Dorozumiany wniosek o ubezpieczenie tylko za zgodą przedsiębiorcy

- Przez wiele lat prowadziłem działalność gospodarczą, którą zakończyłem w grudniu ub.r. Od stycznia jestem jednym ze wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wyrejestrowując się z ubezpieczeń z wcześniej prowadzonego biznesu, postanowiłem wziąć zaświadczenie, że nie zalegam w opłacaniu składek. Dowiedziałem się wtedy, że mam nadpłatę. Wynikła stąd, że  składki społeczne za luty 2010 r. uregulowałem po terminie i zostałem wyłączony z ubezpieczenia chorobowego. ZUS nie chce mi jednak oddać nadpłaty, tłumacząc, że złożyłem dorozumiany wniosek o objęcie mnie na nowo ubezpieczeniem chorobowym. Nie dostałem żadnego powiadomienia o ustaniu tego ubezpieczenia i nie pobierałem żadnych zasiłków. Podobno powinienem teraz złożyć korekty dokumentów rozliczeniowych albo wniosek o wyrażenie zgody na opłacenie składek po terminie. Czy faktycznie tak jest i nie odzyskam już nadpłaty?

– pyta czytelnik.

Zasady podlegania ubezpieczeniu chorobowemu reguluje ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2013 r., poz. 1442 ze zm., dalej ustawa o sus). Dla osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą ma ono dobrowolny charakter. Przedsiębiorca może przystąpić do  ubezpieczenia chorobowego – na starcie działalności lub w późniejszym terminie – tylko wtedy, gdy z tytułu jej prowadzenia objęty jest obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi. Wniosek w tej sprawie składa, zaznaczając właściwe pole na formularzu ZUS ZUA.

Podstawa i wysokość

Składka na ubezpieczenie chorobowe wynosi 2,45 proc. podstawy wymiaru. Stanowi ją kwota będąca podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, ale w danym miesiącu nie może ona przekroczyć równowartości 250 proc. przeciętnego planowanego na dany rok wynagrodzenia w gospodarce narodowej (zmiana od 1 stycznia 2014 r.). W 2014 r. ta maksymalna podstawa wynosi 9365 zł miesięcznie.

Przypomnijmy, że dla osób prowadzących pozarolniczą działalność podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa niż 60 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia przyjętego do ustalenia 30-krotności. W 2014 r. podstawa wynosi 2247,60 zł.

Podstawę wymiaru składek dla rozpoczynających działalność gospodarczą w pierwszych 24 miesiącach kalendarzowych od dnia rozpoczęcia biznesu stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30 proc. kwoty minimalnego wynagrodzenia (w 2014 r. – 504 zł). Podstawy tej nie stosuje się jednak do osób, które:

Za miesiąc, w którym nastąpiło odpowiednio objęcie ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi lub ich ustanie i jeżeli trwały one tylko przez część miesiąca, kwotę najniższej podstawy wymiaru składek zmniejsza się proporcjonalnie. Dzieli się ją przez liczbę dni kalendarzowych tego miesiąca i mnoży przez liczbę dni podlegania ubezpieczeniu. Zasady zmniejszania najniższej podstawy wymiaru składek stosuje się odpowiednio przy niezdolności do pracy trwającej przez część miesiąca, jeżeli z tego tytułu ubezpieczony spełnia warunki do przyznania zasiłku.

Kiedy finisz

Ubezpieczenie chorobowe kończy się od dnia:

U przedsiębiorców dobrowolne ubezpieczenie chorobowe ustaje też:

Ubezpieczenie chorobowe ustaje też, gdy składki społeczne zostaną opłacone w terminie, ale w niepełnej wysokości. Jeżeli jednak płatnik wpłaci należności w terminie, ale w niepełnej wysokości, a niedopłata jest niższa od ?6,60 zł (kwota zwolniona z odsetek za zwłokę), dobrowolne ubezpieczenie chorobowe nie ustaje. W takim wypadku konieczne jest uregulowanie tej różnicy.

Zakończenie dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego wskutek tego, że zainteresowany nie opłacił na czas należnej składki, następuje z mocy ustawy o sus. Dlatego prowadzący działalność, który chce zachować ciągłość tego ubezpieczenia, powinien zwrócić szczególną uwagę na terminowe i w pełnej wysokości opłacanie składek społecznych (z uwzględnieniem dobrowolnej chorobowej).

W uzasadnionych przypadkach ZUS – na wniosek ubezpieczonego – może zgodzić się na opłacenie składki po terminie i tym samym pozostanie tej osoby w ubezpieczeniu chorobowym. Wnioski w tych sprawach rozpatrują terenowe jednostki ZUS. Ponieważ warunkiem wyrażenia zgody na opłacenie składki po terminie są uzasadnione przypadki, wniosek w tej sprawie ma wskazywać przyczyny, które uniemożliwiły dotrzymanie terminu płatności. Gdy ZUS negatywnie rozpatrzy wniosek o przywrócenie terminu do opłacenia składki, zainteresowany jest wyłączony z ubezpieczenia chorobowego od pierwszego dnia miesiąca, za który nie opłacił składki w terminie.

Skoro ubezpieczenie czytelnika ustało od 1 lutego 2010 r., oznacza to, że składki za ten miesiąc uregulował po ustawowym terminie płatności, czyli po 10 marca 2010 r. (jeśli opłacał je wyłącznie za siebie).

Bez przepisu

Zgodnie z ustawą o sus, aby ponownie podlegać ubezpieczeniu chorobowemu, należy po raz kolejny złożyć wniosek o objęcie  dobrowolnym ubezpieczeniem na formularzu ZUS ZUA. Gdy – mimo braku wniosku – prowadzący działalność za kolejne miesiące opłacał za siebie pełne składki społeczne, w tym dobrowolną chorobową, został objęty ubezpieczeniem chorobowym na zasadzie tzw. dorozumianego wniosku od 1 marca 2010 r. Z opisu wynika, że kolejne składki opłacane były terminowo i w pełnej wysokości.

ZUS nie informuje z urzędu, że ustało dobrowolne ubezpieczenie. Ustawa o sus nie nakłada takiego obowiązku na organ rentowy. Zgodnie z literalnym brzmieniem ustawy o sus, przedsiębiorca, który z różnych względów opłacił składki po terminie – choćby za jeden miesiąc  – a następnie sumiennie regulował wszystkie należności (w tym składkę chorobową), nie podlega ubezpieczeniu chorobowemu. Dlatego ZUS wprowadził tzw. instytucję dorozumianego wniosku i uznaje, że osoba która bez złożenia zgłoszenia na druku ZUS ZUA opłaca w terminie wszystkie składki społeczne, w tym chorobową, podlega ubezpieczeniu chorobowemu od pierwszego dnia miesiąca, za który składki opłaciła w terminie. Takie postępowanie z reguły jest korzystne dla przedsiębiorcy. Ponieważ jednak to rozwiązanie nie ma umocowania ustawowego, ZUS nie może wbrew woli przedsiębiorcy uznać, że złożył on dorozumiany wniosek o objęcie ubezpieczeniem chorobowym.

Co mówią sądy

Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego nie można złożyć wniosku o objęcie ubezpieczeniem chorobowym ?w sposób dorozumiany. Już ?w wyroku z 8 sierpnia 2001 r. ?(II UKN 518/00) SN stwierdził, że ponowne objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem chorobowym wymaga złożenia w tym zakresie ponownego wniosku przez zainteresowanego. Stanowisko takie potwierdził SN w wyroku ?z 29 marca 2012 r. (I UK 339/11) oraz Sąd Apelacyjny w Lublinie ?w wyroku z 10 stycznia 2013 r. ?(III AUa 895/12). W tych orzeczeniach wskazano, że do stosunków ubezpieczenia społecznego – jako do tych regulowanych prawem publicznym – nie stosuje się art. 60 kodeksu cywilnego. Zgodnie z nim wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny. Przepis ten określa składanie oświadczeń woli per facta concludenta (zgoda przez pewne czynności dorozumiane) w stosunkach cywilnych (regulowanych prawem prywatnym). Nie ma podstaw, aby odpowiednio stosować przepisy kodeksu cywilnego do wniosku o objęcie dobrowolnym ubezpieczeniem społecznym.

W konsekwencji gdy przedsiębiorca złoży wniosek o zwrot składek opłaconych po ustaniu dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, ZUS powinien je oddać. Gdy odmówi, biznesmen może wystąpić o wydanie decyzji, a gdy będzie ona dla niego niekorzystna, odwołać się do sądu. Uwzględniając wyroki SN, ma duże szanse na zwrot nadpłaty. Jeżeli opłacał składki od 60 proc. przeciętnego wynagrodzenia, nadwyżka od lutego 2010 r. do końca grudnia 2013 r. wyniesie w sumie 2378,23 zł (łącznie ze składką za grudzień 2013 r.).

Autor jest radcą prawnym, ekspertem ds. ubezpieczeń społecznych

Podatek do zapłaty

Zwrot składek przez ZUS ma konsekwencje podatkowe. Określają je art. 26 ust. 1 i ust. 13a, art. 30 ust. 3, art. 45 ust. 3a ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. DzU z 2012 r., poz. 361 ze zm.). Opłacane za siebie składki społeczne przedsiębiorca może zaliczać do kosztów uzyskania przychodów z prowadzonej działalności lub odliczać je od dochodu. Jeżeli składki odliczył od dochodu w zeznaniu rocznym, to ich zwrot powinien potraktować jako odrębne źródło przychodu podlegające opodatkowaniu podatkiem dochodowym. Gdy natomiast zaliczył składki do kosztów uzyskania przychodów, ich zwrot stanowi przychód z działalności gospodarczej.