Raportowanie emisji gazów cieplarnianych staje się coraz ważniejszym elementem działalności gospodarczej, a pozyskane dane stanowią podstawę do tworzenia strategii biznesowych. Ich celem jest ograniczenie emisyjności i, w konsekwencji, spowolnienie zmiany klimatu.
Gazy cieplarniane
Mówiąc o dekarbonizacji, odnosimy się do szerokiej gamy gazów cieplarnianych, z których najpowszechniejsze to dwutlenek węgla (CO₂) oraz metan (CH₄) będący głównym składnikiem gazu ziemnego. W przypadku gdy metan jest bezpośrednio uwalniany do atmosfery, jego potencjał cieplarniany jest około 28 razy mocniejszy niż CO₂. Pozostałe gazy, takie jak podtlenek azotu czy gazy fluorowane, mają znacznie mocniejszy efekt cieplarniany (nawet kilkaset razy), ale występują w znacznie mniejszych ilościach.
Wszystkie emisje przeliczane są na wspólny mianownik i prezentowane w tzw. ekwiwalencie dwutlenku węgla (CO₂e). Ujawnianie emisji gazów cieplarnianych jest obecnie wymagane przez unijne regulacje i rynek. Przedsiębiorstwa przemysłowe w UE dotychczas raportowały poziomy emisji CO₂ głównie w ramach standardu EU ETS. Presja rynkowa sprawia, że standard raportowania całego śladu węglowego stał się obowiązkiem regulacyjnym na mocy dyrektywy CSRD i standardów ESRS.
GHG Protocol i trzy zakresy
Standardem używanym do liczenia i raportowania emisji przez przedsiębiorstwa jest GHG Protocol (Greenhouse Gas Protocol). Dzieli on emisje na trzy zakresy.
Zakres 1 obejmuje bezpośrednie emisje z własnej działalności przedsiębiorstwa. Źródła tych emisji różnią się w zależności od specyfiki branży. Przykładowo, w firmie transportowej będą to emisje ze spalania paliw we flocie pojazdów, a w przedsiębiorstwie energetycznym – ze spalania paliw w elektrowniach. Większość emisji z Zakresu 1 w sektorach objętych systemem EU ETS (m.in. energetyka, przemysł, lotnictwo oraz transport morski) jest raportowana i rozliczana w tym systemie. Ważnym elementem emisji dla sektorów związanych z wydobyciem czy dystrybucją gazu są również emisje metanu, które nie są objęte systemem EU ETS, ale podlegają odrębnemu rozporządzeniu metanowemu.
Dekarbonizacja Zakresu 1 polega na zmniejszaniu zależności od paliw kopalnych. Może się to odbywać poprzez przejście z wysokoemisyjnych surowców na niskoemisyjne lub odnawialne, a także poprzez zwiększanie efektywności procesów technologicznych czy naprawę wycieków metanu. W sektorach o trudnych do uniknięcia emisjach, zastosowanie technologii wychwytywania i składowania dwutlenku węgla (CCS) może przyczynić się do dekarbonizacji Zakresu 1.
Zakres 2 to emisje pośrednie, powstające przy wytwarzaniu energii elektrycznej, ciepła lub chłodu zużywanych na potrzeby własnej działalności. W przeciwieństwie do Zakresu 1 emisje te nie powstają bezpośrednio w obiektach raportującego podmiotu, lecz u producentów tej energii.
Zakres 2 może być obliczany według dwóch głównych metodyk: Location-Based (opartej na lokalizacji) i Market-Based (opartej na rynku).
∑ Metodyka Location-Based bazuje na średnim wskaźniku emisyjności sieci energetycznej w danym kraju. Redukcja emisji następuje tu wraz z postępującą dekarbonizacją krajowej energetyki.
∑ Metodyka Market-Based odzwierciedla emisje z energii, którą firma świadomie wybrała (lub nie) poprzez umowy z dostawcami. W tym przypadku dekarbonizacja jest efektem decyzji zakupowych.
Proces elektryfikacji, czyli przechodzenia na energię elektryczną w takich sektorach, jak transport czy przemysł, zwiększa zapotrzebowanie na energię i wpływa na wielkość emisji Zakresu 2.
Zakres 3 to najbardziej złożone do obliczenia emisje, powstające w całym łańcuchu wartości. GHG Protocol określa 15 kategorii tego zakresu, które można podzielić na:
∑ kategorie upstream: emisje zachodzące przed naszą działalnością, np. z produkcji i transportu surowców;
∑ kategorie downstream: emisje zachodzące po naszej działalności, np. z użytkowania i utylizacji sprzedanych produktów.
Ze względu na swoją kompleksową strukturę emisje te są trudne do oszacowania. Wiele firm korzysta z uśrednionych wskaźników, jednak coraz częściej pozyskuje od dostawców dane, aby uzyskać dokładniejsze wartości. Docelowo może to wpłynąć na wybór mniej emisyjnych produktów i w konsekwencji przynieść redukcję emisji w Zakresie 3.
Przedsiębiorstwa, w zależności od charakteru swojej działalności, mają różnie rozłożony ślad węglowy. Dla przykładu, spółki z branży energetycznej, hutniczej czy transportowej generują dużą część swoich emisji w Zakresie 1, ponieważ spalanie paliw kopalnych (jak węgiel, gaz ziemny czy paliwa ropopochodne) zachodzi w ramach ich własnych procesów. Z kolei przemysł wytwórczy, gospodarstwa domowe oraz branża IT zużywają duże ilości energii elektrycznej, którą pobierają z sieci, co odpowiada za emisje w Zakresie 2. Zakres 3 może rozkładać się bardzo różnie – firmy przetwórcze będą miały duże emisje w kategoriach dotyczących produkcji i transportu surowców (np. kategoria nr 1 – zakupione towary i usługi), natomiast spółki z sektora oil & gas mają przeważającą ilość emisji w kategorii 11 – użytkowanie sprzedanych produktów. Z kolei banki czy fundusze inwestycyjne raportują niemal całą swoją emisję w kategorii 15 – inwestycje. W konsekwencji działania dekarbonizacyjne oraz sposób ich prezentacji znacznie różnią się w zależności od specyfiki działalności danej spółki i sektora.
Pozytywny ślad węglowy
Niektóre działania dekarbonizacyjne nie redukują emisji w trzech wymienionych zakresach, ale umożliwiają unikanie emisji. Przykładem jest zwiększenie produkcji zeroemisyjnej energii czy oferowanie energooszczędnych produktów i usług. Takie działania nazywane są „carbon handprint” (pozytywny ślad węglowy).
Pojawia się też koncepcja naturalnych pochłaniaczy CO₂ i związanych z nimi kredytów węglowych, którymi można dobrowolnie handlować. Są one konieczne do osiągnięcia neutralności klimatycznej, ale nie mogą zastępować działań redukcyjnych. Ich wiarygodność zależy od zastosowania sprawdzonych i certyfikowanych metod. W tym kontekście regulacje Unii Europejskiej dotyczące możliwości korzystania z kredytów węglowych w perspektywie celów redukcji emisji do 2040 r. odegrają kluczową rolę poprzez stworzenie dokładnej i uniwersalnie akceptowanej definicji tego instrumentu.
Ślad węglowy elementem strategii
Obliczanie i raportowanie śladu węglowego bazujące na standardzie GHG Protocol stanowi fundament procesu dekarbonizacji i obowiązek regulacyjny. Prawidłowe zrozumienie specyfiki emisji w zakresach 1, 2 i 3 jest kluczowe dla firm, które chcą realnie ograniczyć swój wpływ na klimat, a dążenie do redukcji emisji staje się nie tylko obowiązkiem, lecz także strategicznym elementem budowania przyszłości biznesu w duchu zrównoważonego rozwoju.
Nicola Mellere Biuro Zrównoważonego Rozwoju i Transformacji Energetycznej ORLEN
