Kiedy ZUS podważy pozorną umowę o pracę

- Ostatnio w naszej firmie była kontrola ZUS. Zakończyła się ona wydaniem decyzji o wyłączeniu jednej z osób z ubezpieczeń pracowniczych z powodu pozorności umowy. Jeśli nie odwołamy się od tej decyzji do sądu, to czy będziemy musieli złożyć korektę dokumentów? A co będzie, gdy zdecydujemy się oddać sprawę do sądu?

– pyta czytelnik.

ZUS ma możliwość przeprowadzania kontroli dotyczących m.in. ustalania obowiązku ubezpieczeń społecznych, w celu wyjaśnienia, czy umowa o pracę była faktycznie wykonywana czy też została zawarta tylko dla pozoru, na mocy art. 68 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.).

ZUS jest bowiem uprawniony do weryfikowania, czy osoba zgłoszona do ubezpieczeń społecznych rzeczywiście posiada tytuł do objęcia tymi ubezpieczeniami. W tym celu ZUS może badać zarówno sam fakt zawarcia umowy o pracę, jak i jej ważność.

Jeśli ustalenia dokonane w toku postępowania wyjaśniającego lub kontrolnego pozwolą na stwierdzenie, że umowa o pracę została zawarta dla pozoru (art. 83 § 1 kodeksu cywilnego), lub w celu obejścia prawa (art. 58 § 1 k.c.), konsekwencją jest wyłączenie danej osoby z ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 2 grudnia 2004 r. (III AUa 1160/0) organy ubezpieczeń społecznych są uprawnione do kontroli i weryfikacji zawartych umów o pracę w stosunku do osób zgłoszonych do ubezpieczenia społecznego nie tylko w zakresie warunków formalnych tych umów, ale także tego, czy osoby zgłoszone do ubezpieczenia społecznego faktycznie wykonywały obowiązki pracownicze w okresie wskazanym w umowie.

Lewa umowa

Pozorność umowy o pracę występuje, gdy strony tylko formalnie zawierają umowę o pracę, ale w rzeczywistości szef nie oczekuje świadczenia pracy, a papierkowy podwładny nie zamierza jej wykonywać. Oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru jest bowiem nieważne. Jeżeli zostało złożone w celu ukrycia innej czynności prawnej, jego ważność ocenia się według właściwości tej czynności (art. 83 § 1 k.c.).

Gdy ZUS ustali, że umowa o pracę faktycznie nie była wykonywana, a została zawarta jedynie dla pozoru (np. w celu wyłudzenia świadczeń z ubezpieczenia chorobowego czy niepłacenia składek z działalności), wydaje decyzję stwierdzającą, że osoba zgłoszona do ubezpieczeń jako pracownik nie podlega ubezpieczeniom społecznym. Od tego typu decyzji prawo odwołania do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych przysługuje zarówno płatnikowi, jak i ubezpieczonemu.

Zanegowanie stwierdzenia ZUS przez złożenie stosownego odwołania powoduje, że decyzja nie staje się prawomocna. Do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pracodawca nie musi składać korekty dokumentów.

Trzeba wyprostować

Jeśli nikt nie odważy się podważyć werdyktu ZUS, decyzja staje się prawomocna i podlega wykonaniu. To oznacza, że osobę, której decyzja dotyczy, należy wyrejestrować z ubezpieczeń społecznych i zdrowotnego z dniem dokonanego wcześniej zgłoszenia; np. gdy umowa została zawarta 1 stycznia 2012 r., to wyrejestrowanie powinno nastąpić od tej daty.

Oczywiście oprócz wyrejestrowania z ubezpieczeń płatnik musi złożyć korektę dokumentów rozliczeniowych, „wyzerowując" podstawę wymiaru składek w imiennych raportach ZUS RCA (i ewentualnie „zerując" raporty świadczeniowe ZUS RSA). Korektę tych dokumentów musi złożyć wraz ze skorygowanymi deklaracjami za miesiące, których one dotyczą.

Po przekazaniu papierów do ZUS na koncie płatnika składek powstaje nadpłata składek. Jeśli firma ma składkowe długi, ZUS zarachuje ją na ich poczet. Gdy na koncie płatnika nie ma zadłużenia, nadpłatę można zaliczyć na poczet bieżących należności za kolejne miesiące lub żądać jej zwrotu.