ZUS nie wypłaci świadczeń, gdy umowa była pozorna

Co do zasady obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Tak wynika z art. 6 ust. 1 [link=http://aktyprawne.rp.pl/aktyprawne/akty/akt.spr?id=184677]ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2007 r. nr 11, poz. 74 ze zm.)[/link].

Według zaś art. 13 tej ustawy obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają pracownicy – od dnia nawiązania do dnia ustania stosunku pracy. Przy czym za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy, a także osobę wykonującą pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy-zlecenia lub innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowę taką zawarła z pracodawcą, z którym pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy (art. 8 ust. 2a ustawy). Zatem pojęcie pracownika jest na gruncie ustawy nieco szersze niż to występujące w kodeksie pracy.

[srodtytul]Wada oświadczenia woli[/srodtytul]

Pozorność jest wadą oświadczenia woli, która została zdefiniowana w art. 83 kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, jego ważność ocenia się według właściwości tej czynności. Zatem pozorność wyraża się w zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Oświadczenie jest złożone dla pozoru, gdy osoby je składające starają się wywołać u innych przekonanie, że mają rzeczywisty zamiar wywołania skutków prawnych objętych symulowaną czynnością prawną.

[srodtytul]Praktyka Sądu Najwyższego[/srodtytul]

[b]Umowę o pracę uważa się za zawartą dla pozoru, jeżeli obie jej strony miały świadomość, że osoba określona w angażu jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a osoba wskazana jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4 sierpnia 2005 r., II UK 321/04)[/b].

Pozorność umowy o pracę będzie zachodzić także wtedy, gdy oświadczenia stron zawierają wprawdzie określone w art. 22 kodeksu pracy (k.p.) elementy umowy o pracę – zobowiązanie pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia – jednak faktycznie strony nie zamierzały realizować obowiązków wynikających z kontraktu, mając świadomość tworzenia fikcji dla uzyskania świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Podobnie też wypowiadał się Sąd Najwyższy:

- w [b]wyroku z 28 stycznia 2001 r. (II UKN 244/00 )[/b], podnosząc, że zamiar nawiązania stosunku ubezpieczenia społecznego bez rzeczywistego wykonywania umowy o pracę świadczy o fikcyjności zgłoszenia do pracowniczego ubezpieczenia społecznego,

- w [b]wyroku z 18 maja 2006 r. (II UK 164/05 )[/b], stwierdzając, iż fakt, że oświadczenia stron umowy zawierają określone w art. 22 k.p. formalne elementy umowy o pracę, nie oznacza, że umowa taka jest ważna.

Jeżeli strony nie zamierzały osiągnąć skutków wynikających z umowy, w szczególności jeżeli nie doszło do podjęcia i wykonywania pracy, a jedynym celem umowy było umożliwienie skorzystania ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego, umowa taka jest pozorna – art. 83 k.c.

W razie sporu sąd bada więc czy nie doszło do zgłoszenia do ubezpieczenia jako pracownika osoby, która w rzeczywistości pracy w ogóle nie świadczyła lub też wprawdzie wykonywała ją, ale na innej podstawie niż stosunek pracy.

Nie jest przy tym najistotniejsze, czy strony zawierające umowę o pracę miały realny zamiar wzajemnego zobowiązania się – przez pracownika do świadczenia pracy, a przez pracodawcę do dania mu pracy i wynagrodzenia za nią – lecz to, czy taki zamiar stron został w rzeczywistości zrealizowany. Zatem o kwalifikacji stosunku prawnego jako stosunku pracy decyduje przede wszystkim fakt i sposób wykonywania zatrudnienia.

[srodtytul]Gdy była umowa[/srodtytul]

Natomiast wyłączone jest przyjęcie pozorności oświadczeń woli stron stosunku pracy o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik faktycznie podjął umówioną pracę i świadczył ją w ramach stosunku pracy, a pracodawca świadczenie to przyjmował, wypłacając wynagrodzenie. Tak też wskazywał [b]SN w wyroku z 14 marca 2001 r. (II UKN 258/00)[/b], podnosząc, iż nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował.

[ramka] [b]Odmowa wypłaty[/b]

W praktyce, w razie ustalenia przez ZUS, że zawarta umowa o pracę była tylko pozorna, wydawana jest decyzja stwierdzająca, że dana osoba nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu, a następnie decyzja odmawiająca jej prawa do konkretnych świadczeń, przede wszystkim prawa do zasiłku chorobowego lub zasiłku macierzyńskiego, ewentualnie decyzja o zwrocie wypłaconych jej już świadczeń jako nienależnych.[/ramka]

[i]Autor jest sędzią w Sądzie Okręgowym w Kielcach[/i]