Skomplikowane przepisy prawa podatkowego to kula u nogi niejednego przedsiębiorcy. Bywają one niejasne nie tylko dla podatników, ale również organów podatkowych.

Ryzyko pomyłki w rozliczeniach z urzędem skarbowym jest zatem spore. Niestety, niekorzystne konsekwencje ich stosowania są przerzucane na podatników.

[srodtytul]Rzetelność ksiąg...[/srodtytul]

Księgi rachunkowe prowadzone przez podatnika muszą spełniać wymogi przewidziane zarówno w prawie bilansowym, jak i podatkowym, co warunkuje uznanie ich za dowód w postępowaniu podatkowym.

Księgi rachunkowe, zgodnie z [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=C4D974F1FF1A718DEDF174AA6983D419?n=1&id=324433&wid=347265]ustawą o rachunkowości[/link], powinny być prowadzone [b]rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i bieżąco[/b].

Uznaje się je za rzetelne, jeżeli dokonane w nich zapisy odzwierciedlają stan rzeczywisty. W analogiczny sposób rzetelność ksiąg rachunkowych definiuje ordynacja podatkowa w art. 193 § 2.

Stan rzeczywisty to stan faktyczny, a nie prawny. Tym samym księgi należy uznać za nierzetelne, co do zasady, gdy nie zostały w nich odzwierciedlone jakieś zdarzenia gospodarcze lub ujęto w nich zdarzenia fikcyjne.

Innymi słowy prowadzone rzetelnie księgi rachunkowe to księgi przedstawiające zdarzenia, które nastąpiły w danym okresie sprawozdawczym, prowadzone na podstawie rzetelnych, kompletnych i wolnych od błędów rachunkowych dowodów księgowych.

[srodtytul]...chroni przed oszacowaniem[/srodtytul]

Rzetelnym księgom rachunkowym przysługuje cenny atrybut, bowiem tylko rzetelne i niewadliwe księgi rachunkowe korzystają z domniemania prawdziwości zawartych w nich zapisów.

Domniemanie to może zostać obalone wyłącznie poprzez wykazanie przez organy podatkowe wadliwości lub nierzetelności ksiąg rachunkowych w całości lub w części. Odrzucenie ksiąg rachunkowych jako dowodu powoduje zazwyczaj ustalenie podstawy opodatkowania w drodze oszacowania.

Wymiar szacunkowy podstawy opodatkowania, mimo że powinien być jak najbardziej zbliżony do rzeczywistego, w praktyce często ma charakter represyjny. Podatnicy powinni zatem wiedzieć, jakie warunki muszą spełniać księgi, by mogły zostać uznane za rzetelne i niewadliwe, oraz jak bronić się przed ich odrzuceniem przez organy podatkowe.

[srodtytul]Błąd co do prawa[/srodtytul]

Mając na uwadze skomplikowanie prawa podatkowego oraz wątpliwości interpretacyjne, jakie mogą pojawić się przy jego stosowaniu przez podatników, warto się zastanowić, czy w sytuacji gdy przedsiębiorca wprowadza do ksiąg rachunkowych zapisy zdarzeń, które rzeczywiście miały miejsce, ale dokonuje ich błędnej kwalifikacji (np. zaliczając lub nie zaliczając określonych wydatków do kosztów uzyskania przychodów) lub w ogóle nie wprowadza do ksiąg rachunkowych zapisu pewnych zdarzeń, uznając np., że są one wyłączone z opodatkowania, takie działania należy kwalifikować jako nierzetelne prowadzenie ksiąg.

Aby organy podatkowe mogły uznać księgi za nierzetelne, powinny wykazać, że zapisy w nich nie odpowiadają rzeczywistości. Tymczasem w podanych przykładach zapisy w księgach były zgodne ze stanem rzeczywistym. Kwoty wydatków np. zaliczonych do kosztów uzyskania przychodów zostały bowiem faktycznie poniesione przez podatnika.

Podatnik nie działał zatem w celu ukrycia osiągniętego przychodu czy też faktu poniesienia wydatku. Niewłaściwa była natomiast kwalifikacja podatkowa poniesionych wydatków.

Przyjęcie przez fiskusa, że błędna kwalifikacja podatkowa zdarzeń gospodarczych w księgach, będąca następstwem nieprawidłowej interpretacji przepisów prawa podatkowego, przesądza o nierzetelności tych ksiąg, zakłada nieomylność podatników w stosowaniu przepisów prawa podatkowego oraz przenosi na nich odpowiedzialność za błędy popełnione w zakresie prowadzenia ksiąg, wynikające z niejasności przepisów prawa.

[srodtytul]Co na to sądy[/srodtytul]

Rygorystyczne podejście organów podatkowych do nierzetelności ksiąg było niejednokrotnie łagodzone w orzecznictwie sądów administracyjnych.

Przykładowo [b]Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z 15 kwietnia 2009 r. (I SA/Bk 79/09)[/b] uznał, że nierzetelność ksiąg odnosi się do zniekształcenia stanu faktycznego.

Nierzetelność nie ma natomiast związku z błędami w stosowaniu prawa. Stanowi błąd co do faktów, a nie co do prawa, bo ocena ksiąg pod kątem rzetelności odnosi się do sfery ustalenia faktów, a nie oceny prawnej.

Podobnie wypowiedziały się [b]WSA w Poznaniu w wyroku z 17 lutego 2010 r. (I SA/Po 42/10) oraz WSA w Krakowie w wyroku z 16 lutego 2010 r. (I SA/Kr 1704/09)[/b].

Na uwagę zasługuje również [b]wyrok WSA w Krakowie z 29 maja 2008 r. (I SA/Kr 1516/07)[/b], w którym sąd uznał, że zastosowanie błędnej stawki podatkowej nie świadczy ani o nierzetelności ksiąg podatkowych, ani o ich wadliwości.

Powołane wyroki dają podatnikom nadzieję, że w przypadku błędnej kwalifikacji zdarzeń gospodarczych nie zostanie im postawiony zarzut nierzetelności ksiąg, są też istotnym argumentem przemawiającym na ich korzyść podczas ewentualnego sporu z organami podatkowymi.

[ramka][b]Za błędy grozi kara[/b]

Jakie są skutki uznania ksiąg rachunkowych za nierzetelne? Najczęściej następuje ich odrzucenie jako dowodu w postępowaniu podatkowym. Jednak skutki nierzetelności ksiąg mogą być o wiele dalej idące. Nieprawidłowe prowadzenie ksiąg rachunkowych podlega bowiem odpowiedzialności karnej.

Zgodnie z art. 61 [link=http://www.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr;jsessionid=BFD34141EAC965A73BD747CB45B59DD4?id=186065 ]kodeksu karnego skarbowego[/link] nierzetelne prowadzenie ksiąg stanowi przestępstwo zagrożone karą grzywny do 240 stawek dziennych. Gdy nierzetelność jest mniejszej wagi, czyn taki kwalifikuje się jako wykroczenie karnoskarbowe, a kara grzywny określana jest kwotowo.

Odpowiedzialność za nierzetelne prowadzenie ksiąg rachunkowych przewiduje także ustawa o rachunkowości. Zgodnie bowiem z jej art. 77 nierzetelne prowadzenie ksiąg podlega karze grzywny lub karze pozbawienia wolności do lat dwóch albo obu tym karom łącznie.

Zarzut nierzetelnego prowadzenia ksiąg rodzi zatem ryzyko odpowiedzialności karnej i może spowodować przyjęcie przez organ podatkowy innej podstawy opodatkowania niż wynikająca z tych ksiąg. [/ramka]