Pracownica będąca w ciąży i zatrudniona na podstawie umowy na czas określony lub próbny trwający dłużej niż miesiąc, jest chroniona do dnia porodu, jeśli koniec umowy miałby przypadać po upływie trzeciego miesiąca ciąży. Zawarta z nią umowa o pracę automatycznie ulega przedłużeniu do dnia rozwiązania, tym samym gwarantując ciężarnej środki utrzymania w postaci zasiłku macierzyńskiego.

Po porodzie młoda matka może się o to świadczenie ubiegać w ZUS. Okres, przez jaki ma prawo pobierać zasiłek macierzyński, wynosi tyle samo, co standardowy urlop macierzyński i rodzicielski dla osoby pozostającej w zatrudnieniu.

O stabilną sytuację finansową w pierwszych miesiącach życia dziecka nie muszą się też martwić kobiety, których umowa o pracę zakończyła się w wyniku likwidacji zakładu pracy czy też w trakcie urlopu macierzyńskiego.

Koniec zatrudnienia

ZUS wypłaca zasiłek macierzyński po rozwiązaniu umowy, gdy:

1) tytuł do ubezpieczeń społecznych wygasł w trakcie pobierania zasiłku macierzyńskiego,

2) umowa o pracę zawarta na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy została przedłużona do dnia porodu,

3) zatrudnienie ustało w okresie ciąży z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy,

4) dziecko urodzi się już po ustaniu ubezpieczenia chorobowego (zatrudnienia), ale zatrudnienie ustało w okresie ciąży z naruszeniem przepisów prawa,

5) dziecko urodziło się / zostało przyjęte na wychowanie w trakcie urlopu wychowawczego.

We wszystkich tych przypadkach matka ma zagwarantowane źródło utrzymania siebie i dziecka przez pewien czas. Dla osób, które nie zaczęły korzystać z urlopu macierzyńskiego / rodzicielskiego jeszcze w czasie zatrudnienia, będzie to okres odpowiadający długości urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego – jeśli taki wniosek złożą w ZUS. Osoby, które pobrały zasiłek za części urlopów przed rozwiązaniem umowy, mogą skorzystać z pozostałego do wykorzystania czasu, otrzymując środki bezpośrednio z ZUS.

Zarówno okres płatnego macierzyństwa, jak i procentowa wysokość zasiłku, pozostają w tych przypadkach takie same, jak dla osoby pracującej.

Kwota do wypłaty

Matce, która korzysta ze świadczenia w związku z urodzeniem jednego dziecka, przysługują maksymalnie 52 tygodnie płatnego 80-procentowego zasiłku – jeśli we wniosku o jego udzielenie wskaże, że chce pobierać świadczenie przez cały przysługujący jej okres.

Różny pozostaje natomiast sposób naliczenia wynagrodzeń stanowiących podstawę zasiłku macierzyńskiego dla osób, które pozostają w zatrudnieniu i osób, które utraciły pracę.

Bez wyłączeń z podstawy

Pracodawca ma obowiązek naliczać świadczenie wyłącznie ze składników wynagrodzenia, które są pomniejszane za czas nieobecności pracownika. ZUS, licząc podstawę wymiaru świadczenia należnego za okres po ustaniu zatrudnienia uwzględnia wszystkie składniki wynagrodzenia. Rachunki są tu oparte na pełnej kwocie wypłacanych wynagrodzeń i benefitów w okresie wskazanym ustawą (12 miesięcy poprzedzających zwolnienie lekarskie/zasiłek).

Zasiłek macierzyński otrzymywany z ZUS może więc być wyższy niż wypłacany w czasie zatrudnienia. Do jego podstawy wchodzi bowiem średnia wartość wszystkich świadczeń, które przysługiwały pracownikowi podczas zatrudnienia (np. pakiet medyczny, premie uznaniowe, wartość ubezpieczenia).

Co zaś ważne w przypadku osób, które zarabiają ponadprzeciętnie – otrzymają one zasiłek w pełnej naliczonej kwocie. Podstawa wymiaru zasiłku macierzyńskiego nie podlega bowiem ograniczeniom finansowym do 100 proc. średniej krajowej.

Wczesna ciąża bez gwarancji

Jeśli kobieta traci pracę wskutek rozwiązania umowy terminowej w momencie, gdy jest jeszcze we wczesnej ciąży, może ewentualnie liczyć na zasiłek chorobowy za czas zwolnienia lekarskiego.

Zgodnie z ustawą o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyństwa, zasiłek chorobowy przysługuje nie tylko pracownikowi, ale także – w niektórych przypadkach – po ustaniu zatrudnienia. Prawo do świadczenia chorobowego ma osoba, której niezdolność do pracy trwała bez przerwy co najmniej 30 dni i powstała nie później niż w ciągu:

- 14 dni od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego,

- 3 miesięcy od ustania tytułu ubezpieczenia chorobowego – w razie choroby zakaźnej, której okres wylęgania jest dłuższy niż 14 dni lub innej choroby, której objawy chorobowe ujawniają się po okresie dłuższym niż 14 dni od początku choroby.

Spełnienie tych warunków umożliwia, ale nie gwarantuje, płatności świadczenia chorobowego. Zdarzają się sytuacje, gdy mimo spełnienia tych kryteriów, ciężarna otrzyma odmowną decyzję w sprawie zasiłku.

Negatywne przesłanki

Na zasiłek chorobowy za okres po ustaniu zatrudnienia nie może liczyć osoba, która:

- ma ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy (z pominięciem renty socjalnej),

- prowadzi lub podjęła działalność zarobkową stanowiącą tytuł do objęcia obowiązkowo lub dobrowolnie ubezpieczeniem chorobowym albo zapewniającą prawo do świadczeń za okres niezdolności do pracy z powodu choroby,

- jest uprawniona do zasiłku dla bezrobotnych, zasiłku lub świadczenia przedemerytalnego albo nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego,

- nie nabyła prawa do zasiłku chorobowego w czasie trwania ubezpieczenia z powodu nieprzepracowania wymaganego okresu wyczekiwania,

- podlega obowiązkowo ubezpieczeniu społecznemu rolników.

Świadczenie chorobowe nie przysługuje także za okres niezdolności do pracy po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego, jeżeli ubezpieczenie to ustało po wyczerpaniu prawa do zasiłku.

W pozostałych przypadkach kobieta może być spokojna o dopływ środków finansowych z ZUS, jeśli wciąż będzie pozostawać na zwolnieniu lekarskim, choć z ograniczeniem finansowym i tylko do dnia porodu.

Do 100 proc. średniej krajowej

Podstawa świadczenia chorobowego za okres po ustaniu zatrudnienia podlega ograniczeniu do wysokości średniej krajowej, także gdy przysługuje kobiecie w ciąży. Z odczuwalną utratą części dochodu muszą się więc liczyć osoby, które zarabiały znacznie powyżej średniej krajowej. Niezależnie od wysokości otrzymywanych podczas zatrudnienia wynagrodzeń, świadczenie chorobowe nie będzie wyższe niż ustalone na podstawie ogłaszanej średniej pracy.

Zgodnie bowiem z art. 46 ustawy zasiłkowej podstawa wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego za okres po ustaniu tytułu ubezpieczenia chorobowego nie może być wyższa niż 100 proc. przeciętnego wynagrodzenia. Kwotę tę ustala się miesięcznie poczynając od 3. miesiąca kwartału kalendarzowego na okres 3 miesięcy na podstawie przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego kwartału, ogłaszanego do celów emerytalnych. Kwoty te podlegają waloryzacji i ulegają zmianie od 1 marca, 1 czerwca, 1 września i 1 grudnia każdego roku. (obecnie 4019,08 zł).

Osobom, które w trakcie zatrudnienia otrzymywały kwoty niższe od średniej, ZUS wyliczy i będzie wypłacać świadczenie naliczone od rzeczywiście osiąganych dochodów.

Niestety, kobiety pozostające na zwolnieniu lekarskim po utracie zatrudnienia, nie mogą liczyć na zasiłek macierzyński płacony z ZUS i w wysokości odpowiadającej ich średnim wynagrodzeniom.

Jeśli w momencie przyjścia na świat dziecka kobieta nie podlegała ubezpieczeniu chorobowemu, zasiłek macierzyński z ZUS nie przysługuje. Wyjątek stanowią tu tylko sytuacje, gdy utrata pracy w okresie ciąży nastąpi w wyniku ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy albo z naruszeniem przepisów prawa – gdy zostało to stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu.

Wsparcie dla bezrobotnych

Od 1 stycznia 2016 r. ustawa o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw wprowadziła nowy rodzaj pomocy socjalnej dla niepracujących rodziców, zwanej świadczeniem rodzicielskim. Stworzono je z myślą o osobach, które nie posiadają uprawnień do zasiłku macierzyńskiego wypłacanego za pośrednictwem pracodawcy lub bezpośrednio z ZUS. Świadczenie to wynosi 1000 zł netto miesięcznie i może być wypłacane przez okres, który odpowiada długości urlopu macierzyńskiego i rodzicielskiego przysługującego osobom pracującym.

Świadczenie rodzicielskie nie przysługuje, jeżeli co najmniej jeden z rodziców dziecka otrzymuje zasiłek macierzyński lub świadczenie na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jego przyznanie nie jest możliwe także wtedy, gdy rodzicowi przysługuje za granicą świadczenie o podobnym charakterze do świadczenia rodzicielskiego.

Realizowany przez państwo projekt świadczeń rodzicielskich pozwala młodym matkom, które nie mają prawa do zasiłku macierzyńskiego, na stały dopływ środków finansowych, pozwalający na przetrwanie. Jednocześnie przepisy, żeby nie krzywdzić kobiet pracujących, przewidują, że jeśli miesięczna wysokość należnego im zasiłku macierzyńskiego netto jest niższa niż 1000 zł, mają one prawo do świadczenia wyrównawczego do tej kwoty.

Joanna Głowacka  jest specjalistką ds. kadr i płac w dziale usług księgowych BDO