Jednym z podstawowych obowiązków pracownika zakreślonym przez kodeks pracy jest dbanie o dobro zakładu pracy, ochrona jego mienia oraz zachowanie w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. Nazywa się go pracowniczym obowiązkiem lojalności.

Implementacja tzw. dyrektywy o ochronie sygnalistów stawia pod znakiem zapytania zasadność tej regulacji. Czy pracownik może być lojalny w stosunku do pracodawcy i jednocześnie informować organy publiczne o jego przewinieniach? Jak należy rozumieć obowiązek lojalności w relacji do dyrektywy o ochronie sygnalistów? Czy obowiązek lojalności pracowniczej będzie miał rację bytu po wprowadzeniu przepisów dotyczących sygnalistów?

Czytaj także:

Sygnalista to nie donosiciel

Istota powinności

Na początku jedynie pokrótce należy zakreślić istotę pracowniczego obowiązku lojalności wyrażonego w art. 100 § 2 pkt 4 kodeksu pracy. Judykatura stoi na stanowisku, wedle którego „powinności określone w art. 100 § 2 pkt 4 k.p. są ustanowieniem szczególnej zasady lojalności pracownika względem pracodawcy, z której przede wszystkim wynika obowiązek powstrzymania się pracownika od działań zmierzających do wyrządzenia pracodawcy szkody czy nawet ocenianych jako działania na niekorzyść pracodawcy" (postanowienie Sądu Najwyższego z 23 maja 2014 r., II PK 32/14). Jak wskazuje Sąd Najwyższy w przywołanym orzeczeniu, „w związku z tym, że przedmiotem obowiązku dbałości pracownika jest całokształt interesów majątkowych i niemajątkowych zakładu pracy, należy uznać, że obowiązek ten dotyczy konkretyzacji sposobu korzystania ze wszystkich uprawnień, jeżeli czynienie użytku ze swego prawa może rzutować na dobro zakładu pracy."

Innymi słowy, pracowniczy obowiązek lojalności jest rozumiany jako dbanie o całokształt interesów zakładu pracy (pracodawcy). Korzystając z argumentu interpretacyjnego lege non distinguente (tam, gdzie ustawa nie rozróżnia, nie naszą jest rzeczą wprowadzać rozróżnienie), należy założyć, że chodzi tu zarówno o interesy majątkowe, jak i niemajątkowe (np. wizerunkowe).

Po implementacji

Tak rozumiany pracowniczy obowiązek lojalności „zderza się" z regulacjami wynikającymi z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady UE 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (tzw. dyrektywa o ochronie sygnalistów). Jedynie w ramach przypomnienia warto wskazać, że przedmiotowa dyrektywa nakazuje wprowadzenie szeregu instytucji ochronnych wobec osób zgłaszających naruszenia prawa, o których posiedli wiedzę przy okazji wykonywania swoich obowiązków zawodowych. Zatem dyrektywa chroni m.in. pracowników przed poniesieniem jakichkolwiek konsekwencji za ujawnienie informacji o naruszeniu prawa przez pracodawcę lub osoby działające w jego strukturach. Nie ma wątpliwości, że ujawnienie takich informacji może narazić pracodawcę na szkodę materialną oraz niematerialną (wizerunkową). Jak zatem pogodzić te, wydawałoby się sprzeczne, instytucje?

Bez sprzeczności interesów

Moim zdaniem możliwość sygnalizacji naruszeń prawa nie stoi w sprzeczności z obowiązkami pracowniczymi wyrażonymi na gruncie art. 100 § 2 pkt 4 kodeksu pracy. W mojej ocenie należy postawić tezę, iż pracowniczy obowiązek lojalności ogranicza się do zgodnych z prawem działań pracodawcy. Niedopuszczalne byłoby stwierdzenie, iż stosunek zatrudnienia ogranicza wolność słowa pracownika zakazując mu sprzeciwiać się zachowaniom pracodawcy niezgodnym z prawem. Przeciwna argumentacja prowadziłaby do niedopuszczalnego stanu z perspektywy zasady państwa prawa, w której obowiązek lojalności w stosunku do jednostki (pracodawcy) uchybiałby przepisom powszechnie obowiązującym.

Ponadto, moim zdaniem niewykluczona jest interpretacja, wedle której pracowniczy obowiązek lojalności powinien być interpretowany w ten sposób, iż ma on charakter horyzontalny. Odnosi się on bowiem do relacji biznesowych pomiędzy podmiotami rynkowymi. W orzecznictwie (zob. m.in. postanowienie SN z 23 sierpnia 2016 r., II PK 282/15) szeroko opisywane są przypadki naruszenia obowiązku lojalności pracowniczej w kontekście relacji horyzontalnych, odnoszących się do innych podmiotów rynkowych, w szczególności do tych prowadzących działalność konkurencyjną (relacja jednostka – jednostka). Natomiast przepisy dyrektywy o ochronie sygnalistów mają charakter norm wertykalnych, odnoszących się do relacji jednostka – państwo (interes publiczny). Stąd, w mojej ocenie, obowiązek lojalności w stosunku do pracodawcy nie może górować nad możliwością działań w interesie publicznym, czego emanacją są przepisy dyrektywy. Jednak ten argument ma charakter pomocniczy i uzupełniający do głównej tezy dotyczącej ograniczonego do legalnych działań pracodawcy zakresu pracowniczego obowiązku lojalności.

Łukasz Łaguna Szkoła Doktorska Nauk Społecznych UJ prawnik w BKB Baran Książek Bigaj

Implementacja dyrektywy o ochronie sygnalistów nie wpłynie w sposób znaczący na pracowniczy obowiązek lojalności. Przepisy dyrektywy o ochronie sygnalistów regulują sferę potencjalnie nielegalnych działań pracodawcy, w której pracowniczy obowiązek lojalności nie istnieje. Zatem pracowniczy obowiązek lojalności nie ogranicza uprawnień wynikających z dyrektywy o ochronie sygnalistów. Pracownicy mogą za pomocą odpowiednich kanałów swobodnie zgłaszać informacje, które w ich ocenie stanowią o naruszeniu prawa dokonanego w ramach struktury pracodawcy.