W praktyce wytworzyły się dwa rodzaje premii: regulaminowa i uznaniowa. Obie te nazwy funkcjonują także w orzecznictwie sądowym.

Należy jednak pamiętać, że decydujące znaczenie ma faktyczny charakter prawny tego składnika wynagrodzenia, wynikający z umownych postanowień stron lub przepisów płacowych obowiązujących u pracodawcy, a nie jego nazwa.

Pełna swoboda

Uznaniowy charakter premii wyraża się w tym, że szef ma całkowitą swobodę w jej przyznaniu lub odmowie przyznania pracownikowi. Jeżeli jej nie da, podwładny nie nabędzie w ogóle do niej prawa. W takim wypadku premia ma w istocie charakter nagrody i pracownik, któremu pracodawca nie przyznał premii, nie może skutecznie dochodzić jej zapłaty przed sądem pracy.

Tak wypowiadał się SN w wyroku z 20 lipca 2000 (I PKN 17/00). Tzw. premia uznaniowa, która nie ma charakteru roszczeniowego, nie stanowi składnika wynagrodzenia za pracę i wobec tego nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia urlopowego. Nie można więc jej uwzględnić w wysokości odszkodowania za wadliwe rozwiązanie stosunku pracy.

Zbliżone stanowisko zajął SN 6 czerwca 2000 (I PKN  705/99). Podniósł, że premia przewidziana w regulaminie wynagradzania, której wypłata uzależniona jest od jej uruchomienia i szczegółowego ustalenia warunków premiowania przez pracodawcę, do czasu wykonania tych czynności jest tzw. premią uznaniową (nagrodą).

Odręczna notatka przełożonego zawierająca obliczenia ewentualnej nagrody, której adresatem nie jest pracownik, nie stanowi przyrzeczenia jej wypłaty. Oznacza to, że decyzja szefa o przyznaniu premii uznaniowej – w istocie nagrody – jest oświadczeniem konstytutywnym, niepodlegającym kontroli sądu pracy.

Samo istnienie regulaminu premiowania nie przesądza jeszcze o charakterze premii. Może być bowiem i tak, że regulamin ten wprawdzie przewiduje prawo do premii, ale nie zawiera żadnych obiektywnych przesłanek jej przyznania i ustalania jej wysokości, pozostawiając to swobodnej decyzji pracodawcy.

W takim wypadku premia ta będzie miała charakter uznaniowy. Podobnie wskazał Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z 18 lutego 1991 (III APr 18/90). Skoro regulamin przyznawania premii motywacyjnej nie precyzuje szczegółowych i sprawdzalnych kryteriów ustalania jej wysokości, podwładny nie może w postępowaniu sądowym skutecznie podważać oceny zakładu co do jej wysokości, gdyż ma ona w istocie charakter nagrody.

Miks ustaleń

W praktyce występują także różne mieszane rodzaje premii, których samo przyznanie ma charakter uznaniowy, ale gdy już to nastąpi, regulamin określa sposób wyliczania ich wysokości. W takim wypadku pracownik, któremu szef przyznałby prawo do premii, mógłby skutecznie dochodzić jej zapłaty przez sądem na poziomie wynikającym z regulaminu.

Przykład

W umowie o pracę pan Wojciech miał zastrzeżone prawo do premii uznaniowej w wysokości do 30 proc. W styczniu i lutym 2011 szef jej nie wypłacił. Gdy pan Wojciech zażądał od pracodawcy wypłaty, ten odmówił.

Złożył pozew do sądu, domagając się zasądzenia tej premii. W odpowiedzi na pozew firma wskazała, że premia miała charakter nagrody i nie było decyzji o jej przyznaniu panu Wojciechowi. Sąd oddalił powództwo pracownika, bo uznał, że nie nabył prawa do tej premii.

W wynagrodzeniu za urlop nie uwzględniamy

Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie otrzymywałby, gdyby w tym czasie pracował, przy czym zmienne składniki wynagrodzenia mogą być obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z trzech miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu.

W razie znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten można przedłużyć do 12 miesięcy (art. 172 kodeksu pracy).

Przepis ten budził kontrowersje w zakresie możliwości uwzględnienia premii uznaniowej w wynagrodzeniu urlopowym. Podkreślić trzeba, że mowa jest w nim wyłącznie o wynagrodzeniu, a nie o jakimś innym świadczeniu czy świadczeniach należnych pracownikowi.

Należy o tym pamiętać przy wykładani § 6 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z 8 stycznia 1997 w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.), który przewiduje, że wynagrodzenie za czas urlopu wypoczynkowego ustala się z uwzględnieniem wynagrodzenia i innych świadczeń ze stosunku pracy.

Ponieważ premia uznaniowa nie ma charakteru roszczeniowego, nie stanowi też obligatoryjnego składnika wynagrodzenia za pracę i wobec tego nie mieści się w pojęciu wynagrodzenia w rozumieniu art. 172 k.p. a tym samym § 6 rozporządzenia.

Tak jednoznacznie wskazał SN w wyroku z 20 lipca 2000 (I PKN 17/00).

Autor jest sędzią Sądu Okręgowego w Kielcach

Zobacz

»

Dobra Firma

»

Kadry i płace

»

Wynagrodzenia

»

Premie i nagrody