Odnotować można, że po pierwsze istnieje ryzyko, iż orzeczenia mające odzwierciedlać tę aksjologię mogą być wydane już w okresie kolejnej zmiany aksjologii, po drugie zasadniczo orzeczenia nie kreują aksjologii, tylko ją podsumowują czy wysławiają.
Przeciwne założenie jest niemożliwe do utrzymania ze względu na potencjalny bunt społeczny; chociaż czasami chciałoby się podejść do orzecznictwa jako pewnego wzorca zachowań. Ochrona przed używaniem tytoniu i wyrobów tytoniowych wynikała z wartościowania społecznego, a efektem tego było orzecznictwo wydawane już kolejnym etapie ewolucji tej problematyki.
Czytaj więcej:
W preambule ustawy z 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (tekst jedn. DzU z 2024 r., poz. 1162) wyraźnie wskazano, że „W celu przeciwdziałania uzależnieniu od używania tytoniu i wyrobów tytoniowych oraz ochrony zdrowia przed jego następstwami stanowi się, co następuje: (…)”. Ta preambuła ustawy nie zmieniła się, jednak jej cel był różnorodnie ujmowany. Uzmysławia to zwłaszcza orzecznictwo sądów administracyjnych.
Początkowo zgodnie z art. 5 ust. 1 tej ustawy zabraniało się palenia wyrobów tytoniowych poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami:
- w zakładach opieki zdrowotnej, z zastrzeżeniem ust. 2,
- w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych,
- w pomieszczeniach zamkniętych zakładów pracy oraz innych obiektów użyteczności publicznej.
Według wersji tego przepisu od 2001 r. zabroniono palenia wyrobów tytoniowych poza pomieszczeniami wyodrębnionymi i odpowiednio przystosowanymi:
- w zakładach opieki zdrowotnej, z zastrzeżeniem ust. 2,
- w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych,
- w pomieszczeniach zakładów pracy oraz innych obiektów użyteczności publicznej, a w małych, jednoizbowych lokalach gastronomicznych – poza wyraźnie wyodrębnionymi miejscami.
Dopiero w wersji od 2010 r. zabroniono palenia, z zastrzeżeniem art. 5a:
- na terenie zakładów opieki zdrowotnej i w pomieszczeniach innych obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne,
- na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej,
- na terenie uczelni,
- w pomieszczeniach zakładów pracy innych niż wymienione w pkt 1 i 2,
- w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego,
- w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych,
- w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących obsłudze podróżnych,
- na przystankach komunikacji publicznej,
- w pomieszczeniach obiektów sportowych,
- w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci,
- w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego.
Wraz z pojawieniem się nowych zagrożeń zakazem objęto palenie nowatorskich wyrobów tytoniowych i papierosów elektronicznych. Do ustawy w 2010 r. dodano art. 5a, określający m.in., że właściciel lub zarządzający może wyłączyć spod zakazu określonego w art. 5 indywidualne pokoje w obiektach służących celom mieszkalnym czy to, iż właściciel lub zarządzający może wyznaczyć palarnię w ściśle określonych placówkach, w tym w pomieszczeniach zakładów pracy.
W 2011 r. zmieniono także pojęcie pomieszczeń higieniczno-sanitarnych, wykreślając w § 2 pkt 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (tekst jedn. DzU z 2003 r., nr 169, poz. 1650 z późn. zm.) spod tego pojęcia palarnie, co miało wpływ na określony w art. 233 k.p. obowiązek zapewnienia środków i urządzeń higieniczno-sanitarnych.
Początkowo wywodzono z wykładni gramatycznej i celowościowej art. 5 ust. 1 pkt 3 tej ustawy, że przepis ten oraz inne przepisy ustawy nie przewidują wprowadzenia bezwzględnego zakazu palenia tytoniu na terenie zakładu pracy, a zakaz ten obowiązuje tylko poza wyodrębnionymi miejscami, dopuszczalne jest więc palenie tytoniu w wyodrębnionych i przystosowanych pomieszczeniach. Pracodawca nie może tego zakazu ani uchylić, ani zmienić jego ustawowego zakresu. Zatem to on ma wyodrębnić i przystosować pomieszczenia przeznaczone do palenia tytoniu oraz oznaczyć miejsca, w których zakaz palenia obowiązuje, a także miejsca, w których wolno palić (wyrok NSA z 4 kwietnia 2007 r., I OSK 892/06, zob. w tej sprawie wyrok WSA w Warszawie z 22 marca 2006 r., II SA/Wa 1881/05, orzecznictwo sądów administracyjnych dostępne pod adresem https://orzeczenia.nsa.gov.pl/cbo/query).
Palarnia ma być zorganizowana w celu zagwarantowania ochrony pracowników niepalących przed negatywnymi skutkami wdychania dymu tytoniowego (wyrok NSA z 24 października 2008 r., I OSK 1612/07). Uzależnienie części pracowników nie przemawia za prawnym zróżnicowaniem ich sytuacji w stosunku do pracowników niepalących (postanowienie WSA w Poznaniu z 13 grudnia 2007 r., IV SA/Po 617/07).
Zapewnienie palarni uznano za bezwzględną powinność pracodawcy, która nie zależy od jego uznania czy sytuacji ekonomiczno-finansowej (wyrok NSA z 29 kwietnia 2009 r., I OSK 773/08; uzupełniająco zob. wyrok WSA w Łodzi z 4 grudnia 2007 r., III SA/Łd 541/07, wyrok WSA w Szczecinie z 6 lutego 2008 r., II SA/Sz 981/07, wyrok WSA we Wrocławiu z 25 kwietnia 2006 r., IV SA/Wr 265/05, w którym analizowano konieczność zapewnienia palarni w szkole, ze stwierdzeniem, że ustawa nie wprowadza ani generalnego zakazu palenia tytoniu, ani zakazu palenia tytoniu w szkołach).
Owe palarnie – nawet przy obecnym rozwoju technologii – nadal narażają inne osoby na trujący i śmiertelnie szkodliwy dym tytoniowy (prześwity, konieczność wyjścia osoby palącej i wydostania się dymu), a ocena równości pracowników palących i niepalących powinna uwzględniać, kto jest pokrzywdzony paleniem, a kto wyrządza krzywdę innej osobie. Problem ten został przez ustawodawcę zauważony i doszło do wyżej opisanej zmiany przepisów.
Po zmianie przepisów ustawy zaznaczano, że z jej unormowań wynika, iż zasadniczo ustawodawca chroni sytuację prawną osób niepalących, co oznacza, że interpretacja przepisów ustawy musi uwzględniać tę regułę (wyrok NSA z 10 kwietnia 2014 r., II OSK 2739/12). Nowsza judykatura pokazuje chociażby zakres miejsc, które zostają uznane za objęte ustawowym zakazem palenia: strefa sportu i rekreacji w parku, jako ogólnodostępny teren przeznaczony do zabaw i wypoczynku dzieci, młodzieży i dorosłych (wyrok NSA z 14 maja 2015 r., II OSK 862/15), miejsca zabaw dzieci chociażby w postaci ogólnodostępnych placów zabaw (wyrok NSA z 22 listopada 2022 r., III OSK 6173/21), tężnie solankowe (wyrok NSA z 22 listopada 2022 r., III OSK 6174/21), siłownie miejskie (wyrok NSA z 20 grudnia 2022 r., III OSK 6962/21), także takie miejsca jak teren rekreacyjno-sportowy, boisko wielofunkcyjne czy skatepark (wyrok WSA we Wrocławiu z 4 grudnia 2019 r., III SA/Wr 453/19), lodowiska (wyrok WSA we Wrocławiu z 5 grudnia 2019 r., III SA/Wr 427/19).
W orzecznictwie SN i sądów powszechnych omawiany problem również się pojawia, ale był rozpatrywany z innej strony. Naruszenie zakazów palenia odczytywano jako bezprawne zachowanie naruszające dobro osobiste, jakim jest prawo do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego i nienarażania zdrowia na szwank w wyniku konieczności wdychania tego dymu (wyrok SA w Poznaniu z 7 marca 2007 r., I ACa 68/07, LEX nr 446245, zob. także wyrok SA w Łodzi z 27 listopada 2012 r., I ACa 851/12, wyrok SA w Poznaniu z 16 października 2014 r., I ACa 1037/13, dostępne w Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych pod adresem https://orzeczenia.ms.gov.pl/, wyrok SN z 12 grudnia 2006 r., II CSK 280/06, www.sn.pl).