Rozwój techniki i technologii, zwłaszcza wszechobecna cyfryzacja, bezpowrotnie zmieniły raportowanie danych. Mimo że esencja rachunkowości pozostała niezmienna, całkowicie zmienił się sposób przekazywania informacji.

Transformacja cyfrowa spowodowała metamorfozę zawodu księgowego, a stereotypowy portret księgowego odszedł w  zapomnienie. Oprócz ugruntowanej wiedzy z zakresu finansów, rachunkowości, prawa i podatków, księgowi musieli pozyskać kompetencje cyfrowe, a także nauczyć się korzystać z nowych technologii. Posiadając odpowiednie narzędzia cyfrowe, są w stanie wygenerować i dostarczać w błyskawicznym tempie (często w czasie rzeczywistym) różnorakie raporty w różnych formatach. Księgowość papierowa praktycznie odeszła do lamusa, bo kontakt z instytucjami publicznymi odbywa się w trybie zdalnym, a samo raportowanie – w formacie ustrukturyzowanym.

Teraz jednak księgowi zyskają nowe kompetencje w obszarze, który jeszcze do niedawna nie kojarzył się z rachunkowością.

Mający pozytywne aspekty rozwój technologiczny przyniósł ludzkości również zagrożenie klimatyczne. Badania naukowe ostrzegają, że wzrost temperatury na Ziemi o 1,5˚C doprowadzi do katastrofalnych konsekwencji. To sprawiło, że zaczęto myśleć o globalnych działaniach mających na celu zrównoważony rozwój, które wpłynęłyby na złagodzenie zmian klimatycznych. Zrozumiano, że przedsiębiorstwa nie powinny się troszczyć wyłącznie o swój interes ekonomiczny – biznes powinien przynosić korzyści wszystkim interesariuszom, lokalnemu społeczeństwu oraz środowisku naturalnemu. W efekcie zaistniała potrzeba raportowania danych o wskaźnikach niefinansowych, czyli tzw. sprawozdawczości ESG (ang. environmental, social and corporate governance), pokazującej wpływ przedsiębiorstwa na środowisko naturalne, społeczeństwo i ład korporacyjny.

Zadaniem raportowania niefinansowego jest ujawnianie takich informacji, jak redukcja emisji dwutlenku węgla wytwarzanego przez przedsiębiorstwo, zmniejszenie zużycia wody, współpraca firmy z lokalnym społeczeństwem, przeciwdziałanie korupcji, dbałość o sprawy pracownicze czy polityka firmy w zakresie etyki.

Parlament Europejski i Rada Unii Europejskiej wprowadziły raportowanie niefinansowe w 2014 r., dyrektywą 2014/95/UE. Polska wdrożyła ją w styczniu 2017 r., w znowelizowanej ustawie o rachunkowości. Od 2018 r. część przedsiębiorstw prowadzących działalność w Polsce została zobowiązana do złożenia oświadczenia o informacjach niefinansowych. W 2024 r. dyrektywa 2014/95/UE zostanie zastąpiona dyrektywą w sprawie sprawozdawczości przedsiębiorstw w zakresie zrównoważonego rozwoju (Corporate Sustainability Reporting Directive, CSRD).

Jednostki zaufania publicznego (banki, spółki giełdowe, zakłady ubezpieczeń, fundusze inwestycyjne) zatrudniające powyżej 500 pracowników oraz spełniające jedno z dwóch kryteriów – 20 mln euro sumy bilansowej lub 40 mln euro przychodów netto ze sprzedaży – obowiązkowo będą w 2025 r. raportować dane niefinansowe za 2024 r. Natomiast w 2026 r. raporty niefinansowe za 2025 r. będą musiały złożyć przedsiębiorstwa zatrudniające powyżej 250 pracowników (przy spełnieniu ww. kryteriów dotyczących sumy bilansowej lub wielkości przychodów). W 2027 r. obowiązkowi raportowania ESG za 2026 r. zostaną poddane wszystkie małe i średnie spółki notowane na giełdzie.

Zadanie sporządzenia raportów zrównoważonego rozwoju zostanie naturalnie powierzone księgowym, którzy odpowiadając za gromadzenie, przygotowywanie i analizowanie informacji, a także nierzadko pełniąc w przedsiębiorstwie funkcje doradcze i zarządcze, staną się poniekąd „najlepszą opcją”. Księgowi ponownie będą musieli udoskonalić swoje umiejętności, poznając i próbując zrozumieć specjalistyczne procesy, w dużej części o charakterze czysto technicznym (np. dotyczące klimatu, emisji gazów cieplarnianych czy odnawialnych źródeł energii), by określić ich wpływ w raportach zrównoważonego rozwoju. Zawód księgowego przejdzie dużą przemianę, aby tworzyć nowe wartości.

W raportowaniu niefinansowym istotną rolę odegra również etyka zawodu. Brak jednolitych standardów z jednej strony utrudnia przedsiębiorstwom raportowanie ESG, z drugiej zaś powoduje brak porównywalności tych raportów. Może to rodzić pokusę fałszowania wartości wskaźników, gdyż dzięki temu przedsiębiorstwo będzie mogło zyskać wizerunkowo. Prawdziwy i rzetelny obraz będzie odzwierciedlany w raportach niefinansowych w tych krajach, w których zawód księgowego jest w pełni uregulowany. Tylko pełne uregulowanie zawodu księgowego pozwala postawić etykę na pierwszym miejscu.

Zdaniem autorki

Sylwia Rzepka sekretarz Komisji ds. współpracy z zagranicą SKwP

Raportowanie zrównoważonego rozwoju może z jednej strony stanowić dla przedsiębiorców obowiązek, a z drugiej – dzięki ustaleniu i ograniczeniu ryzyk – wesprzeć ich w zarządzaniu biznesem. Jak pokazuje opracowany we wrześniu 2021 r. raport 300Research („Zrównoważone finanse. Od Miltona Friedmana i kapitalizmu udziałowców do zielonej sekurytyzacji i ESG”), firmy uwzględniające kryteria ESG nie tylko przynoszą coraz większe zyski, lecz także są znacznie odporniejsze na nagłe zmiany zachodzące w gospodarkach światowych.

Kluczową rolę w tym wyzwaniu mają do odegrania księgowi, ich kompetencje oraz etyka zawodu. To oni są przyszłością i będą stanowić kamień milowy zarówno w raportowaniu, jak i w dążeniu poszczególnych gospodarek do zrównoważonego rozwoju. To właśnie „Księgowi mogą uratować świat” – mówiono na 21. Światowym Kongresie Księgowych (WCOA 2022) w Bombaju, zorganizowanym pod egidą Międzynarodowej Federacji Księgowych (IFAC), której pełnoprawnym członkiem od 1989 r. jest Stowarzyszenie Księgowych w Polsce.

Tematyce dążenia do zrównoważonego rozwoju został także poświęcony 26. Międzynarodowy Kongres Stowarzyszenia Księgowych i Biegłych Rewidentów Republiki Serbskiej (SRRRS). W obu kongresach uczestniczyli członkowie Komisji ds. współpracy z zagranicą, działającej przy Zarządzie Głównym SKwP.

Komentarz eksperta

dr hab. Radosław Ignatowski prof. UŁ, członek Komitetu Standardów Rachunkowości przy Ministerstwie Finansów oraz członek Komisji ds. współpracy z zagranicą SKwP

Przyjęta pod koniec 2022 r. dyrektywa CSRD unowocześnia i wzmacnia przepisy – wcześniej przyjęte w dyrektywie 2014/95/UE – dotyczące informacji społecznych i środowiskowych, które muszą być raportowane przez przedsiębiorstwa. Szerszy krąg dużych spółek, a także spółki z sektora MŚP notowane na giełdzie będą teraz musiały składać sprawozdania na temat zrównoważonego rozwoju. Przewiduje się, że obowiązek ten obejmie około 50 tys. spółek.

Nowe przepisy zapewnią inwestorom i innym zainteresowanym stronom dostęp do informacji potrzebnych do oceny ryzyka inwestycyjnego wynikającego ze zmian klimatycznych i innych kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem. Tworzą również kulturę przejrzystości w zakresie wpływu spółek na ludzi i środowisko. Przewiduje się także, że w ich wyniku – dzięki harmonizacji informacji, które mają być dostarczane – koszty sprawozdawczości wielu spółek zostaną obniżone w perspektywie średnio- i długoterminowej.

Spółki objęte CSRD będą składać sprawozdania zgodnie z europejskimi standardami sprawozdawczości w zakresie zrównoważonego rozwoju (European Sustainability Reporting Standards, ESRS). Projekty standardów są opracowywane przez European Financial Reporting Advisory Group (EFRAG). Należy oczekiwać, że nastąpi tu koordynacja działań z International Sustainability Reporting Board (ISRB), instytucji siostrzanej wobec International Accounting Standards Board (IASB) wydającej MSSF.

Nowa dyrektywa nakłada również na spółki obowiązek poddawania statutowemu badaniu sporządzanych przez nie sprawozdań w zakresie zrównoważonego rozwoju. Ponadto przewiduje się ich cyfryzację, taką jak w obszarze sprawozdawczości finansowej.

Zobowiązane spółki po raz pierwszy zastosują zasady CSRD za rok obrotowy 2024. Do tego czasu wiążące będą dotychczasowe reguły raportowania informacji niefinansowych (Non-Financial Reporting Directive – NFRD). Zgodnie z nimi duże firmy mają obowiązek publikowania informacji dotyczących:

- kwestii środowiskowych,

- spraw socjalnych i traktowania pracowników,

- poszanowania praw człowieka,

- przeciwdziałania korupcji i przekupstwu,

- różnorodności w organach spółek (pod względem wieku, płci, wykształcenia i doświadczenia zawodowego).

Sprawozdania na temat zrównoważonego rozwoju zakładają utrzymanie tych obszarów. Należy jednak oczekiwać, że opracowywane przez EFRAG standardy wprowadzą bardziej przejrzyste wymogi w tym zakresie, co przyczyni się do zwiększenia jakości tych informacji.

Komentarz ekspertki

prof. dr hab. Anna Karmańska przewodnicząca Komisji Etyki SKwP

Raportowanie niefinansowe wielkimi krokami wkracza w obszar rachunkowości. I bardzo dobrze! Może wreszcie zacznie się o niej myśleć w biznesie (przede wszystkim w tym prowadzonym na mniejszą skalę) niestereotypowo, na co ze wszech miar zasługuje.

Chociaż rachunkowość pełni niezwykle ważne funkcje w sferze podatkowej, to jednak nie podatki pierwszoplanowo nadają sens jej funkcjonowaniu. Wprowadzenie raportowania ESG stwarza ogromne możliwości – nie tylko w zakresie wykorzystywania potencjału kompetencyjnego osób zajmujących się rachunkowością. Jest jednocześnie czerwoną flagą, która szybko się rozwija i ostrzega o potencjalnych obszarach wrażliwych na słowną i wskaźnikową manipulację.

W dynamicznie zmieniającej się gospodarce dla biznesu wyzwaniem staje się dopełnienie obowiązków sprawozdawczych, w których etyka nabiera szczególnej siły. Odnosi się to zarówno do etyki w biznesie, jak i do każdej etyki zawodowej z nim związanej. Dotyczy więc także księgowych i – szerzej – wszystkich osób zajmujących się rachunkowością. W kontekście ujawniania informacji niefinansowych, takie wartości zawodowe jak „profesjonalizm” i „niezależność” wysuwają się obecnie na pierwszy plan i są dla środowiska zawodowego rachunkowości dużym wyzwaniem. Konieczne będzie bowiem szybkie pozyskanie wiedzy o aspektach działalności gospodarczej nieodzwierciedlanej w wartościach i kategoriach sprawozdawczości finansowej. Jedna i druga sprawozdawczość muszą być względem siebie komplementarne i muszą rzetelnie przedstawiać prawdę ekonomiczną. To wyzwanie oznacza nakaz uczenia się, i to w przyspieszonym tempie.

Rola organizacji zawodowych, takich jak Stowarzyszenie Księgowych w Polsce, jest na tym polu nie do przecenienia. Profesjonalna wiedza determinuje niezależność umysłu, przejawiającą się w osądzie spraw będących przedmiotem raportowania. Sprzyja wzrostowi odporności zawodowej na stres sytuacyjny lub wynikający z różnej presji. Kodeks zawodowej etyki w rachunkowości powinien więc trafić do rąk każdego, kto będzie zaangażowany w tworzenie raportowania niefinansowego, nie tylko do osób zajmujących się rachunkowością. Raportowanie to będzie bowiem produktem zespołu osób o różnych kompetencjach, ale jednak zawsze będzie raportowaniem, które wyrasta z rozbudowanych norm prawa, odnoszących się do rachunkowości, i będzie powstawać w poszerzonym obszarze zagadnieniowym właśnie tego systemu informacyjnego jednostek.

Komentarz ekspertki

prof. dr hab. Aldona Kamela-Sowińska przewodnicząca Komisji ds. współpracy z zagranicą SKwP

Czy księgowi mogą zbawić świat? Chyba nie, ale mogą się przyczynić do jego lepszego zrozumienia i podejmowania racjonalnych decyzji, choćby przez prawidłowe wskazanie kosztów zatrucia środowiska.

Firmy będą w przyszłości potrzebować profesjonalistów z dziedziny rachunkowości i finansów, których stać na coś więcej, niż tylko prawidłową ocenę sytuacji po zaistniałym fakcie. Księgowi i ich zespoły, wspierając strategię przedsiębiorstwa i wprowadzając innowacje, staną się siłą napędową realizacji celów gospodarczych. Będą odpowiedzialni za zapewnienie, że organizacja buduje odporny na wstrząsy model biznesowy, który poradzi sobie z wpływem zmieniających się technologii, ocen społecznych i innowacji.

Pokolenie e-księgowych musi sprostać wyzwaniom globalnej gospodarki, przedstawienia skutków wojen, innowacyjnych przedsięwzięć wykorzystujących nowe technologie – będzie przekraczać funkcjonalne granice, zarządzać wirtualnymi usługami zintegrowanymi oraz tworzyć sprawne firmy, odporne na zewnętrzne wstrząsy.

Jak widać, przyszłość księgowych nowej generacji to potrzeba przygotowania siebie i swoich zespołów tak, aby móc dostarczać firmom odpowiednie informacje. Współczesny księgowy musi uwzględnić ewolucję sprawozdawczości finansowej, budowanie wiedzy na temat międzynarodowej wyceny, zwalczanie korupcji i oszustw, międzynarodowe standardy edukacyjne, zgodność z MSSF i globalną spójność, umiędzynarodowienie ewidencji w małych i średnich przedsiębiorstwach.

Świat mogą uchronić od zagłady wszyscy ludzie, a szczególnie decydenci polityczni. Księgowi mogą im w tym bardzo pomóc.