Praca w kilku krajach Unii Europejskiej, składki w jednym

Przepisy wspólnotowe koordynujące systemy zabezpieczenia społecznego państw członkowskich zachęcają Polaków do wykonywania różnej aktywności zawodowej równocześnie na terenie kilku państw Unii Europejskiej. Po spełnieniu kilku warunków mogą oni skorzystać z odprowadzania wszystkich składek do polskiego ZUS zgodnie z naszymi przepisami. Zasada ta dotyczy zarówno pracy na etat, prowadzenia działalności gospodarczej, jak i aktywności zawodowej na obu tych podstawach.

Migracja z etatem

Zgodnie z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) 883/2004 z 29 kwietnia 2004 r. oraz 987/2009 z 16 września 2009 r. pracownik może podlegać pod polski system ubezpieczenia społecznego zarówno wtedy, gdy wykonuje obowiązki w kilku krajach na jednym angażu, jak i gdy jest zatrudniony na kilka etatów przez różnych pracodawców.

W pierwszym wypadku trzeba spełnić łącznie dwa warunki:

- miejscem zamieszkania pracownika jest Polska,

- wykonuje on znaczną część pracy w Polsce, przy czym przesłanka ta jest spełniona, gdy w Polsce pracuje przez co najmniej 25 proc. czasu bądź wynagrodzenie z etatu u nas stanowi co najmniej 25 proc. całości wynagrodzenia.

Przykład

Pracownik mieszka w Polsce i jest zatrudniony w Austrii jako przedstawiciel handlowy. Pierwszy tydzień w każdym miesiącu pracuje w Krakowie, a w pozostałe tygodnie w Wiedniu. Jego wynagrodzenie wynosi 10 tys. zł, przy czym 8 tys. zł otrzymuje za pracę za granicą. Pracownik będzie odprowadzał całość składek od zatrudnienia do polskiego ZUS, gdyż warunek znacznej części pracy w Polsce został spełniony ze względu na kryterium czasu (jeden tydzień pracy w Polsce stanowi 25 proc. miesięcznego czasu poświęconego na obowiązki służbowe).

W drugim wypadku, gdy pracownik świadczy pracę na rzecz więcej niż jednego pracodawcy, wskazanie systemu ubezpieczeń społecznych, któremu podlega, zależy przede wszystkim od miejsca siedziby firm. Jeżeli pracownik mieszka w Polsce, a każdy z zatrudniających zakładów ma siedzibę poza granicami naszego kraju, reguła jest prosta – pracownik zawsze podlega pod polski system ubezpieczenia społecznego zgodnie z miejscem rezydencji. Inaczej, gdy choćby jeden z pracodawców jest polską firmą. Wówczas podleganie pod polski ZUS będzie zależało od spełnienia unijnego kryterium „znacznej części pracy" wykonywanej w Polsce.

Przykład

Pracownika mieszkającego w Polsce zatrudnia trzech pracodawców: holenderski, belgijski oraz polski, odpowiednio w wymiarze 30 proc., 20 proc. i 15 proc. czasu pracy. Z 31 grudnia 2013 r. etat w Polsce rozwiąże się. Do końca grudnia pracownik podlega pod holenderski system społeczny ze wszystkich etatów, gdyż tylko tam, zgodnie z unijnymi definicjami, spełnia kryterium wykonywania „znacznej części pracy". Natomiast od 1 stycznia 2014 r. będzie odprowadzał składki społeczne od zatrudnienia w Belgii i Holandii do polskiego ZUS jako miejsca swojej rezydencji.

Na własny rachunek

Przepisy wspólnotowe umożliwiają podleganie pod polski ZUS także przedsiębiorcom prowadzącym działalność na zmianę lub równocześnie w kilku krajach UE. Muszą jednak spełnić podobne warunki jak etatowcy, tj. miejscem zamieszkania przedsiębiorcy musi być Polska, gdzie wykonuje ponad 25 proc. działalności. Do weryfikacji drugiego z warunków bierze się pod uwagę m.in. obrót, dochód lub liczbę usług, które biznesmen przewiduje świadczyć w kolejnych 12 miesiącach.

Kryteria te nie będą istotne dla prowadzących działalność w UE i jednocześnie zatrudnionych na etat w Polsce. W takim wypadku przedsiębiorca zawsze będzie podlegał pod nasz ZUS, bez względu na skalę działalności prowadzonej poza granicami kraju.

Przykład

Przedsiębiorca mieszka w Polsce i prowadzi działalność u nas, w Czechach i na Słowacji. Dochód z usług świadczonych na terenie każdego z tych krajów kształtuje się tak: 20 proc. Polska, 60 proc. Czechy, 20 proc. Słowacja. Od 1 czerwca 2014 r. oprócz prowadzonej działalności przedsiębiorca będzie zatrudniony w Polsce na 1/8 etatu. Do 1 czerwca 2014 r. będzie odprowadzał składki społeczne w Czechach, gdyż tam realizuje ponad 25 proc. działalności. Natomiast po tej dacie, ze względu na angaż w Polsce, właściwy będzie polski ZUS.

ZUS odpowiedni

Formalności związane z ustaleniem polskiego ustawodawstwa do ubezpieczeń społecznych jako właściwego dla aktywności wykonywanej w kilku krajach UE dokonuje się w ZUS jako instytucji właściwej ze względu na miejsca zamieszkania wnioskodawcy.

Stwierdzając właściwość polskiego ustawodawstwa, ZUS niezwłocznie informuje o tym instytucje odpowiedzialne za zabezpieczenie społeczne w każdym kraju członkowskim UE, w którym wykonywana jest równoległa praca lub działalność gospodarcza. Jeśli w ciągu 2 miesięcy od powiadomienia żadna z instytucji nie wyrazi sprzeciwu lub odmiennej opinii w tej sprawie, określenie polskiego ustawodawstwa do ubezpieczeń społecznych jako właściwego staje się ostateczne. ZUS informuje o tym zainteresowanego, wydając odpowiednie poświadczenie (tzw. formularz A1). Na tej podstawie konieczna jest rejestracja w ZUS, rozliczanie i opłacanie składek.

—Magdalena Kruk

Zdaniem autora:

Magdalena Kruk, adwokat Kruk i Partnerzy

W polskim systemie to pracodawca – zarówno polski, jak i zagraniczny – jest płatnikiem składek za pracownika. Podczas gdy dla polskiego pracodawcy jest to standardowa procedura, zagraniczny szef – jako płatnik w Polsce – stanie przed koniecznością dokonywania nieznanych mu dotychczas formalności. Ich wypełnianie może być czasochłonne i drogie, zwłaszcza jeśli zagraniczna firma nie prowadzi u nas żadnej działalności. Przepisy unijne przewidują przyjazne rozwiązania również w takim wypadku. Pozwalają uzgodnić szefowi z pracownikiem, że to podwładny będzie wykonywał w imieniu pracodawcy wszelkie obowiązki związane z płatnościami składek do ZUS. Umowa między stronami – przedłożona w ZUS – stanowi podstawę do rejestracji pracownika jako płatnika składek z racji zatrudnienia za granicą i upoważnia go do wykonywania wszelkich obowiązków w tym zakresie.

Z kolei dla przedsiębiorców działających w kilku krajach UE poświadczenie formularza A1 w Polsce oznacza wymóg samodzielnego odprowadzania przez nich (jako płatników) składek do ZUS od każdej zarejestrowanej działalności.