Byli pracownicy nadal mogą uzyskać wcześniejszą emeryturę wynikającą z pracy w warunkach szczególnych. Wynika to z przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 887).

Staż na 1 stycznia 1999 r.

Według art. 184 tej ustawy, ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje bowiem emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy – tj. 1 stycznia 1999 r. – osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn, oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Reklama
Reklama

Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa.

Istotne jest jednak, że prawo do tego świadczenia przysługuje ubezpieczonemu, który spełnia warunki określone w art. 184 ustawy emerytalnej, niezależnie od tego, kiedy osiągnął wiek emerytalny, umożliwiający wcześniejsze przejście na emeryturę.

Warunki szczególne

Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się osoby zatrudnione przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, które zostały wymienione w załącznikach do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (DzU nr 8, poz. 43 ze zm.).

Zatem były pracownik może uzyskać prawo do wcześniejszej emerytury, jeśli:

- ukończy 60 lat – mężczyzna, lub 55 – kobieta,

- ma okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn,

- przepracował co najmniej 15 lat w warunkach szczególnych, wykonując pracę określoną w wykazie A znajdującym się w załączniku do ww. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r.

Dozór inżynieryjno-techniczny...

Wśród prac w warunkach szczególnych, których wykonywanie umożliwia skorzystanie z wcześniejszej emerytury, wskazano także prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. Chodzi tu o dozór sprawowany „na oddziałach i wydziałach", a więc bezpośrednio w określonym, skonkretyzowanym środowisku pracy, w którym istnieje narażenie na czynniki o znacznej szkodliwości dla zdrowia lub powodujące znaczny stopień uciążliwości pracy, który powinien dotyczyć prac zgodnych z wykazami prac w szczególnych warunkach zawartymi w przywołanym rozporządzeniu.

... tylko bezpośredni

W orzecznictwie wskazywano przy tym, że np. praca kierownika budowy nie jest tego rodzaju pracą i nie uprawnia do uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku stosownie do art. 32 w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej. Obowiązków takiego kierownika, polegających na nadzorze pośrednim, tj. sprawowanym za pośrednictwem podległych pracowników i ogólnych (koordynacja prac, dbanie o zaopatrzenie) nie można bowiem utożsamiać z dozorem inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w załączniku do rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Przez kontrolę międzyoperacyjną, kontrolę jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny należy bowiem rozumieć stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie. Tak też wskazał Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z 23 lutego 2016 r. (III AUa 986/15).

Kluczowy zakres obowiązków

W praktyce często zdarza się, że osoby sprawujące dozór techniczny na jego sprawowanie poświęcały jedynie część swojego czasu pracy, w pozostałym czasie wykonując niezwiązane z nim obowiązki administracyjno–biurowe lub kadrowe. W takich przypadkach nie można uznać, że osoby te pracowały w warunkach szczególnych. Przepis § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia wskazuje bowiem, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Jeśli więc tylko część czasu pracy była poświęcana na pracę w warunkach szczególnych (np. 6 z 8 godzin), to nie można takiego okresu zaliczyć do pracy w warunkach szczególnych. Podkreślano to wielokrotnie w orzecznictwie sądowym.

Przy czym w wyroku z 6 października 2015 r. (III AUa 990/14) Sąd Apelacyjny w Szczecinie podkreślił także, że czym innym jest stałe sprawowanie dozoru polegającego na bezpośrednim strzeżeniu prawidłowego wykonywania czynności pracowniczych, a czym innym wykonywanie zwierzchniego nadzoru kierowniczego nad prawidłową organizacją pracy i funkcjonowaniem wydziału. Jeśli więc pracownik zajmował wysokie stanowisko kierownicze, np. kierownika wydziału technicznego, i oprócz wykonywania obowiązków związanych z nadzorem podwładnych wykonywał też innego rodzaju czynności niemające związku z tym nadzorem, a dotyczące prawidłowego działania całego wydziału, to nie można okresu takiej pracy zakwalifikować jako wykonywanej w warunkach szczególnych, mającej znaczenie dla uzyskania emerytury w obniżonym wieku.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Praca szkodliwa nie wystarczy

Należy odróżnić pracę szkodliwą dla zdrowia od pracy w warunkach szczególnych. Nie są to pojęcia równoważne. Nie każda praca wykonywana w warunkach szkodliwych dla zdrowia została bowiem uznana za pracę w warunkach szczególnych. Dlatego do zaliczenia danego okresu pracy do stażu zatrudnienia wymaganego do nabycia emerytury w niższym wieku emerytalnym nie jest wystarczające jedynie przebywanie w szkodliwym dla zdrowia środowisku pracy. Nie każde zatrudnienie w narażaniu na niekorzystne dla zdrowia czynniki, takie jak np. hałas przekraczający dozwolone normy, zapylenie, opary chemiczne, wysokie temperatury lub zmienne warunki atmosferyczne, stanowi zatem pracę w warunkach szczególnych.

Rola świadectwa

Świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak też świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 kodeksu postępowania cywilnego, gdyż podmiot je wydający nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny. Sąd nie jest w żaden sposób związany oceną charakteru zatrudnienia pracownika dokonaną przez pracodawcę w wystawionym mu świadectwie pracy czy w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Tak też wskazywał m.in. Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 26 kwietnia 2016 r. (III AUa 2131/15). Oznacza to, że nawet jeśli osoba pracująca w nadzorze dysponuje świadectwem stwierdzającym okres pracy w warunkach szczególnych, to okres ten może być odmiennie oceniony przez ZUS oraz sąd ubezpieczeń społecznych.