Zasadą jest nietykalność poborów zatrudnionego, co jednak nie oznacza, że dostaje on co miesiąc kwotę gwarantowaną przez angaż. Zasadniczo z jego zarobków wolno nam pobrać, bez jego zgody i nawet wiedzy, tylko nierozliczone zaliczki, wymierzone kary pieniężne oraz na podstawie przedstawionego tytułu wykonawczego alimenty i inne świadczenia, np. niespłacone raty kredytu czy pożyczki.
Dodatkowo tych tzw. obowiązkowych potrąceń dokonujemy w określonej kolejności i granicach, za których naruszenie grozi reprymenda od inspektora pracy. Inne uszczuplenia są dopuszczalne wyłącznie za akceptacją pracownika.
Wszystko to tworzy dosyć szczelny system ochrony pracowniczej płacy przed potrąceniami. Jednak są wyjątki. Pewne kwoty możemy, a niekiedy musimy ująć z płacy podwładnego, nie oglądając się na jego pozwolenie czy wniosek wierzyciela.
Mamy obowiązek naliczania i odprowadzania z wynagrodzenia zatrudnionego następujących danin publicznych:
- składki na ubezpieczenia społeczne: emerytalna, rentowe i chorobowe (art. 46 ustawy systemowej),
- zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych (art. 31 i 32 ustawy o PIT),
- składka na ubezpieczenie zdrowotne (art. 84 ustawy zdrowotnej).
Tych tzw. odliczeń dokonujemy poza postępowaniem egzekucyjnym i bez zgody pracownika. Jako płatnik odpowiadamy za prawidłowość ustalenia tych należności i przekazania do odpowiednich instytucji.
Możemy również bez pytania zatrudnionego o zgodę zmniejszyć odpowiednio jego wynagrodzenie z racji wadliwie wykonanego przez niego produktu albo usługi, których jakość pozostawia wiele do życzenia wskutek złej pracy. Musimy jednak wykazać winę konkretnego pracownika, a nie np. całej brygady (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 lutego 2008 r., III APa 272/06). W świetle orzeczenia SN z 3 czerwca 1996 r. (I PKN 49/98) nie jest dozwolona redukcja pensji osób, których pracę firma najpierw zaakceptowała, a potem dopiero inwestor odmówił odbioru robót z powodu ich wadliwości.
Podwładny może próbować usunąć defekt. Jeśli mu się to uda choćby częściowo, przysługuje mu wynagrodzenie stosowne do jakości produktu lub usługi. Czas poświęcony na naprawianie usterki nie stanowi jednak godzin nadliczbowych i jest dla niego darmowy (wyrok SA w Warszawie z 20 listopada 1997 r., III APa 63/97).
Musimy zmniejszyć zarobki zatrudnionego o kwotę (od 10 do 25 proc. wynagrodzenia) ustaloną w wyroku sądu karnego wobec osoby skazanej na ograniczenie wolności pozostającej w zatrudnieniu.
Sankcję taką sąd karny nakłada alternatywnie do obowiązku bezpłatnej kontrolowanej pracy na cele społeczne. Sumę tę przekazujemy na wskazany przez sąd cel społeczny (art. 35 § 2 kodeksu karnego).
Nie oglądając się na komornika i pozwolenie podwładnego, możemy uszczuplić jego zarobki o pełne kwoty uiszczone mu w poprzednim terminie płatności za okresy nieobecności w pracy, za jakie nie zachowuje on prawa do wynagrodzenia (art. 87 § 7 k.p.; wyrok SN z 11 października 1994 r., I PRN 81/94).
Chodzi o pieniądze nadpłacone przy ostatniej wypłacie za okresy nieobecności w pracy, z tytułu których nie przysługuje wynagrodzenie. Ale możemy je zdjąć z pensji pracownika tylko w następnym terminie wypłaty poborów (orzeczenie SN z 4 października 1994 r., I PRN 71/94).
Pojęcie „następny termin wypłaty” rozumiemy jako kolejną najbliższą datę wypłaty wynagrodzenia (wyrok SN z 12 kwietnia 1996 r., I PRN 32/96).
Nie odzyskujemy zatem w ten sposób zawyżonego (choćby przez rachunkowy błąd księgowej) wynagrodzenia za pracę, nagrody jubileuszowej czy premii. Na ich zwrot trzeba zgody podwładnego, a jeśli jej nie daje, walczymy o niego przed sądem według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu/nienależnym świadczeniu.
Przykład 1
Pani Joanna, pracownica samorządowa, 20 lutego br. uzyskała 20 lat stażu zawodowego uprawniającego ją do nagrody jubileuszowej w wysokości 75 proc. miesięcznego wynagrodzenia. Księgowa pomyliła się i w poniedziałek 21 lutego 2011 r. wypłaciła jej świadczenie w wysokości 100 proc. miesięcznego wynagrodzenia.
Nadwyżkę, tj. 25 proc. miesięcznej pensji odjęła z wynagrodzenia regulowanego w następnym terminie płatności, czyli 10 marca 2011 r. Postąpiła nieprawidłowo.
W kolejnym terminie płatności wolno pobrać z płacy wyłącznie kwoty nadpłacone przy poprzedniej wypłacie za okresy niewykonywania pracy, za jakie zatrudniony nie zachowuje prawa do wynagrodzenia (wyrok SN z 25 listopada 1982 r., I PRN 118/82). Jubileuszówka należy się natomiast za czas przepracowany. Księgowa powinna oddać pobraną nadwyżkę, a na żądanie pracownicy wypłacić jej odsetki za spóźnioną wypłatę części poborów.
W praktyce art. 87 § 7 k.p. stosujemy, gdy pracownik:
- pobierający wynagrodzenie z góry już po odebraniu pensji na początku miesiąca odszedł z pracy z dnia na dzień (uchwała SN z 8 grudnia 1994 r., I PZP 49/94);
Przykład 2
Pan Grzegorz, nauczyciel plastyki, był od 1 września 2010 r. zatrudniony w dwóch warszawskich szkołach podstawowych, w obu w wymiarze 6/18. W świetle art. 39 ust. 3 i 4 KN szkoły regulują pensje nauczycielom miesięcznie z góry pierwszego dnia miesiąca, a jeśli jest on wolny od pracy, to następnego dnia.
Jednak składniki płacowe, które da się ustalić tylko na podstawie wykonanych prac, uiszczają z dołu, ostatniego dnia miesiąca, a gdy ten jest wolny od pracy, poprzedniego dnia. Dlatego wynagrodzenie za normalną pracę we wrześniu pan Grzegorz dostał 1 września, ale za dwie godziny ponadwymiarowe i dwie doraźnych zastępstw – dopiero 30 września.
Nagle 20 września 2010 r. przestał przychodzić do pracy bez wytłumaczenia. Dyrektor jednej podstawówki dowiedział się, że znalazł zatrudnienie w połowie wymiaru zajęć w gimnazjum.
Pracodawca miał prawo – zgodnie z art. 87 § 7 k.p. – zmniejszyć wynagrodzenie za godziny ponadwymiarowe i doraźnych zastępstw wypłacone 30 września 2010 r. o kwoty nadpłaconej pensji za wrzesień z tytułu nieprzepracowanego okresu przypadającego po porzuceniu przez nauczyciela pracy, a więc po 20 września 2010 r. - otrzymujący wynagrodzenie z góry bierze udział w strajku (orzeczenie SN z 23 października 1996 r., I PRN 110/96); - zachorował już po wypłacie wynagrodzenia za dany miesiąc.
Przykład 3
Według regulaminu płacowego firma wypłaca wynagrodzenia do 24 dnia miesiąca za bieżący miesiąc, czyli np. do 24 stycznia za styczeń. Pani Zofia, pracownica, wzięła cztery dni zwolnienia lekarskiego na chorą córkę, począwszy od 28 lutego 2011 r., czyli już po odbiorze pełnej płacy za luty (2750 zł brutto).
Za czas absencji należy się jej zasiłek opiekuńczy z ZUS (pracodawca nie jest płatnikiem zasiłków). W ten sposób kobieta otrzymała wynagrodzenie wyższe, niż powinna, o stawkę dniówkową za dzień nieobecności w pracy z powodu konieczności osobistej opieki nad dzieckiem.
Nadwyżkę zakład może ująć z pensji przy następnym terminie wypłaty przypadającym do 24 marca 2011 r. Aby ustalić kwotę nadpłaty, liczymy po kolei:
Etap 1. Wynagrodzenie częściowe za luty
Aby ustalić pensję za przepracowaną część lutego, płacę w stałej stawce miesięcznej dzielimy przez 30, mnożymy przez liczbę dni choroby występujących w danym miesiącu, a wynik odejmujemy od stałej stawki miesięcznej.
2750 zł : 30 = 91,67 zł
91,67 zł x 1 dzień choroby w lutym = 91,67 zł
2750 zł – 91,67 zł = 2658,33 zł
Etap 2. Nadpłacona kwota za nieobecność w pracy 28 lutego
Od pełnej stałej stawki miesięcznej odejmujemy wynagrodzenie częściowe.
2750 zł – 2658,33 zł = 91,67 zł
Etap 3. Wynagrodzenie częściowe za marzec
Wykonujemy takie same rachunki jak przy obliczaniu częściowych poborów za luty.
2750 zł : 30 = 91,67 zł
91,67 zł x 3 dni choroby w marcu = 275,01 zł
2750 zł – 275,01 zł = 2474,99 zł
Etap 4. Kwota do wypłaty 24 marca
Kwotę nadwyżki odliczamy z pensji częściowej za marzec.
2474,99 zł – 91,67 zł = 2383,32 zł brutto
Kwot nadpłaconych w ostatnim terminie płatności za okresy niewykonywania pracy, za jakie zatrudniony nie zachowuje prawa do wynagrodzenia, nie można ściągać w trybie art. 87 § 7 k.p. z zasiłków i świadczenia rehabilitacyjnego, choćby pracodawca był ich płatnikiem. O kwoty te pomniejszamy wyłącznie wynagrodzenie uiszczone przez pracodawcę, w tym chorobowe z art. 92 k.p.
Zasiłki i świadczenie rehabilitacyjne podlegają odrębnemu reżimowi potrąceń określonemu w art. 139 i następnych ustawy emerytalnej, który nie przewiduje tego typu poborów. Dlatego zmniejszenie wypłaty za okresy niewykonywania pracy, za jakie podwładnemu nie przysługuje wynagrodzenie, wymaga pisemnej zgody zainteresowanego. Potwierdziła to centrala ZUS w interpretacji z 24 sierpnia 2009 r.
Na pisemny wniosek zakładowej organizacji związkowej i za pisemną zgodą pracownika mamy obowiązek pobierać z jego dochodów składkę w zadeklarowanej wysokości, przekazując na rachunek wskazany przez związek (art. 33
1
).
Gdzie szukać przepisów
- ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (DzU z 1998 r. nr 21, poz. 94 ze zm.); dalej k.p.
- ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (DzU nr 43, poz. 296 ze zm.); w tym wydaniu dalej k.p.c.
- ustawa z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.); dalej ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
- ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (DzU nr 16, poz. 93 ze zm.); dalej k.c.
- ustawa z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.); dalej ustawa systemowa
- ustawa z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (DzU z 2010 r. nr 51, poz. 307 ze zm.); dalej ustawa o PIT
- ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (DzU z 2010 r. nr 77, poz. 512 ze zm.); dalej ustawa zasiłkowa
- ustawa z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych (DzU z 2008 r. nr 164, poz. 1027 ze zm.); dalej ustawa zdrowotna
- ustawa z 26 stycznia 1982 r. Karta nauczyciela (DzU z 2006 r. nr 97, poz. 674 ze zm.); dalej KN
- ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.); dalej ustawa emerytalna
- ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (DzU nr 88, poz. 553 ze zm.); dalej k.k.
Czytaj więcej w poradniku: Potrącenia z wynagrodzeń
