Od 23 września br. za sprawą nowelizacji z 11 sierpnia 2021 r. (patrz podstawa prawna) rozszerzony zostanie katalog tzw. deliktów administracyjnych zawarty w art. 194 ust. 1 ustawy o odpadach. Przesłanką zastosowania wobec przedsiębiorców administracyjnej kary pieniężnej stanie się dodatkowo przesłanka zlecania wykonywania obowiązku gospodarowania odpadami podmiotom, które nie uzyskały wymaganych decyzji lub wymaganego wpisu do rejestru. Bardziej dolegliwe sankcje będzie można stosować również wobec podmiotów, które nie prowadzą ewidencji odpadów albo prowadzą tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym. Tego rodzaju praktyki również w dotychczasowym stanie prawnym były zakazane. Stanowiły - zgodnie z art. 175 i art. 180 ustawy o odpadach - wykroczenia, za które ustawodawca przewidział karę grzywny (w przypadku zlecania podmiotom nieuprawionym – również karę aresztu, lecz w praktyce niestosowaną). Wprowadzenie za ww. delikty administracyjnej kary pieniężnej spowodowało zatem uchylenie dotychczasowych sankcji o charakterze karnym.
Wystarczy błąd rachunkowy
Wejście w życie wskazanych przepisów wiąże się ze wzrostem dolegliwości finansowych na jakie mogą być narażeni przedsiębiorcy. Przypomnijmy, że zgodnie z kodeksem wykroczeń górna granica kary grzywny wynosi co do zasady 5 tys. zł. Nowelizacja ma „przekształcić" opisane praktyki w delikty administracyjne, za które właściwy organ Inspekcji Ochrony Środowiska będzie nakładał kary pieniężne od 1 tys. zł do nawet miliona złotych. W toku prac legislacyjnych wielokrotnie podnoszono, że obecna sankcja jest zbyt łagodna, dlatego należy zastąpić ją dotkliwszą sankcją finansową – administracyjną karą pieniężną.
Czytaj więcej
Maksymalnie dwa roczne sprawozdania będą musieli składać posiadacze odpadów
Warto zaznaczyć, że w trakcie konsultacji publicznych prowadzonych przez Rządowe Centrum Legislacji w toku prac legislacyjnych nad projektem omawianej ustawy, wojewódzkie inspektoraty ochrony środowiska (WIOŚ) krytycznie oceniały pomysł zastępowania kar grzywny administracyjnymi karami pieniężnymi. Podkreślano, że prowadzenie ewidencji w sposób nieprawidłowy należy do najczęściej stwierdzanych naruszeń, co spowodowane jest prozaicznymi błędami rachunkowymi, niezrozumieniem przepisów lub (niekoniecznie rażącymi) niewłaściwymi wpisami podczas uzupełnienia tabel. WIOŚ w Bydgoszczy przestrzegał przed dolegliwymi skutkami, jakie nowelizacja może wywołać wśród mikroprzedsiębiorców. Zgłaszane uwagi nie zostały jednak uwzględnione.
Przedsiębiorcy powinni więc przygotować się na zmiany legislacyjne, zwłaszcza zachować szczególną ostrożność przy prowadzeniu ewidencji odpadów, a także przy wyborze kontrahenta zajmującego się gospodarowaniem odpadami. Z drugiej jednak strony - dolna granica kar administracyjnych dla wielu deliktów administracyjnych została obniżona z 5 tys. zł do 1 tys. zł.
Przykład:
Podmioty magazynujące odpady niezgodnie z przepisami, bądź podmioty nieprowadzące wizyjnego systemu kontroli miejsca składowania odpadów będą mogły liczyć na to, że organ zastosuje wobec nich najniższy wymiar administracyjnej kary pieniężnej.
Nie wiadomo jednak, jaką postać przybierze praktyka stosowania nowych sankcji. W zasadzie inspektoraty dysponować będą wciąż znacznym stopniem elastyczności.
Brak automatyzmu przy wymierzaniu kary
Dwojakiego rodzaju skutki może rodzić uchylenie art. 194a ustawy o odpadach. Wprowadzony w 2018 r. przepis stanowi, że w przypadku wymierzania po raz drugi (bądź kolejny) administracyjnej kary pieniężnej za zbieranie odpadów lub przetwarzanie odpadów bez wymaganego zezwolenia (jak również za gospodarowanie odpadami niezgodnie z posiadanym zezwoleniem) wysokość kary ulega obligatoryjnemu „podwojeniu". Z dniem 23 września br. regulacja ta zostanie wyeliminowana z systemu prawnego. Usunięty zostanie swoisty automatyzm przy wymierzaniu kolejnych kar, do jakiego zmuszone były dotychczas organy. W szerszym zakresie uwzględniany będzie mógł być stopień rzeczywistego naruszenia prawa.
Wyłączenie zbiorowej odpowiedzialności
Nowelizacja wprowadza również oczekiwane rozwiązanie umożliwiające wyłączenie odpowiedzialności zbiorowej za brak segregacji, czy nieprawidłową segregację odpadów w budynkach wielolokalowych. W dodanym art. 2a ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, pozwolono na przeniesienie odpowiedzialności za gospodarowanie odpadami z właścicieli nieruchomości (w rozumieniu ustawy) na podmioty będące właścicielami poszczególnych lokali w budynku wielolokalowym, osoby będące posiadaczami tytułów prawnych do lokali, czy osoby faktycznie zamieszkujące te lokale.
Jednakże skorzystanie z tego rozwiązania, wymaga uzgodnienia z organami samorządu sposobu wprowadzenia rozwiązań technicznych pozwalających na identyfikację wytwórców poszczególnych odpadów przy jednoczesnym poszanowaniu ich danych osobowych.
Czytaj więcej
Ma być mniej odpadów na jednego mieszkańca, a surowce lepiej odzyskiwane. Skorzysta środowisko i mieszkańcy.
Przedsiębiorcy mają wybór
Inną istotną zmianą z punktu widzenia biznesu jest również przyznanie swobody w wyborze podmiotu odpowiedzialnego za gospodarowanie odpadami. Przedsiębiorcy mogą skorzystać zarówno z systemu stworzonego przez gminę, jak i zawrzeć niezależną umowę z gminną jednostką organizacyjną, bądź z innym przedsiębiorcą zajmującym się profesjonalnie zagospodarowywaniem odpadów. Dobrowolność w wyborze systemu gospodarowania odpadami ma dla przedsiębiorców istotne znaczenie, gdyż nowelizacja zakłada również zwiększenie stawek za wywóz odpadów z nieruchomości niezamieszkanych, a zatem również tych przeznaczonych na cele działalności gospodarczej. Samodzielne negocjowanie umowy zapewni więc części przedsiębiorców większe pole do negocjacji ceny za wykonywaną usługę.
Beneficjentami nowych rozwiązań prawdopodobnie okażą się również przedsiębiorcy wytwarzający szklane, plastikowe lub metalowe odpady (tzw. częściowe odstępstwo od selektywnego zbierania wybranych frakcji odpadów komunalnych). W ich przypadku, jeżeli gmina po spełnieniu prawem przewidzianych przesłanek, uzyska zgodę ministra klimatu i środowiska, możliwe będzie składowanie opadów w jednym pojemniku. Należy dodać, iż ograniczenie ilości pojemników będzie dostępne tylko dla podmiotów, które pozostaną w systemie wywozu śmieci kontrolowanym przez gminę.
Dłuższy okres składowania
Na zmianach w ustawie w pewien sposób zyskają również przedsiębiorcy zajmujący się zagospodarowaniem odpadów. Wydłużono bowiem do 3 lat maksymalny okres składowania niektórych śmieci, co pozwoli na obniżenie kosztów funkcjonowania systemu. Ułatwienie to okupią jednak obowiązkiem znoszenia ewentualnej kontroli wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, który będzie mieć możliwość zalogowania się do wizyjnego systemu kontroli miejsca magazynowania lub składowania odpadów.
Zgodnie z wprowadzanym do ustawy o odpadach art. 25 ust. 6h, dostęp do systemu wizyjnego możliwy będzie wyłącznie w terminie ustalonym z podmiotem, którego ta weryfikacja dotyczy. Obecny kształt przepisu jest konsekwencją częściowego uwzględnienia uwag zgłoszonych m.in. przez Konfederację Lewiatan. W pierwotnym projekcie uregulowanie to było znacznie mniej precyzyjnie. Istniało uzasadnione ryzyko uzyskiwania przez organy inspekcji ochrony środowiska dostępu do monitoringu bez wcześniejszego informowania przedsiębiorcy. Zatem, jak wskazywano w trakcie konsultacji, uprawnienia te mogłyby stanowić podstawę do bezpodstawnego inwigilowania podmiotów prowadzących działalność gospodarczą.
Wywóz odpadów
Uzasadnione wątpliwości co do wprowadzonych zmian mogą mieć przedsiębiorcy zajmujący się wywozem odpadów. Są oni bowiem zobowiązani do wystawienia rachunku - zarówno za sam przewóz wytworzonych śmieci, jak i za ich zagospodarowanie. Z uwagi jednak na różnice w sposobie naliczania opłat będą zobowiązani do ważenia poszczególnych kontenerów ze śmieciami, aby spełniać wymogi ustanowione ze strony ministerstwa, które w trakcie konsultacji społecznych znacząco sprzeciwiło się możliwości wystawiania faktury za inną, niż realną wagę zagospodarowywanych odpadów.
Podsumowanie
Miejmy nadzieję, że przyjęta zmiana w przepisach spełni swoje prawodawcze założenia i spowoduje uszczelnienie systemu gospodarowania odpadami, przyczyni się do zmniejszenia kosztów, jak i również nie przysporzy więcej obowiązków po stronie przedsiębiorców, którzy będą musieli dostosować się do zmian.
Aleksander Czech, radca prawny, partner zarządzający SMM Legal
Współpraca: Aleksander Hyżorek, Jan Denka, Jan Solarski – młodsi prawnicy z SMM Legal
Podstawa prawna:
Ustawa z 11 sierpnia 2021 r. o zmianie ustawy o utrzymaniu czystości i porządku w gminach, ustawy – Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o odpadach (DzU z 2021 r., poz. 1648).
