Jakie składki płaci pracodawca za swoich pracowników

Dla systemu ubezpieczeń społecznych pracownik to nie tylko ten, kto podpisał umowę o pracę, spółdzielczą umowę o pracę, został powołany, mianowany czy wybrany. Jest nim także osoba, która z własnym pracodawcą zawarła umowę:

- zlecenia lub inną o świadczenie usług, do której - zgodnie z art. 750 kodeksu cywilnego -stosujemy przepisy kodeksu cywilnego o zleceniu (te ostatnie nazwijmy umowami zleceniopodobnymi; należy do nich m.in. kontrakt menedżerski o charakterze zlecenia),

- agencyjną,

- o dzieło.

Pracownikiem jest również ten, kto wprawdzie wskazanych umów cywilnoprawnych nie podpisał z macierzystym zakładem, ale w ich ramach świadczy pracę na jego rzecz > patrz przykład 1.

Każda osoba zatrudniona na umowę o pracę podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnemu, jeżeli umowy międzynarodowe nie stanowią inaczej. Nie ma przy tym znaczenia, czy ma jeszcze inne tytuły do ubezpieczeń, np. własny biznes, umowę-zlecenie na rzecz innej firmy. Podobnie nie ma znaczenia fakt, że pracownik jest uczniem, studentem czy też ma ustalone prawo do emerytury lub renty. Gdy spełnia on warunki określone dla osób współpracujących, podlega ubezpieczeniom jako osoba współpracująca. Jeśli więc indywidualny przedsiębiorca zatrudni na umowę o pracę bliskiego członka rodziny, to musi go zgłosić do ZUS i odprowadzać za niego składki, jak od osoby współpracującej. Tak powinien zrobić z angażowanym przez siebie małżonkiem, własną córką czy synem, dziećmi małżonka i przysposobionymi, rodzicami, macochą czy ojczymem. Osoby te, gdy pozostają z nim we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu działalności, są objęte ubezpieczeniami jako osoby współpracujące. Nie dotyczy to jednak dzieci, z którymi zawarto umowę o pracę w celu przygotowania zawodowego; te można zgłaszać do ZUS jako pracowników > patrz przykład 2.

Charakter ubezpieczeń emerytalnego i rentowych pracownika z innych tytułów zależy od wynagrodzenia otrzymywanego z umowy o pracę. Jeśli jest niższe od minimalnego wynagrodzenia w przeliczeniu na miesiąc, ubezpieczony podlega z dodatkowego tytułu obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

W bieżącym roku minimalne wynagrodzenie za pracę to 936 zł brutto oraz 748,80 zł (80 proc. pełnej płacy minimalnej) - w pierwszym roku pracy. Zatrudniony, który - zgodnie z angażem -powinien otrzymywać co miesiąc pensję równą co najmniej minimalnemu wynagrodzeniu, podlega z innych tytułów (np. prowadzenia działalności, wykonywania umowy-zlecenia) zawsze dobrowolnym ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Uwaga: także wtedy, gdy z różnych względów jego przychód z etatu za dany miesiąc, wchodzący do podstawy wymiaru składek, nie osiągnął pułapu minimalnego wynagrodzenia, a umowa o pracę była wykonywana przez cały miesiąc.

Przyjęcie w tej sytuacji literalnego brzmienia art. 9 ust. 1 a ustawy (czyli uzależnienie obowiązku ubezpieczeń z innych tytułów od przychodu wykazanego w raporcie ZUS RCA) prowadziłoby do nieprawidłowości. Polegałyby one na tym, że konieczność odprowadzania składek z innych tytułów zachodziłaby nawet w razie choroby tego pracownika lub zawinionych przez szefa opóźnień w wypłacie pensji. Zatem osoba zatrudniona na umowę o pracę opiewającą na co najmniej minimalne wynagrodzenie, która wdanym miesiącu dostała mniej niż 936 zł z powodu choroby lub ze względu na to, że pracodawca nie wypłacił jej wynagrodzenia, nie jest objęta obowiązkowymi ubezpieczeniami np. z prowadzonej jednocześnie firmy czy wykonywania zlecenia na rzecz obcego podmiotu. Ubezpieczenia z tych dodatkowych tytułów mają charakter dobrowolny.

Zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy musi otrzymywać co najmniej minimalne wynagrodzenie. Wobec tego pełnoetatowiec, który ma inne tytuły do ubezpieczeń, podlega z nich dobrowolnie ubezpieczeniom społecznym. Emeryt lub rencista zatrudniony na podstawie umowy o pracę, który dodatkowo dorabia (np. prowadzi działalność gospodarczą), obowiązkowo podlega ubezpieczeniom z umowy o pracę, a z innych tytułów - dobrowolnym ubezpieczeniom. I to bez względu na wysokość przychodu osiąganego z umowy o pracę > patrz przykład 3.

Opisanych zasad nie stosujemy, gdy pracownik zawarł jednocześnie z własnym pracodawcą umowę-zlecenie (lub inną umowę o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy dotyczące zlecenia), agencyjną lub o dzieło.

Wówczas wskazane umowy cywilnoprawne traktuje się jak stosunek pracy, a wszystkie składki opłaca od zsumowanych przychodów z obydwu źródeł (tzn. z pracy i np. umowy o dzieło). Takiego pracownika nie zgłasza się dodatkowo do ZUS z danej umowy cywilnoprawnej, a przychód z niej otrzymywany wykazuje się łącznie w imiennym raporcie miesięcznym ZUS RCA z kodem 011000.

Statusu "własnego pracownika" nie mają przebywający na urlopie wychowawczym, macierzyńskim lub bezpłatnym. Wprawdzie w tym czasie stosunek pracy trwa nadal, ale praca nie jest świadczona i nie dochodzi do wypłaty wynagrodzenia. Jeśli pracodawca zdecyduje się zaangażować taką osobę na umowę-zlecenie, składki płaci się jak za zleceniobiorcę. Takiego ubezpieczonego trzeba zgłosić do ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z kodem rozpoczynającym się cyframi 04. natomiast w razie zawarcia z nią umowy o dzieło nie ma żadnych składek i tym samym nie zgłasza się jej do ZUS > patrz przykłady 4 i 5.