Ustawodawca precyzyjnie uregulował odpowiedzialność nabywców przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części za zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne.
Poprzez zawarte w art. 31 ustawy z 13 października 1998 o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm., dalej ustawa systemowa) odesłanie ukształtował ją w sposób analogiczny do uregulowanej w art. 112 ordynacji podatkowej odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe.
Oznacza to, że odpowiedzialność nabywcy i zbywcy ma charakter solidarny. Ponadto dotyczy ona zaległości powstałych do dnia nabycia i uwolnić od niej może tylko wykazanie zachowania należytej staranności w odniesieniu do niewiedzy o zaległościach składkowych. Miarą należytej staranności jest uczciwość, jakiej przy tego typu transakcjach można się spodziewać po każdym nabywcy.
Dlatego należy oczekiwać, że uczciwy nabywca zawsze podejmie odpowiednie kroki, aby upewnić się, czy z prowadzeniem przedsiębiorstwa związane są w chwili nabycia niespłacone długi składkowe. Ocena, czy dochował należytej staranności, może być dokonana tylko w konkretnej sprawie.
Przedsiębiorstwo i jego część
Aby ustalić, kto należy do kręgu podmiotów odpowiedzialnych z racji nabycia, należy wyjaśnić, co należy rozumieć przez przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część. Jest nim – zgodnie z art. 55
1
– zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawodawca posłużył się przy tym przykładowym katalogiem jego składników.
Obejmuje on m.in. nazwę przedsiębiorstwa, własność nieruchomości i ruchomości, wierzytelności, majątkowe prawa autorskie, patenty czy też tajemnicę handlową. Jak widać, definicja ta dotyczy tylko aktywów. Wynika to z tego, że nabycie przedsiębiorstwa jest równoznaczne z przystąpieniem nabywcy do długów wynikających z zobowiązań pozostających w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.
Ustawodawca przyjął przy tym zasadę jednoczesnego zbycia w jednej czynności prawnej całego przedsiębiorstwa jako kompleksu składników niematerialnych i materialnych. W konsekwencji w treści umowy nie muszą być wymienione wszystkie składniki wchodzące w skład konkretnego przedsiębiorstwa, będącego przedmiotem czynności prawnej.
Wystarczające jest ogólne stwierdzenie, że przedmiotem czynności prawnej jest dane przedsiębiorstwo, z jednoczesnym sprecyzowaniem elementów pozwalających na jego identyfikację, np. nazwa przedsiębiorstwa.
W przepisach kodeksu cywilnego i ordynacji podatkowej nie ma definicji zorganizowanej części przedsiębiorstwa. Należy zatem w tym zakresie odwołać się do stanowiska orzecznictwa i doktryny prawa. Zgodnie z nimi za zorganizowaną część przedsiębiorstwa można uznać masę majątkową, jeżeli jej składniki:
- stanowią zespół praw, obowiązków i rzeczy połączonych węzłem organizacyjnym i przeznaczonych do realizacji zadań gospodarczych,
- stanowią wyodrębnioną funkcjonalnie i organizacyjnie część przedsiębiorstwa istniejącego w chwili sprzedaży,
- umożliwiają nabywcy podjęcie działalności gospodarczej opartej tylko na nabytych składnikach (por. wyrok WSA w Kielcach z 13 sierpnia 2009, I SA/Ke 225/2009).
Na wiele sposobów
Wskazując, co należy rozumieć przez „nabycie”, trzeba stwierdzić, że wchodzą tu w grę takie umowy, jak: kupno-sprzedaż, zamiana, darowizna, przejęcie majątku przez bank za długi, wniesienie aportu do spółki (wyrok NSA z 17 maja 1995, SA/Ka 626/94).
Pojęciem tym objęte zostaną także czynności związane z przeniesieniem prawa wieczystego użytkowania.
Odpowiedzialność za długi składkowe nie powstanie w przypadku nabycia majątku w postępowaniu egzekucyjnym oraz upadłościowym, bo ono ma charakter pierwotny.
Przykład 1
Pan Marek wniósł jako aport do spółki z o.o. Y prowadzone przez siebie przedsiębiorstwo. Ponieważ miał znaczne zaległości składkowe wobec ZUS, wraz z nim będzie za nie odpowiadała spółka Y.
Są granice
Odpowiedzialność nabywcy dotyczy tylko tych zaległości składkowych, które powstały do dnia nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Nie obejmuje odsetek za zwłokę od zaległości składkowych powstałych po dniu nabycia. Jest także ograniczona do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części.
Warto przy tym pamiętać, że istotna jest faktyczna wartość nabytego majątku, a nie cena nabycia. Różnice w tych dwóch wartościach często są znaczne.
Nabywca przedsiębiorstwa odpowiada tylko za należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne w części finansowanej z własnych środków przez zbywcę jako płatnika składek (pracodawcę), a nie za należności z tytułu składek w części finansowanej przez ubezpieczonych pracowników (uchwała SN z 5 sierpnia 2008, III UZP 8/2008).
Musi być przy tym związek między zaległością składkową i prowadzoną działalnością gospodarczą.
Przykład 2
Spółka z o.o. X nabyła od pana Jana całe prowadzone przez niego przedsiębiorstwo za kwotę 100 tys. zł. Pan Jan do dnia zbycia przedsiębiorstwa miał wobec ZUS zaległości z tytułu składek w kwocie 150 tys. zł.
Organ rentowy ustalił, że faktyczna wartość nabytego przedsiębiorstwa wynosi 130 tys. zł. Z tego też powodu spółka z o.o. X będzie odpowiadała solidarnie z panem Janem za zaległości składkowe do kwoty 130 tys. zł.
Ważne zaświadczenie
ZUS musi – na wniosek zbywcy lub na wniosek nabywcy, za zgodą zbywcy – wydać zaświadczenie o zaległościach składkowych zbywającego (art. 306g ordynacji podatkowej). Na takim stanowisku stanął też Sąd Okręgowy w Krakowie w wyroku z 23 września 2008 (XIV U 1761/2006).
Wskazał, że organy rentowe są zobowiązane do wydawania zaświadczeń w trybie art. 306g ordynacji podatkowej, skoro art. 112 tej ustawy, który na mocy art. 31 ustawy systemowej ma zastosowanie do zaległości składkowych, normuje skutki prawne, będące następstwem wydania takiego zaświadczenia (§ 6 i 7).
Jest to o tyle istotne, że w przypadku wydania tego zaświadczenia nabywca przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części odpowiada tylko za te zaległości składkowe zbywcy, które wykazał ZUS w zaświadczeniu, według ich stanu na dzień jego wydania.
Trochę inaczej wygląda kwestia zaległości powstałych po wydaniu zaświadczenia a przed dokonaniem zbycia przedsiębiorstwa. Nabywca nie będzie odpowiadał za nie tylko wtedy, gdy okres między wydaniem zaświadczenia a zbyciem przekroczy 30 dni.
Naturalnie zasadą jest, że zakres odpowiedzialności nabywcy nie jest zróżnicowany, jeżeli w zaświadczeniu wykazano prawidłowo zaległości składkowe zbywcy. Inaczej będzie, jeżeli ZUS wskutek błędu w zaświadczeniu wykaże zaniżone należności z tytułu składek. Wtedy od nabywcy nie może dochodzić więcej, niż wynika z zaświadczenia.
Przykład 3
Nabywca przedsiębiorca, za zgodą zbywcy, jeszcze przed dokonaniem transakcji kupna-sprzedaży, wystąpił do ZUS o wydanie zaświadczenia o zaległościach składkowych zbywającego.
Organ rentowy wydał zaświadczenie wskazujące, że kwota tego zadłużenia wynosi 100 tys. zł. Po otrzymaniu tego dokumentu strony sfinalizowały transakcję. Następnie okazało się, że dług zbywcy wynosił 200 tys. zł.
W takiej sytuacji nabywca będzie odpowiadał solidarnie ze zbywcą tylko za zaległości wskazane w zaświadczeniu. Pozostałej kwoty ZUS może dochodzić tylko od zbywcy.
Krąg ograniczony
Odpowiedzialnością za długi składkowe objęty jest tylko nabywca majątku, a to wyklucza odpowiedzialność kolejnego nabywcy.
Zatem osoby, które nabyły przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część od odpowiedzialnego za długi składkowe pierwszego nabywcy, mogą spać spokojnie. ZUS nie może ich pociągnąć do odpowiedzialności.
Charakter wydanej decyzji
Decyzja ZUS o pociągnięciu do odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części ma charakter konstytutywny. Oznacza to, że to jest źródłem odpowiedzialności nabywcy.
Wynika to z tego, że przepisy ordynacji podatkowej, w szczególności jej art. 112, nie dają podstaw do przyjęcia, że obowiązek składkowy osób trzecich powstaje z mocy samego prawa z chwilą nabycia przedsiębiorstwa przez te osoby. Zakres odpowiedzialności nabywcy jest przecież ograniczony do wartości nabytego przedsiębiorstwa, jego zorganizowanej części lub składników majątku.
Wysokość zaległości składkowych ustalonych w decyzji wymiarowej skierowanej do płatnika tych należności chociażby z tego powodu może być inna niż kwota tych należności dochodzona przez organ rentowy od nabywcy.
Osoba trzecia odpowiada własnym majątkiem tylko za takie zobowiązania zbywcy, które istniały w dniu, w którym wystąpiła przesłanka powodująca odpowiedzialność osoby trzeciej (nabycie przedsiębiorstwa). Odpowiedzialność osoby trzeciej konkretyzuje się jednak dopiero w dniu wydania i doręczenia decyzji (por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 października 2006, I UK 126/2006).
Autor jest adwokatem w Bytomiu
Autorka jest asystentką sędziego w Sądzie Apelacyjnym w Katowicach
Czytaj również:
Zobacz serwis:
