie imprez w przedszkolu w materiałach informacyjnych spółki.

Warto ponadto pamiętać, że wizerunek jest dobrem osobistym podlegającym ochronie ma mocy art. 23 kodeksu cywilnego oraz przepisów prawa autorskiego.

Raport UOKiK

Wszystkie zacytowane w artykule klauzule pochodzą z dokumentu „Raport z kontroli wzorców umownych stosowanych przez przedszkola niepubliczne”, opracowanego przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów.

Są to zapisy zaczerpnięte z rzeczywiście stosowanych wzorców umów, które urząd ten zakwestionował jako niezgodne z prawem. Raport jest dostępny na stronie internetowej www.uokik.gov.pl .

Czytaj też:

Zobacz:

» Firma » Firma - klient

» Pomysł na biznes » Żłobek i przedszkole

» Prawo dla Ciebie » Konsumenci » Umowy » Niedozwolone klauzule umowne

» Prawo dla Ciebie » Konsumenci » Umowy » Umowy ze szkołami i przedszkolami