O ich udziale przy określonych decyzjach stanowi zarówno kodeks pracy, jak i inne przepisy dotyczące relacji między pracodawcą a pracownikami.
W kodeksie pracy współdziałanie pracodawcy i przedstawicieli załogi przewidują:
- art. 9
1
§ 1 k.p. – dotyczy porozumienia o zawieszeniu stosowania w całości lub w części przepisów prawa pracy, jeżeli pracodawca nie jest objęty działaniem organizacji związkowej,
- art. 23
1a
§ 1 k.p. – dotyczy porozumienia o stosowaniu mniej korzystnych warunków zatrudnienia pracowników niż wynikające z umów o pracę zawartych z tymi pracownikami w zakresie i przez czas ustalony w porozumieniu,
- art. 151
7
§ 4 k.p. – dotyczy ustalenia przez pracodawcę wykazu prac szczególnie niebezpiecznych albo związanych z dużym wysiłkiem fizycznym lub umysłowym, przy których wykonywaniu czas pracy pracownika pracującego w nocy nie może przekraczać ośmiu godzin na dobę, z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjętym u danego pracodawcy,
- art. 237
11a
§ 1 k.p. – nakazuje pracodawcy konsultowanie z pracownikami lub ich przedstawicielami wszystkich działań związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy,
- art. 237
12
§ 1 k.p. – zobowiązuje pracodawcę zatrudniającego więcej niż 250 pracowników do powołania komisji bezpieczeństwa i higieny pracy, w której skład wchodzić będą w równej liczbie przedstawiciele pracodawcy i pracowników,
- art. 145 k.p., zgodnie z którym stanowiska, gdzie czas pracy ulega skróceniu na okres trwania warunków szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami.
O uzgadnianiu niektórych spaw z przedstawicielami pracowników mówią też:
- art. 6 ust. 2 ustawy z 5 kwietnia 2002 r. o europejskich radach zakładowych (DzU nr 62, poz. 556 ze zm.) – „rozpoczęcie negocjacji w sprawie zawarcia porozumienia, o którym mowa w ust. 1, następuje z inicjatywy zarządu centralnego albo na pisemny wniosek co najmniej 100 pracowników lub przedstawicieli reprezentujących taką liczbę pracowników (…)”;
- art. 11 ustawy z 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji (DzU nr 118, poz. 561 ze zm.) – stanowi, że w spółce powstałej w wyniku komercjalizacji działa rada nadzorcza. Liczbę jej członków określa statut, z tym że pierwsza rada nadzorcza liczy pięć osób, w tym dwóch przedstawicieli pracowników. Tryb wyboru członków rady przez pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków określa statut spółki albo regulaminy uchwalone w sposób określony w statucie. Członkowie rad nadzorczych będący przedstawicielami pracowników albo pracowników i rolników lub rybaków wybierani są w wyborach bezpośrednich i tajnych, przy zachowaniu zasady powszechności. Przedstawicieli pracowników do pierwszej rady nadzorczej wybiera ogólne zebranie pracowników (delegatów);
- art. 2 ust. 7 ustawy z 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.) – jeżeli u pracodawcy nie działają zakładowe organizacje związkowe, uprawnienia tych organizacji w zakresie wynikającym z ust. 1 – 5 tego artykułu przysługują przedstawicielom pracowników wyłonionym w trybie przyjętym u pracodawcy;
- ustawa z 4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (DzU nr 62, poz. 551 ze zm.) – m.in. w art. 58 pkt 5 definiuje pojęcie przedstawiciela pracowników jako przedstawiciela pracowników w rozumieniu prawa państwa członkowskiego lub zgodnie z praktyką tego państwa;
- art. 8 ustawy z 4 marca 1994 r. o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (DzU nr 43, poz. 163 ze zm.) – stanowi, że zasady i warunki korzystania z usług i świadczeń finansowanych z funduszu pracodawca ustala w regulaminie. Pracodawca, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, uzgadnia ten regulamin z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów, a jak wynika z art. 4 ust. 1 tej ustawy, u pracodawców zatrudniających powyżej 20 pracowników, których pracownicy nie są objęci układem zbiorowym pracy, postanowienia w sprawach dowolnego kształtowania wysokości odpisu na fundusz lub nietworzenia go w ogóle może zawierać regulamin wynagradzania; postanowienia dotyczące tych kwestii u pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa, wymagają uzgodnienia z pracownikiem wybranym przez załogę do reprezentowania jej interesów;
- § 4 pkt 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 28 lipca 1998 r. w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz sposobu ich dokumentowania, a także zakresu informacji zamieszczanych w rejestrze wypadków przy pracy (DzU z 1998 r. nr 115, poz. 744 ze zm.). Zgodnie z tym przepisem „u pracodawcy, u którego nie działa społeczna inspekcja pracy, w skład zespołu powypadkowego, zamiast społecznego inspektora pracy, jako członek zespołu wchodzi przedstawiciel pracowników posiadający aktualne zaświadczenie o ukończeniu szkolenia w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zgodnie z przepisami dotyczącymi szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy”.
