Zgodnie z art. 36 ust. 2 ustawy z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy (dalej: ustawa wypadkowa) ZUS uprawniony jest do wydania decyzji o podwyższeniu o 100 proc. stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe. Składka ta może zostać podwyższona na wniosek inspektora pracy, jeżeli u płatnika w czasie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
W działalności ZUS wykształciła się niepokojąca praktyka wydawania decyzji o podwyższeniu składki na ubezpieczenie wypadkowe bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, choćby w minimalnym zakresie.
Organ rentowy stoi na stanowisku, że wniosek inspektora pracy ma charakter wiążący, niepozostawiający ZUS jakiegokolwiek „luzu decyzyjnego”. Pojęcie braku „luzu decyzyjnego” po stronie ZUS zostało sformułowane w jednym z komentarzy do art. 36 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.
Sformułowanie to i kontekst, w jakim zostało użyte, jest w pełni prawidłowe i nie sposób kwestionować poglądów autora w tym przedmiocie. Problem polega na niewłaściwej interpretacji przez ZUS tego pojęcia. Autor odnosi się wyłącznie do wysokości stopy procentowej, o jaką ZUS może podwyższyć płatnikowi składkę – czyli zawsze o 100 proc.
Na pewno nie można tego określenia – wbrew stanowisku ZUS – rozumieć w ten sposób, że jest on zmuszony podwyższyć składkę zawsze, gdy tylko z takim wnioskiem wystąpi inspektor pracy. Taka interpretacja nie znajduje żadnego uzasadnienia w brzmieniu przepisu art. 36 w/w ustawy.
ZUS nie posiada luzu decyzyjnego co do wysokości podwyższenia stopy procentowej, tj. nie może podwyższyć o 25 proc., 50 proc. czy 75 proc. Jeżeli postępowanie przeprowadzone przez organ rentowy wykaże, że wniosek jest zasadny, tj. iż u płatnika w trakcie dwóch kolejnych kontroli stwierdzono rażące naruszenie przepisów bhp, musi on podnieść stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe na najbliższy rok o równe 100 proc.
Nie zwalnia to jednak ZUS z obowiązku przeprowadzenia właściwego postępowania dowodowego. Byłby on wówczas egzekutorem decyzji inspektora pracy, a tym samym to inspektor pracy decydowałby o podwyższeniu składki na ubezpieczenie wypadkowe.
Postępowanie w przedmiocie podwyższenia składki na ubezpieczenie wypadkowe odbywa się według tych samych zasad, co każde inne postępowanie prowadzone przez ZUS, tj. według zasad określonych w kodeksu postępowania cywilnego z uwzględnieniem postanowień przepisów szczególnych (art. 123 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Żaden przepis k.p.a., ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, czy ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy nie zwalnia organu rentowego z przeprowadzenia postępowania dowodowego.
W przedmiocie podwyższenia składki na ubezpieczenie wypadkowe art. 36 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy nadaje inspektorowi Państwowej Inspekcji Pracy status strony. Może on wszcząć postępowanie składając wniosek. Z kolei ust. 2 w/w artykułu określa organ właściwy do wydania decyzji w tej sprawie.
Żaden z tych przepisów nie stanowi, że wniosek ma charakter wiążący, a ZUS zwolniony jest z przeprowadzenia właściwego postępowania dowodowego w sprawie. Przede wszystkim art. 36 ust. 2 w/w ustawy nie stanowi, że decyzja ma być pozytywna, tj. podwyższająca stopę procentową składki.
ZUS po przeprowadzeniu postępowania dowodowego i rzetelnej analizie zgromadzonego materiału może wydać zarówno decyzję podwyższającą stopę procentową składki, jak i odmówić jej podwyższenia – jeżeli dojdzie do przekonania, że brak jest do tego podstaw.
