Pochodne instrumenty finansowe to bardzo szerokie pojęcie, które obejmuje całe spektrum produktów finansowych. W tym określeniu mieszczą się opcje sprzedaży i zakupu, kontrakty typu futures i forward, znane polskim przedsiębiorcom i chętnie stosowane w celu zabezpieczenia przed ryzykiem walutowym.
Pojęcie to obejmuje również bardziej zaawansowane instrumenty o enigmatycznych nazwach m.in.: SWAP-y walutowe, FRA, IRS, CIRS, CDS i CFD, a także wiele innych. Przeważnie celem strony nabywającej taki instrument jest zabezpieczenie przed określonym ryzykiem, np. niepewnością co do kształtowania się kursów walutowych, stóp procentowych, wartości metali i innych surowców czy wypłacalności dłużnika. W praktyce można zabezpieczyć się przed prawie każdą niepewnością, przy czym w przypadku ryzyka powszechnego stosuje się produkty standardowe. Równolegle istnieje rynek instrumentów dostosowanych do oczekiwań nabywców – szytych na miarę. W obu przypadkach druga strona transakcji w zamian za wynagrodzenie przejmuje na siebie konsekwencje spadku lub wzrostu czynników ryzyka.