W razie stwierdzenia w projekcie unijnym nieprawidłowości polegającej na wykorzystaniu środków niezgodnie z przeznaczeniem, niezgodnie z procedurami lub pobraniu środków nienależnie lub w nadmiernej wysokości instytucja, która przyznała dofinansowanie, ma obowiązek wezwać beneficjenta do jego dobrowolnego zwrotu albo jeśli jest taka możliwość, do wyrażenia zgody na pomniejszenie nieprawidłowo wydatkowanych środków z kolejnych płatności. Stosownie do art. 207 ustawy o finansach publicznych (u.f.p.), w razie bezskutecznego upływu terminu do wykonania tego wezwania, instytucja powinna wydać decyzję określającą kwotę przypadającą do zwrotu i termin, od którego nalicza się odsetki, oraz sposób zwrotu środków.

Poszukiwanie optymalnych rozwiązań

W sprawach kończących się nałożeniem korekty finansowej i wydaniem opisanych wyżej decyzji w przedmiocie zwrotu dofinansowania ustawa o finansach publicznych w art. 67 odsyła przede wszystkim do stosowania przepisów Kodeksu postępowania administracyjnego (k.p.a.). Stosując te przepisy, zarówno organy prowadzące tego typu postępowania jak i beneficjenci, którym grozi obowiązek zwrotu środków powinni przyjrzeć się więc także zawartym w k.p.a. regulacjom dającym możliwość prowadzenia mediacji.

Zachęcać do tego może przede wszystkim art. 13 k.p.a. zgodnie z którym, w sprawach, których charakter na to pozwala, organy administracji publicznej, a więc także instytucje, do których właściwości należy wydawanie decyzji w trybie art. 207 u.f.p., powinny dążyć do rozstrzygania kwestii spornych oraz ustalania praw i obowiązków stron (tu beneficjentów) w sposób polubowny. Realizując ten obowiązek organy powinny zatem w szczególności podejmować czynności niezbędne do przeprowadzenia mediacji. Trzeba tu jednak wyraźnie zaznaczyć, iż z przepisu tego nie można wywodzić obowiązku organu do przeprowadzenia mediacji, albowiem zgodnie z jednoznacznie brzmiącym art. 96a § 2 k.p.a. – mediacja jest dobrowolna.

Cel mediacji

Celem mediacji jest wyjaśnienie i rozważenie okoliczności faktycznych i prawnych sprawy oraz dokonanie ustaleń dotyczących jej załatwienia w granicach obowiązującego prawa, w tym przez wydanie decyzji lub zawarcie ugody (art. 96a § 3 k.p.a.). Mediacja w postępowaniu administracyjnym dotyczącym zwrotu środków unijnych mogłaby zatem zmierzać do wypracowania rozwiązania, które z jednej strony byłoby dla beneficjenta zrozumiałe i akceptowalne, z drugiej zaś dałoby właściwej instytucji prowadzącej to postępowanie pewność przyjęcia właściwego rozstrzygnięcia.

Inaczej niż w mediacji cywilnej, w mediacji administracyjnej nie chodzi o dokonywanie przez beneficjenta i organ wzajemnych ustępstw, które mają prowadzić do ugodowego rozwiązania sporu. Instytucja ta służyć raczej powinna poszukiwaniu rozwiązania, które w możliwie największym stopniu uwzględniać będzie interes społeczny oraz słuszny interes beneficjenta.

Podstawa mediacji

Bezpośrednią podstawę prowadzenia mediacji w postępowaniu administracyjnym stanowi art. 96a § 1 k.p.a. W myśl tego przepisu, w toku postępowania może być przeprowadzona mediacja, jeżeli pozwala na to charakter sprawy.

Wydawać by się mogło, że sprawy, których przedmiotem są korekty finansowe należą do kategorii sprawy, których charakter jak najbardziej pozwala na prowadzenie mediacji. Stosownie bowiem do art. 143 rozporządzenia ogólnego nr 1303/2013, korekty finansowe polegają na anulowaniu całości lub części wkładu publicznego w ramach operacji (projektu) lub programu operacyjnego. Nakładając korekty finansowe w związku z pojedynczymi lub systemowymi nieprawidłowościami, państwa członkowskie powinny jednak brać pod uwagę charakter i wagę nieprawidłowości oraz straty finansowe poniesione przez fundusze i stosować tę korektę w sposób proporcjonalny. W wyroku z 14 lipca 2016 r. sygn. C-406/14 dotyczącym Wrocławia – miasta na prawach powiatu przeciwko ministrowi infrastruktury i rozwoju Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej podkreślił przy tym znacząco, że kwotę korekty finansowej należy określić przy uwzględnieniu wszystkich konkretnych okoliczności, które są istotne z punktu widzenia każdego ze wskazanych wyżej kryteriów.

Orzecznictwo sądów administracyjnych

Konieczność stosowania w sprawach dotyczących zwrotu dofinansowania zasady proporcjonalności oraz konieczność uwzględniania w nich kryteriów takich jak waga i charakter nieprawidłowości oraz straty poniesione przez fundusze, może prowadzić do wniosku, że możliwe jest w tych sprawach prowadzenie mediacji. Opisane kryteria mają bowiem do pewnego stopnia charakter ocenny co uprawnia do twierdzenia, że na ich tle możliwe byłoby prowadzenie w ramach mediacji ustaleń zmierzających do uwzględnienia interesu beneficjenta, przy jednoczesnym pełnym poszanowaniu interesu społecznego.

Analiza nielicznych orzeczeń, w których sądy administracyjne bezpośrednio zajmowały się tą materią nie napawa jednak optymizmem i prowadzi do wniosków odmiennych.

Przykładowo, w wyroku z 26 lipca 2023 roku (sygn. akt I SA/Ol 198/23) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Olsztynie podzielając stanowisko prowadzącej postępowanie administracyjne instytucji zarządzającej uznał, że w sprawie, w której wystąpiły konkretne nieprawidłowości w wykonaniu projektu takie jak pobranie nienależnych środków na jego realizację, zawyżenie kosztów wykonania systemu informatycznego czy też niezrealizowanie głównego celu projektu i wskaźników jego realizacji) trudno jest przyjmować, że sprawa taka nadaje się do mediacji.

Najczęściej pojawiającym się poglądem, który można zaobserwować analizując wyroki sądów administracyjnych jest jednak pogląd, wedle którego przepisy k.p.a. dotyczące mediacji stwarzają jedynie możliwość jej przeprowadzenia, ale nie nakładają na organ takiego obowiązku. Przy czym taka możliwość istnieje wówczas, kiedy pozwala na to charakter sprawy. Nieskorzystanie więc przez organ z takiej możliwości nie może być uznane za istotne naruszenie przepisów postępowania, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy (wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 1 lutego 2024 r., sygn. akt I GSK 369/23, wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 2 grudnia 2020, sygn. akt II OSK 2461/18).

Podstawa prawna:

- Ustawa z 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 1270);

- Ustawa z 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn. DzU z 2023 r., poz. 775).

- Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1303/2013 ustanawiające wspólne przepisy dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności, Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego oraz ustanawiające przepisy ogólne dotyczące Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Europejskiego Funduszu Społecznego, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Morskiego i Rybackiego (Dz. Urz. UE L nr 138 z 13.5.2014 ze zm.);

W cyklu „Fundusze unijne i pomoc publiczna” opublikowaliśmy w 2024 roku:

26 stycznia 2024 – „Uwaga na różnice w procedurach konkursowych dotyczących środków unijnych”

23 lutego 2024 – „Spółka nie zwróciła dofinansowania? Może powinien zwrócić Prezes?”

29 marca 2024 – „Zmiany w pomocy de minimis. Kiedy będą korzyści z wyższych limitów?”.

Kolejny odcinek 31 maja 2024 r.