24 czerwca 2010 r. weszło w życie [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=356949]rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 27 maja 2010 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach związanych z ekspozycją na sztuczne promieniowanie optyczne (DzU nr 100, poz. 643; dalej rozporządzenie)[/link] wdrażające unijne regulacje.

Stosuje się je na wszystkich stanowiskach, na których promieniowanie optyczne występuje jako czynnik szkodliwy dla zdrowia w środowisku pracy.

Dotyczy to zatrudnionych na umowę o pracę, osób fizycznych wykonujących pracę na innej postawie niż stosunek pracy, prowadzących na własny rachunek działalność gospodarczą w zakładzie lub innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę, również studentów lub uczniów odbywających w zakładzie zajęcia praktyczne oraz osób niebiorących udziału w procesie pracy, jeśli prace z użyciem źródeł promieniowania prowadzi się w miejscach, do których mają one dostęp.

Przepisy te odnoszą się wyłącznie do promieniowania optycznego wytwarzanego przez człowieka w sposób sztuczny. Jednak normalnie stosowane źródła oświetlenia nie wymagają oceny zagrożenia promieniowaniem widzialnym, podczerwonym i nadfioletowym.

Instalowane są one bowiem w odpowiednich oprawach (klosze, rastry), które znacznie ograniczają emisję szkodliwego świecenia, a duża odległość ich zamontowania od pracownika zmniejsza zagrożenie. 

[srodtytul]Jakie ryzyko[/srodtytul]

Zagrożenia powodują różne rodzaje promieniowania:

- widzialne,

- podczerwone – IR (podczerwień)

- nadfioletowe – UV (ultrafiolet).

Intensywne promieniowanie widzialne (szczególnie niebieskie) może przyczyniać się do uszkodzenia i chorób siatkówki oka. Silne światło niebieskie występuje np. podczas spawania łukowego, gazowego, w piecach łukowych, wannach szklarskich, przy wytopie stali, żeliwa, metali nieżelaznych, szkła.

Promieniowanie to jest także emitowane przez promienniki elektryczne, np. lampy do naświetlania materiałów światłoczułych. Reakcja organizmu zależy przede wszystkim od czasu ekspozycji, zakresu długości fal i jaskrawości (luminacji) źródła.

Najgroźniejsze dla siatkówki jest promieniowanie o długościach fali 420 – 455 nm. Przy ekspozycji mniejszej niż 10 s powstają głównie uszkodzenia termiczne, natomiast przy dłuższej niż 10 s dominują fotochemiczne. Narażenie skóry na widzialne promieniowanie laserowe o dużej mocy może skutkować oparzeniami.

Świecenie podczerwone jest niewidzialne dla oka, ale odczuwalne jako ciepło. Powoduje wzrost temperatury narażonej tkanki, a nawet całego organizmu, w zależności od natężenia napromienienia, szybkości chłodzenia i czasu trwania tego zjawiska.

Może uszkadzać rogówkę, spojówkę, soczewkę i siatkówkę oka. Elektryczne źródła podczerwieni stosuje się m.in. przy suszeniu (np. w lakierniach i farbiarniach), podgrzewaniu (w przemyśle spożywczym, gastronomii, hodowli zwierząt) i w medycznych urządzeniach terapeutycznych.

Promieniowanie nadfioletowe jest krótkofalowe, niewidzialne dla oka. Nie powoduje rumienia i poparzeń, natomiast wywołuje opaleniznę. Odpowiada za tzw. fotostarzenie się i zmiany nowotworowe skóry. Soczewka narażona na intensywne nadfiolety o fali powyżej 290 nm może trwale zmętnieć (tzw. zaćma fotochemiczna). Niewykluczone są też oparzenia skóry.

Powszechnymi sztucznymi źródłami nadfioletów są lampy wyładowcze, przede wszystkim rtęciowe o wyładowaniu łukowym, w którym pobudzane do świecenia są pary rtęci. Służą one do dezynfekcji i sterylizacji (w medycynie, farmacji, przemyśle spożywczym, oczyszczalniach ścieków i wody, salonach kosmetycznych, solariach), suszenia (lakiernie i farbiarnie).

[wyimek]Pracodawca musi poinformować pracowników narażonych na promienie o wynikach oceny ryzyka zawodowego i podjętej ochronie[/wyimek]

Stosuje się je też w fizykoterapii, badaniach mikroskopowych tkanek i komórek, kryminalistyce, muzealnictwie, poligrafii (powielanie), w przemyśle chemicznym do przyspieszania polimeryzacji tworzyw sztucznych, w cięciu łukiem plazmowym, cięciu tlenowym, natryskiwaniu cieplnym, elektrodrążeniu.

[srodtytul]Co musi zrobić szef[/srodtytul]

Zatrudniający pracowników narażonych na niekorzystne zjawiska optyczne musi m.in.

- identyfikować źródła promieniowania, które mogą stwarzać zagrożenie,

- wyznaczać poziom ekspozycji na szkodliwe promienie (określa to załącznik do rozporządzenia),

- prowadzić i przechowywać dokumentację dotyczącą wyznaczania poziomu ekspozycji (wyników badań ipomiarów przeprowadzonych przez uprawnione laboratoria),

- dokonać i udokumentować ocenę ryzyka zawodowego związanego z ekspozycją zatrudnionych na promieniowanie optyczne z uwzględnieniem substancji chemicznych, których współwystępowanie z promieniowaniem optycznym w środowisku pracy może zwiększać ryzyko ujawnienia się niekorzystnych skutków zdrowotnych (wśród substancji fotouczulających są np. środki do impregnacji drewna, smoły, asfalty zawierające wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne – fenantren, antracen),

- zapewnić im właściwe przeszkolenie bhp oraz odpowiednią opiekę medyczną,

- poinformować podlegających ekspozycji na promienie o wynikach oceny ryzyka zawodowego i podjętej ochronie.

[srodtytul]Kryteria oceny zagrożenia[/srodtytul]

Rozporządzenie wprowadza tzw. wartości MDE, czyli maksymalne dopuszczalne ekspozycje na promieniowanie laserowe i nielaserowe. Pracodawca nie musi traktować promieniowania optycznego jako czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy tylko wtedy, gdy podczas eksploatacji źródła promieniowania zgodnej z jego przeznaczeniem poziom ekspozycji nie przekracza 0,4 wartości MDE.

Kryteria oceny zagrożenia i wartości graniczne ekspozycji na promieniowanie optyczne określa [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=167742]rozporządzenie ministra pracy i polityki społecznej z 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (DzU 217, poz. 1833 ze zm.)[/link].

Natomiast sposób pomiaru parametrów promieniowania optycznego niezbędnych do oceny zagrożenia tym promieniowaniem zawierają normy:

- PN-T-05687:2002

Ochrona przed promieniowaniem optycznym. Metody pomiaru promieniowania widzialnego i podczerwonego na stanowiskach pracy;

- PN-T-06589:2002

Ochrona przed promieniowaniem optycznym. Metody pomiaru promieniowania.

Przy promieniowaniu słonecznym w otwartej przestrzeni (np. podczas prac w budownictwie, rybołówstwie, rolnictwie), którego to rozporządzenie nie dotyczy, też należy oceniać ryzyko zawodowe związane z tym czynnikiem, bo jest on szkodliwy dla zdrowia.

[ramka][b]Co może szkodzić[/b]

Sztucznymi źródłami promieniowania optycznego są m.in.

- przy nielaserowym promieniowaniu optycznym – źródła elektryczne, w szczególności promienniki UV, IR, żarówki, świetlówki, lampy metalohalogenkowe, rtęciowe, ksenonowe, deuterowe, źródła luminescencyjne i termiczne, które emitują promieniowanie optyczne jako produkt uboczny wykonywanego procesu technologicznego, czyli łuki elektryczne, palniki plazmowe i gazowe, paleniska, piece, roztopione metale lub inne materiały oraz wszelkie obiekty rozgrzane do wysokiej temperatury,

- przy promieniowaniu laserowym – lasery, urządzenia laserowe (zawierające jeden albo więcej laserów w złożonym układzie optycznym), laserowe systemy transmisji światłowodowej, w tym światłowodowe systemy telekomunikacyjne, diody elektroluminescencyjne (LED) dużych mocy. [/ramka]

[i]Autorka jest główną specjalistką w Departamencie Nadzoru i Kontroli Głównego Inspektoratu Pracy[/i]