Na gruncie prawa bilansowego, wartość produktów gotowych może być odpisywana bezpośrednio w koszty w momencie ich wytworzenia (Wn konto „Koszt sprzedanych produktów”; Ma konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej” lub konto „Rozliczenie kosztów działalności”).
Wiąże się to z ustalaniem stanu tych składników aktywów i jego wyceny oraz korekty kosztów o wartość tego stanu, nie później niż na dzień bilansowy (Wn konto „Koszt sprzedanych produktów”; Ma konto „Wyroby gotowe” – art. 17 ust. 2 pkt 4 ustawy o rachunkowości; dalej uor).
Wyroby gotowe
Zgodnie z art. 34 ust. 2 uor, wyroby gotowe mogą być na dzień wytworzenia ujmowane w księgach rachunkowych w cenach przyjętych do ewidencji, z uwzględnieniem różnic między tymi cenami, a rzeczywistymi kosztami wytworzenia (Wn konto „Wyroby gotowe”; Ma konto „Rozliczenie kosztów działalności” oraz przeksięgowanie na koniec okresu sprawozdawczego rzeczywistego kosztu wytworzenia wyrobów gotowych: Wn konto „Rozliczenie kosztów działalności”; Ma konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej” oraz przeksięgowanie odchyleń od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych: Wn/Ma konto „Rozliczenie kosztów działalności”; Ma/Wn konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów”).
Na dzień bilansowy wartość wyrobów gotowych wyrażoną w cenach ewidencyjnych należy doprowadzić do poziomu określonego w art. 28 ust. 1 pkt 6 uor. Nie dotyczy to jednak produktów gotowych, jeżeli do ich ewidencji stosuje się koszty planowane, w tym normatywne, różnice zaś między planowanymi, a rzeczywistymi kosztami wytworzenia są nieznaczne. Stosowane do wyceny na dzień bilansowy planowane koszty wytworzenia nie mogą być wyższe od cen sprzedaży netto tych wyrobów gotowych.
W myśl art. 28 ust. 1 pkt 6 uor wyroby gotowe wycenia się nie rzadziej niż na dzień bilansowy według kosztów ich wytworzenia nie wyższych jednak od cen ich sprzedaży netto na ten dzień bilansowy (Wn konto „Wyroby gotowe”; Ma konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej”).
Koszt wytworzenia produktu
Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu (Wn konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”; Ma konto „Koszty wydziałowe”).
Koszty bezpośrednie obejmują wartość zużytych materiałów bezpośrednich, koszty pozyskania i przetworzenia związane bezpośrednio z produkcją i inne koszty poniesione w związku z doprowadzeniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje w dniu wyceny (Wn konto „Koszty według rodzajów”; Ma różne konta).
Do uzasadnionej, odpowiedniej do okresu wytwarzania produktu, części kosztów pośrednich zalicza się zmienne pośrednie koszty produkcji oraz tę część stałych, pośrednich kosztów produkcji, które odpowiadają poziomowi tych kosztów przy normalnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych (Wn konto „Koszty wydziałowe”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”).
Za normalny poziom wykorzystania zdolności produkcyjnych uznaje się przeciętną, zgodną z oczekiwaniami w typowych warunkach, wielkość produkcji za daną liczbę okresów lub sezonów, przy uwzględnieniu planowych remontów. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży.
Do kosztów wytworzenia produktu nie zalicza się kosztów:
- będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych (Wn konto „Pozostałe koszty operacyjne”; Ma różne konta) i strat produkcyjnych (Wn konto „Koszty braków”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”),
- ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzaniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje na dzień wyceny (Wn konto „Koszty zarządu”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”),
- magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji (Wn konto „Koszty zarządu”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”),
- kosztów sprzedaży produktów (Wn konto „Koszty sprzedaży”; Ma konto „Rozliczenie kosztów”).
Koszty te wpływają na wynik finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione (Wn konto „Wynik finansowy”; Ma konto „Pozostałe koszty operacyjne”; Ma konto „Koszty braków”; Ma konto „Koszty zarządu”; Ma konto„Koszty sprzedaży”).
W przypadkach uzasadnionych niezbędnym, długotrwałym przygotowaniem produktu do sprzedaży bądź długim okresem wytwarzania produktu, koszt wytworzenia można zwiększyć o koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania zapasu produktów w okresie ich przygotowania do sprzedaży bądź wytworzenia (Wn konto „Wyroby gotowe”; Ma konto „Rachunki bankowe” lub konto „Kredyty bankowe”) i związanych z nimi różnic kursowych (Wn/Ma konto „Wyroby gotowe”; Ma/Wn konto „Rachunki bankowe” lub konto „Kredyty bankowe”), pomniejszone o przychody z tego tytułu.
Przedsiębiorstwa, które za poprzedni rok obrotowy nie przekroczyły co najmniej 2 z następujących 3 wielkości:
- 25,5 mln zł – w przypadku sumy aktywów bilansu na koniec roku obrotowego,
- 51 mln zł – w przypadku przychodów netto ze sprzedaży towarów i produktów za rok obrotowy,
- 50 osób – w przypadku średniorocznego zatrudnienia w przeliczeniu na pełne etaty
mogą przy obliczaniu kosztu wytworzenia produktu doliczyć do kosztów bezpośrednich – koszty pośrednie związane z wytworzeniem tego produktu, niezależnie od poziomu wykorzystania zdolności produkcyjnych.
Ustalony w ten sposób koszt wytworzenia nie może być wyższy od możliwej do uzyskania ceny sprzedaży netto. Przy czym za cenę sprzedaży netto wyrobu gotowego przyjmuje się możliwą do uzyskania na dzień bilansowy cenę jego sprzedaży, bez VAT i podatku akcyzowego, pomniejszoną o rabaty, opusty i inne podobne zmniejszenia oraz koszty związane z przystosowaniem wyrobu do sprzedaży i dokonaniem tej sprzedaży, a powiększoną o należną dotację przedmiotową. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny sprzedaży netto wyrobu należy w inny sposób określić jego wartość godziwą na dzień bilansowy.
Z kolei, za wartość godziwą przyjmuje się kwotę, za jaką wyrób gotowy mógłby zostać wymieniony na warunkach transakcji rynkowej między zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi, niepowiązanymi ze sobą stronami. Zgodnie z art. 28 ust. 11 pkt 1 uor, na dzień powstania ujmuje się w księgach rachunkowych powstałe produkty gotowe według kosztów ich wytworzenia.
Ewidencja księgowa
Operacje gospodarcze związane z przekazaniem przez przedsiębiorstwo produkcyjno-handlowe wyprodukowanych przez siebie wyrobów gotowych do własnych sklepów w celu ich sprzedaży jako towary handlowe wymagają dokonania następujących zapisów w księgach rachunkowych, w zależności od wyceny produktów przekazanych do tych placówek handlowych:
1. Wycena produktów gotowych na poziomie rzeczywistego kosztu wytworzenia
– Przekazanie produktów do własnych placówek handlowych bezpośrednio z produkcji, z pominięciem magazynu
Wn konto „Towary”
Ma konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej”
– Przekazanie produktów do własnych placówek handlowych z magazynu
Wn konto „Towary”
Ma konto „Wyroby gotowe”
– Odchylenia kredytowe od cen ewidencyjnych towarów z tytułu marży handlowej i VAT
Wn konto „Towary”
Ma konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów”
2. Wycena produktów gotowych w cenach ewidencyjnych określonych na poziomie cen sprzedaży netto
– Przekazanie produktów do własnych placówek handlowych bezpośrednio z produkcji, z pominięciem magazynu
Wn konto „Towary”
Ma konto „Koszty działalności podstawowej-produkcyjnej”
– Przekazanie produktów do własnych placówek handlowych z magazynu
Wn konto „Towary”
Ma konto „Wyroby gotowe”
– Przeniesienie odchyleń kredytowych od cen ewidencyjnych wyrobów gotowych przekazanych do własnych placówek handlowych na odchylenia kredytowe od cen ewidencyjnych towarów z tytułu marży detalicznej
Wn/Ma konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych produktów”
Ma/Wn konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów”
– Odchylenia kredytowe od cen ewidencyjnych towarów z tytułu marży handlowej i VAT.
Wn konto „Towary”
Ma konto „Odchylenia od cen ewidencyjnych towarów”
