Jeśli dotychczas pracownicy byli wynagradzani stawką miesięczną lub godzinową, a firma chce dokonać zmiany zasad wygradzania, to może to zrobić poprzez porozumienia z podwładnymi lub w drodze wypowiedzeń zmieniających reguły ustalania płacy. Najkorzystniej wprowadzić te zmiany, zawierając porozumienia zmieniające, które mogą mieć postać aneksów do umów o pracę.

Porozumienie stron

Modyfikacja warunków płacy za porozumieniem wymaga zgodnego oświadczenia woli stron umowy, decydujących się na te zmiany. W porozumieniu należy wskazać, jakich warunków to dotyczy oraz określić, że strony zgodnie wyrażają wolę na dokonanie tych modyfikacji. Pracownik musi bowiem wiedzieć, jakie warunki płacy ulegną zmianie i w jakim zakresie.

Dla uniknięcia ewentualnych sporów, porozumienie zmieniające najlepiej zawrzeć na piśmie. Następuje to zwykle poprzez złożenie przez pracodawcę pisemnej propozycji pracownikowi i wyrażeniu przez niego zgody. Porozumienie zmieniające warunki płacy często ma postać aneksu do umowy o pracę, w którym strony zgodnie wskażą, jakie warunki ulegają zmianie.

Konkretne stawki akordowe można określić w aneksie do umowy. Jednak zapisy w aneksie mogą też odsyłać do postanowień regulaminu wynagradzania określających te stawki. Muszą być one jednak znane pracownikom.

Oprócz wskazania zakresu zmian warunków wynagradzania, celowe jest też podanie daty, od kiedy nowe warunki mają obowiązywać. Można więc podać, że stają się obowiązujące od konkretnej daty, np. 15 marca 2018 r. Jeśli strony wprost nie wskażą tego terminu, przyjmuje się, że zmiana treści umowy następuje w dacie zawarcia porozumienia.

Porozumienie zmieniające warunki wynagradzania nie może wprowadzać zmian, które byłyby sprzeczne z przepisami prawa pracy. Nie wolno zatem np. wyłączyć prawa do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych czy za czas przestoju, ani też obniżać zarobków pracownika poniżej obowiązującego wynagrodzenia minimalnego. Takie zmiany byłyby nieważne z mocy art. 18 § 1 i 2 k.p.

Warunki płacy można zmodyfikować w drodze porozumienia zmieniającego w każdym czasie, a więc także podczas urlopu lub zwolnienia lekarskiego pracownika bądź innej jego nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy. Zmiana ta może także dotyczyć pracowników w wieku przedemerytalnym, szczególnie chronionych związkowców oraz kobiet w ciąży. Nie obowiązują tu bowiem zakazy istniejące przy wypowiedzeniu zmieniającym.

Wypowiedzenie zmieniające

Aby prawidłowo dokonać wypowiedzeń zmieniających warunki pracy, firma musi zachować liczne przesłanki formalne określone przez przepisy prawa pracy. Do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio regulacje dotyczące wypowiedzenia definitywnego, tj. rozwiązującego umowę o pracę (art. 42 § 1 k.p.).

W przypadku osób zatrudnionych na czas nieokreślony wypowiedzenie zmieniające musi zawierać wskazanie przyczyny uzasadniającej jego dokonanie. Stanowi to jeden z podstawowych warunków formalnych. Musi to być przyczyna zgodna z prawdą oraz konkretna – taki obowiązek wynika z odpowiednio tu stosowanego art. 30 § 4 k.p.

Konieczność wskazania przyczyny wypowiedzenia ma na celu umożliwienie pracownikowi obrony przed dokonanym wypowiedzeniem przed sądem pracy. Przygotowując wypowiedzenie zmieniające warto zatem podać, jakie konkretne okoliczności są podstawą decyzji pracodawcy, tak aby uniknąć później zarzutu braku konkretności wymówienia.

Do wypowiedzenia zmieniającego stosuje się odpowiednio także przepisy dotyczące długości okresu wypowiedzenia definitywnego. Zasadniczo zależy on od stażu pracy u danego pracodawcy. Zgodnie bowiem z art. 36 § 1 k.p., okres wypowiedzenia wynosi:

1) 2 tygodnie, jeżeli pracownik był zatrudniony krócej niż 6 miesięcy,

2) 1 miesiąc, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 6 miesięcy,

3) 3 miesiące, jeżeli pracownik był zatrudniony co najmniej 3 lata.

W treści wypowiedzenia zmieniającego szef powinien pouczyć pracownika, że jeśli przed upływem połowy okresu wypowiedzenia nie złoży on oświadczenia o odmowie przyjęcia zaproponowanych warunków, uważa się, że wyraził zgodę na te zmiany. Nie jest to co prawda warunek obligatoryjny, ale w razie braku takiego pouczenia, zatrudniony może odmówić przyjęcia zaproponowanych warunków aż do końca okresu wypowiedzenia. Obowiązkiem firmy jest natomiast wskazanie pracownikowi, że ma on prawo odwołać się od wypowiedzenia zmieniającego do sądu pracy.

Normy pracy

Decydując się na wprowadzenie akordowego systemu wynagradzania, pracodawca powinien określić normy czasu pracy stanowiące miernik nakładu pracy, jej wydajności i jakości – np. określić, ile i jakiej ilości produkty pracownicy powinni wykonać w czasie jednej dniówki lub godziny. Jest to istotne, gdyż bez wprowadzenia tych norm system akordowego wynagradzania nie może w ogóle obowiązywać. Wskazywał na to Sąd Najwyższy w wyroku z 21 września 2001 r. (I PKN 626/00).

O istnieniu tych norm i ich treści pracodawca powinien informować podwładnych, tak samo jak musi ich zawiadamiać o każdej zmianie stosowanych norm.

Wadliwe wyniki

Wprowadzenie norm pracy ma istotne znaczenie także z uwagi na treść art. 82 k.p. Zgodnie z nim, za wadliwe wykonanie z winy pracownika produktów lub usług wynagrodzenie nie przysługuje. Jeżeli zaś wskutek wadliwie wykonanej pracy z winy pracownika nastąpiło obniżenie jakości produktu lub usługi, wynagrodzenie jest odpowiednio zmniejszane. Natomiast, gdy pracownik usunął wadliwość produktu lub usługi, przysługuje mu wynagrodzenie odpowiednie do jakości produktu bądź usługi, ale nie dostanie wynagrodzenia za czas pracy przy usuwaniu wady.

Tak więc w razie, gdy pracownicy zatrudnieni przy zastosowaniu akordowego systemu wynagradzania ze swojej winy – np. z powodu małej dokładności lub pośpiechu – nie byli w stanie wykonać określonej ilości produktów o należytej jakości i w ustalonym czasie, przez co musieli pracować przy usuwaniu ich wad po godzinach, to za te dodatkowe godziny pracy już im wynagrodzenie nie przysługuje. Pracy przy usuwaniu usterek nie uznaje się zatem za pracę w godzinach nadliczbowych.

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

O czym pamiętać

- trzeba uzyskać wyraźną zgodę pracowników na wprowadzenie akordowego systemu płacy (najlepiej w formie podpisu)

- stawki wynagrodzenia akordowego i normy pracy należy podać do wiadomości pracowników

- nie ma obowiązku płacenia za produkty wadliwie wykonane z winy pracownika

Czego unikać

- pomijania w wypowiedzeniu zmieniającym warunki płacy podawania przyczyny wypowiedzenia, gdy chodzi o osoby zatrudnione na czas nieokreślony

- odmowy wypłaty wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych pracowników wynagradzanych akordowo

- zaniedbywania stosowania norm pracy i prowadzenia ewidencji czasu pracy osób wynagradzanych akordowo