Co sędziowie myślą o najnowszych zmianach w kpc?

I. Uwagi ogólne

W uzasadnieniu projektu podkreśla się ochronny charakter projektowanych regulacji. Nakierowany jest on jednak jednostronnie na dodanie określonych uprawnień osobom trzecim, którym służą prawa związane z nieruchomością będącą przedmiotem egzekucji.

Zachodzi obawa, że nadmiernie rozbudowane nowe uprawnienia będą mogły posłużyć tymże osobom trzecim czy też dłużnikom do stosowania obstrukcji w toku egzekucji z nieruchomości. Należy zatem wyważyć, czy projektowany zakres uprawnień jest niezbędny dla zapewnienia obrony praw tych osób trzecich, przy uwzględnieniu także usprawiedliwionych interesów wierzycieli.

Czytaj więcej:

Biznes

Postępowanie zabezpieczające. Od czerwca ważne zmiany w kpc

Od 3 czerwca 2023 r. wchodzą w życie...

Pro

Wydaje się, że wprowadzenie możliwości inicjowania przez wierzycieli postępowania o podział majątku wspólnego w miejsce egzekucji z udziału w nieruchomości może spowodować dla obojga byłych małżonków wiele komplikacji, w tym związanych z obligiem objęcia tymże podziałem wszystkich składników majątku wspólnego.

II. Uwagi szczegółowe

1) Art. 1 ust. 1 projektu – zmiany w art. 922 kpc

Aktualnie zgodnie z art. 1005 kpc istnieje obowiązek zawiadomienia o zajęciu udziału w nieruchomości także pozostałych jej współwłaścicieli wpisanych do księgi wieczystej. Nie stają się oni jednak uczestnikami postępowania w rozumieniu obowiązującego art. 922 kpc. Obowiązek zawiadamiania o zajęciu nieruchomości współwłaścicieli jest uzasadniony tym, że współwłaściciele mają prawo przejęcia nieruchomości na własność.

W razie skorzystania z tego uprawnienia stają się oni uczestnikami postępowania. Przyznanie wszystkim współwłaścicielom statusu uczestników postępowania spowoduje możliwość zaskarżania przez każdego z nich wszystkich czynności egzekucyjnych, mając na uwadze prawo do wnoszenia skarg na czynności komornika w związku z każdą, dowolną czynnością organu egzekucyjnego.

Może to doprowadzić do nieuzasadnionej przewlekłości postępowania, zwłaszcza w przypadku współwłasności osób spokrewnionych czy powiązanych z dłużnikiem. Nie wydaje się to niezbędne dla zapewnienia obrony praw współwłaścicieli, sprowadzających się do możności złożenia wniosku o przejęcie nieruchomości.

W tym kontekście osoby te mogą mieć interes prawny w wyniku czynności opisu i oszacowania co do prawidłowego oznaczenia i wyceny nieruchomości. Należy postulować wprowadzenie dla współwłaścicieli uprawnienia do wniesienia skargi na opis i oszacowanie oraz zażalenia na postanowienie sądu rozstrzygające tę skargę.

Uprawnienie to byłoby analogiczne jak w art. 770 § 4 kpc w przypadku komornika mogącego złożyć zażalenie na postanowienie rozstrzygające skargę na postanowienie o ustaleniu kosztów postępowania egzekucyjnego. Przyjmuje się, że to uprawnienie nie czyni z komornika strony postępowania.

2) Art. 1 pkt 2 i 3 projektu – wprowadzenie art. 9581 kpc oraz § 4 w art. 982 kpc

Proponowany kierunek zmian należy ocenić pozytywnie.

W obecnym stanie prawnym współwłaściciel ma prawo przejęcia nieruchomości na własność – dotyczy to nieruchomości rolnej na etapie po obwieszczeniu o licytacji (art. 958 kpc) oraz bezskutecznej I licytacji (art. 982 kpc), a w przypadku innych nieruchomości prawo to służy współwłaścicielowi każdego rodzaju nieruchomości w razie bezskutecznej II licytacji (art. 984 kpc).

Wydaje się, że ograniczenie możliwości przejęcia nieruchomości na etapach wcześniejszych niż II licytacja tylko do nieruchomości rolnych nie odpowiada dzisiejszym stosunkom społeczno-gospodarczym. Rozszerzenie tych możliwości na współwłaścicieli nieruchomości służących zaspokojeniu ich potrzeb mieszkaniowych pozwoli na ochronę ich usprawiedliwionych interesów, związanych z ochroną rodziny w kontekście zabezpieczenia potrzeb mieszkaniowych obywateli.

3) Projektowane zmiany – wprowadzenie art. 10041 kpc

Nie zasługuje na aprobatę stanowisko wyrażone w uzasadnieniu projektu, bowiem w pełni aktualność zachowuje uchwała SN z 17 kwietnia 2015 r., III CZP 9/15. Przepisy o wspólności ustawowej małżeńskiej określają status tej masy majątkowej i jej składników zarówno w okresie jej trwania, jak i w związku z jej ustaniem.

Nieuzasadnione jest zawarte w uzasadnieniu projektu twierdzenie, że nie można oznaczyć wysokości udziałów każdego z małżonków po ustaniu wspólności. W art. 43 § 1 k.r.o. ustawodawca stanowczo określił wysokość udziału każdego z małżonków w majątku wspólnym, dającego się oznaczyć już z chwilą ustania wspólności i odnoszącego się do każdego przedmiotu wchodzącego w skład tej masy majątkowej.

Odmienne określenie ich wysokości konstytutywnym orzeczeniem sądu zależy od tego, czy uprawniony małżonek wystąpi z żądaniem przewidzianym w art. 43 § 2 k.r.o.; zgłoszenie tego żądania nie jest ani obowiązkowe, ani obwarowane żadnym terminem. Na koncepcji, że ustanie wspólności małżeńskiej prowadzi do zmiany sytuacji prawnej przedmiotów objętych bezudziałową wspólnością majątkową, w wyniku której stają się one współwłasnością małżonków w częściach ułamkowych, opiera się niekwestionowany pogląd, że prawomocny wyrok orzekający rozwód może być podstawą wpisu w księdze wieczystej współwłasności w częściach ułamkowych na rzecz byłych małżonków.

Skutek w postaci ustalenia, że udziały małżonków nie są równe, wymaga konstytutywnego orzeczenia sądu, a do chwili jego uprawomocnienia się należy przyjmować, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, o czym wyraźnie stanowi art. 43 § 1 k.r.o.

Przepis ten, w odróżnieniu od art. 197 k.c., przy określaniu wielkości udziałów nie odwołuje się do pojęcia domniemania, lecz kategorycznie stwierdza, jak kształtują się w tym zakresie z mocy samego prawa stosunki pomiędzy małżonkami.

Stanowi on wystarczającą podstawę prawną do wiążącego określenia wielkości udziału małżonka w przedmiocie należącym do majątku wspólnego w prowadzonym przeciwko temu małżonkowi postępowaniu egzekucyjnym. Skoro ustawodawca nie nałożył na małżonków obowiązku przeprowadzenia podziału majątku objętego wspólnością ustawową i nie wyznaczył terminu, w którym powinni dochodzić roszczeń rozstrzyganych w postępowaniu podziałowym, to nie można opisywać statusu poszczególnych składników majątku wspólnego jedynie tymczasowo.

4) Art. 2 – przepisy przejściowe

W art. 2 ust. 1 oparty na zasadzie działania ustawy nowej do spraw egzekucyjnych będących w toku, przy wyraźnym uregulowaniu w art. 2 ust. 2, że czynności dotychczas dokonane pozostają w mocy, nie budzi większych zastrzeżeń.

Jednakże przepis art. 2 ust. 3 nie określa wprost skutku złożenia sprzeciwu przez małżonka (byłego małżonka) i nie pozwala go wyinterpretować. Należałoby raczej wprost wskazać, że w razie sprzeciwu dotychczas podjęte czynności egzekucyjne podlegają uchyleniu, a organ egzekucyjny umarza egzekucję z ułamkowej części nieruchomości.

Należy postulować zatem usunięcie projektowanego przepisu art. 10041 kpc, a ewentualnie ograniczenie jego hipotezy do tych nieruchomości, z których były małżonek niebędący dłużnikiem osobistym korzysta dla zaspokojenia swoich potrzeb mieszkaniowych.