Zaniżenie składki chorobowej, a ustanie ubezpieczenia - wyrok Sądu Najwyższego

Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z 8 grudnia 2015 r. (II UK 443/14).

Wyrok ten zapadł w sprawie o ustalenie podlegania przez ubezpieczonego dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu. Wedle ustaleń dokonanych przez sądami instancyjnymi sprawa była związana z nieudzieleniem przez ZUS zezwolenia na uregulowanie składki na ubezpieczenie chorobowe w późniejszym terminie. Ubezpieczona – objęta dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym z tytułu wykonywania działalności gospodarczej – za pośrednictwem biura rachunkowego opłaciła jedną ze składek niższą niż należna. Przy czym różnica między tą uregulowaną a właściwą wynosiła ponad 7 zł i była wynikiem błędu biura rachunkowego.

W pierwszej instancji sąd okręgowy uznał, że opłata zaniżonej składki chorobowej stanowi „nieopłacenie w terminie składki należnej na ubezpieczenie" i skutkuje ustaniem ubezpieczenia na podstawie art. 14 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Rozpatrzenie odmowne przez ZUS wniosku o wyrażenie zgody na opłacenie składki w późniejszym terminie oznaczało, że ubezpieczenie chorobowe ustało. Sąd apelacyjny był jednak odmiennego zdania. Stwierdził, że ZUS powinien pozytywnie rozpatrzyć wniosek ubezpieczonej.

Analizując skargę kasacyjną ZUS, Sąd Najwyższy uznał, że rozpoznanie tej sprawy wymaga rozstrzygnięcia, czy skutek prawny polegający na ustaniu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, jest tylko wynikiem niepłacenia składki w ogóle, czy opłacenia jej w niewłaściwej (niższej) kwocie. W swoich rozważaniach SN wskazał, że przy odpowiedzi na to pytanie należy też uwzględnić charakter dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, którego stosunek prawny nawiązuje się wskutek wyrażenia woli przez ubezpieczonego.

W podobny sposób trzeba zatem podejść do analizy przesłanek ustania takiego ubezpieczenia oraz wykładni wyrażenia „nieopłacenia składki". Zdaniem SN „tylko zaniechanie zapłaty składki w terminie wyraża wolę zaprzestania podlegania ubezpieczeniu jako nieopłacenie składki". Jak konstatuje SN, przez opłacenie składki w niższej niż należna wysokości ubezpieczona swoim zachowaniem nie wyraziła w sposób dostateczny woli zakończenia ochrony ubezpieczeniowej, zaś opłacenie składki wskazywało na zamiar osiągnięcia zgoła odmiennego skutku.

Komentarz eksperta

Adrian Prusik, radca prawny w Kancelarii Prawa Pracy Wojewódka i Wspólnicy sp.k.

Omawiane orzeczenie jest korzystne dla prowadzących działalność gospodarczą, gdy opłacą składkę chorobową w nienależytej wysokości. Wykonujący działalność gospodarczą mogą dobrowolnie podlegać ubezpieczeniu chorobowemu w myśl art. 11 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przy tym – w myśl art. 14 ust. 2 pkt. 2 tej ustawy - ubezpieczenie takie ustaje, gdy „nie opłacono w terminie należnej składki na to ubezpieczenie".

Dla prowadzących działalność gospodarczą w dotychczasowej praktyce ZUS oznaczało to ustanie ubezpieczenia chorobowego, gdy choćby jednodniowo opóźnili się z opłaceniem składek. Na równi traktowano przypadek terminowego uiszczenia składek, ale w zaniżonej wysokości. Komentowane orzeczenie Sądu Najwyższego stanowi, że skutku polegającego na ustaniu ubezpieczenia nie wywołuje przypadek terminowego uiszczenia składek w zaniżonej wysokości. Przyjęcie takiej linii pozwalałoby zachować uprawnienia tym osobom, które z jakichkolwiek przyczyn błędnie wyliczyły należne daniny.

Na podkreślenie zasługują zwłaszcza argumenty SN o charakterze systemowym. Skoro objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym zależy od woli ubezpieczonego, to nie można jej też pomijać przy przesłankach ustania takiego ubezpieczenia wskutek nieopłacenia składek. W takiej sytuacji czym innym jest nieopłacenie składki w ogóle, a inaczej należy ocenić sytuację, w której ubezpieczony opłaca składkę, ale niższą niż należna.

To uzasadnione stanowisko SN, gdyż w przeciwnym razie nawet nieznaczna pomyłka (np. o 1 grosz) wywoływałaby nieadekwatne skutki w postaci ustania ochrony ubezpieczeniowej. Pogląd przeciwny byłby przy tym nadmiernie restrykcyjny, czego nie umniejsza możliwość uzyskania zgody ZUS na opłacenie składek po terminie.

Należy jednak zaznaczyć, że do tej pory w orzecznictwie dominuje pogląd przeciwny do wyrażonego w omawianym wyroku. Przywołać tu można wyrok Sądu Najwyższego z 6 sierpnia 2015 r. (III UK 233/14). Zgodnie z nim z ustaniem ubezpieczenia dobrowolnego na podstawie art. 14 ust. 2 pkt. 2 ustawy wiążą się trzy sytuacje: niepłacenie w ogóle w terminie składki za dany miesiąc, opłacenie składki w terminie, ale w niepełnej wysokości oraz opłacenie składki w pełniej wysokości, lecz po terminie.