Zasady ustalania uprawnień ubezpieczonych do emerytury i ustalania wysokości tego świadczenia określają przepisy ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. DzU z 2016 r., poz. 887 ze zm.; dalej: ustawa emerytalna). Różnicują one warunki nabywania prawa do emerytury ze względu na datę urodzenia ubezpieczonego.
1) Urodzeni przed 1 stycznia 1949 r.
Przy ustalaniu stażu ubezpieczeniowego dla osób urodzonych do końca 1948 r. uwzględnia się okresy składkowe i nieskładkowe.
Okresy składkowe wymienia art. 6 ustawy emerytalnej. To przede wszystkim okresy opłacania składek na ubezpieczenie społeczne, a także inne okresy ustalone przepisami, za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne.
Jeżeli okresy prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej przypadają przed 15 listopada 1991 r., to składkowe są okresy:
- w których działalność była objęta obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, oraz
- kontynuowania tego ubezpieczenia, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składek.
Obowiązek ubezpieczenia społecznego dla przedsiębiorców powstawał w latach 1965–1974 i stopniowo obejmował kolejne branże.
Okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu oraz okresy opłacania składek na ubezpieczenie potwierdzają oddziały ZUS właściwe ze względu na miejsce wykonywania pracy lub miejsce zamieszkania.
Z kolei zwolnienie z opłacania składek przed 15 listopada 1991 r. dotyczyło okresów, za które przysługiwał zasiłek chorobowy lub macierzyński, a także okresu odbywania czynnej służby wojskowej, służby zastępczej albo zasadniczej służby w obronie cywilnej. Nie było obowiązku płacenia składki za te miesiące, w których ubezpieczony pobierał np. zasiłek chorobowy dłużej niż przez 15 dni.
Aktualnie zwolnienie z obowiązku opłacania składek dotyczy okresów pobierania zasiłku chorobowego oraz zasiłku macierzyńskiego.
Umorzenie składek zmniejsza staż
W niektórych sytuacjach płatnik może wystąpić z wnioskiem o umorzenie składek za okres, w którym ich nie opłacił. Jednak w przypadku pozytywnej opinii ZUS, czas, za jaki zostaną umorzone należności składkowe, nie zostanie mu zaliczony ani do okresu składkowego, ani nieskładkowego. W myśl bowiem art. 5 ust. 4 pkt 1 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu prawa do emerytury lub renty dla płatników składek zobowiązanych do opłacania składek na własne ubezpieczenia emerytalne i rentowe, nie uwzględnia się okresu, za który nie zostały opłacone składki, mimo podlegania obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym w tym okresie.
2) Urodzeni po 31 grudnia 1948 r.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r. nabywają prawo do emerytury według nowych zasad, bez względu na długość stażu ubezpieczeniowego. Muszą jednak udowodnić jakikolwiek okres ubezpieczenia. Emerytura przysługuje im po ukończeniu 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn.
Wysokość emerytury według nowych zasad będzie stanowiła równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy jej obliczenia przez tzw. średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi, w jakim ubezpieczony zdecyduje się przejść na emeryturę.
Podstawę obliczenia emerytury według nowych zasad będzie stanowiła kwota składek zaewidencjonowanych na indywidualnym koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego będzie przysługiwać emerytura. Kwota ta obejmie zgromadzone na koncie ubezpieczonego składki na ubezpieczenie emerytalne, ich coroczną waloryzację oraz zwaloryzowany kapitał początkowy – w przypadku osób, które podlegały ubezpieczeniom przed 1 stycznia 1999 r.
