Tak orzekł Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z 3 listopada 2022 r. (III AUa 378/22).

Prawo do zapomogi – nazwanej w regulaminie zwykłą – było uzależnione od złożenia oświadczenia o wysokości dochodu na członka rodziny, a wysokość zapomogi zależała od jego wysokości. Dodatkowo regulamin zfśs przewidywał, że pracownicy nowozatrudnieni nabywali prawo do świadczenia od miesiąca następującego po miesiącu zatrudnienia oraz przez pierwsze trzy miesiące nabywali prawo do świadczenia w wysokości 50 proc. należnej zapomogi wynikającej z tabeli do regulaminu. Regulamin nie wprowadzał natomiast obowiązku składania przez pracowników wniosków o przyznanie tego świadczenia i nie określał sposobu weryfikacji sytuacji życiowej i materialnej pracownika przy przyznaniu tego świadczenia. Wyłącznym warunkiem było złożenie oświadczenia o dochodach na członka rodziny.

ZUS zakwestionował takie zapomogi wskazując, że jest to ukryta forma wynagrodzenia. Sąd I instancji przyznał rację ZUS. Stanowiska tego nie podzielił sąd II instancji, który zmienił wyrok oraz wydaną przez ZUS decyzję, stwierdzając, że do podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne nie wlicza się kwot zapomogi zwykłej wypłacanej pracownikowi. Sąd II instancji uznał, że zapomogi były przyznawane zgodnie z przepisami ustawy o zfśs, w tym z uwzględnieniem sytuacji socjalnej pracownika.

Komentarz eksperta

Łukasz Chruściel radca prawny, partner w kancelarii PCS Paruch Chruściel Schiffter Stępień Kanclerz | Littler

Wyrok ten potwierdza dwa kluczowe elementy, tzn. że zapomogi socjalne można wypłacać bez badania sytuacji życiowej oraz że zapomogi mogą być wypłacane jako świadczenie powtarzające się np. co miesiąc.

Sąd Apelacyjny potwierdza prawidłowość zastosowania dochodu na członka rodziny jako wystarczającego kryterium oceny sytuacji socjalnej dla zapomóg socjalnych. Dla przypomnienia, zapomoga socjalna to świadczenie wypłacane ze względu na trudną sytuację materialną, w przeciwieństwie do zapomogi losowej, która wypłacana jest ze względu na zdarzenie losowe (również osobom, które mają dobrą sytuację materialną), np. ze względu na klęskę żywiołową, chorobę czy śmierć. SA potwierdza skądinąd oczywistą kwestię, że w przypadku zapomogi socjalnej wystarczy zbadać sytuację materialno-rodzinną i nie trzeba badać życiowej. Tymczasem wiele regulaminów zfśs wciąż stanowi, że sytuację życiową należy badać także przy zapomodze socjalnej. Jest to nadmiarowe, a co więcej – może być szkodliwe dla pracodawcy, jeżeli w praktyce sytuacja życiowa nie jest badana. Drugim istotnym wnioskiem płynącym z wydanego rozstrzygnięcia jest możliwość przyznawania regularnych zapomóg pracownikom w oparciu o kryterium dochodowe. Zwyczajowo przyznanie zapomogi kojarzy się z wystąpieniem nadzwyczajnych zdarzeń uzasadniających przyznanie pomocy finansowej pracownikowi. Nie znajduje to jednak oparcia w przepisach ustawy o zfśs, która zalicza pomoc finansową do działalności socjalnej na równi z innymi kategoriami świadczeń. Nie ma zatem podstaw do różnicowania zasad przyznawania zapomóg względem innych świadczeń. Stanowisko Sądu Apelacyjnego ma zatem wyraźne uzasadnienie w przepisach i należy uznać je za prawidłowe. Sąd II instancji zwraca również uwagę na niekonsekwencję sądu I instancji, który z jednej strony podkreśla swobodę pracodawców w doborze instrumentów weryfikowania sytuacji socjalnej, a z drugiej strony kwestionuje przyjęte przez płatnika przesłanki. Pokazuje to nieścisłości pojawiające się zarówno w praktyce ZUS, jak również w orzecznictwie, które nie mają uzasadnienia w przepisach. Praktyka ta jest oczywiście nieprawidłowa, ponieważ wyłączną podstawą uzasadniającą kwestionowanie socjalnego charakteru świadczenia może być jego przyznanie z pominięciem sytuacji socjalnej. Wyjątek stanowią świadczenia przyznawane na zasadzie powszechnej dostępności.

Wyrok ten potwierdza, że pracodawca ma swobodę kształtowania katalogu świadczeń finansowanych z funduszu. W praktyce nie ma bowiem znaczenia, czy zapomogę wypłaci się jednorazowo, czy w 12 częściach, choć wypłacanie jej w częściach może kojarzyć się z wypłacaniem wynagrodzenia. Tymczasem o socjalnym charakterze świadczenia decyduje odpowiedź na pytanie, za co pracownik otrzymuje to świadczenie: jeżeli otrzymuje je za trudną sytuację socjalną, a nie za sposób wykonywania pracy albo jako procent pensji, to takie świadczenie nie jest ukrytą formą wynagrodzenia i może być finansowane z zfśs.