Tak uznał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z 20 marca 2017 r. (I SA/Kr 105/17).

Stan faktyczny

Z wnioskiem o interpretację wystąpił radca prawny, który został ustanowiony przez sąd rejonowy do pełnienia funkcji kuratora spadku. Tłumaczył, że do dnia złożenia wniosku nie został ustalony krąg spadkobierców po zmarłym. W związku z tym przed sądem toczy się postępowanie w przedmiocie sprawowania nadzoru nad spadkiem nieobjętym i czynnościami kuratora. Kurator podkreślił, że nie jest podatnikiem VAT.

W skład masy spadkowej wchodzi m.in. niezabudowana działka, która na podstawie umowy najmu jest wykorzystywana do działalności gastronomiczno-usługowej jako ogródek przy restauracji. Kurator zapytał czy do czynszu najmu niezabudowanej działki płaconego przez najemcę powinien doliczyć VAT i wystawiać fakturę oraz składać deklaracje VAT. Sam uważał, że nie jest do tego zobowiązany.

Innego zdania był fiskus. Zwrócił uwagę na to, że sytuacja opisana we wniosku jest wyjątkowa. Przed sądem toczy się bowiem postępowanie w przedmiocie sprawowania nadzoru nad spadkiem nieobjętym i czynnościami kuratora. Nie jest też ustalony krąg spadkobierców po zmarłym. W ocenie urzędników, w tej sytuacji zarządca działa wobec osób trzecich we własnym imieniu, w związku z czym to on jest stroną umów mających za przedmiot zarządzaną nieruchomość.

Fiskus uznał, że kurator spadku działa samodzielnie, bo spadkobierca (krąg spadkobierców) nie jest jeszcze znany. W konsekwencji, czynności wykonywane przez kuratora sądowego pełniącego funkcje zarządcy nieruchomości na rzecz potencjalnych spadkobierców przemawiają za uznaniem go za podatnika VAT.

Rozstrzygnięcie

Kurator zaskarżył interpretację, a WSA w Krakowie uwzględnił jego skargę. Sąd zauważył, że co prawda w praktyce kurator spadku występuje w obrocie pod własnym imieniem, jednak nie pozwala to uznać, że prowadzi on tym samym samodzielnie działalność gospodarczą z tytułu wynajmu zarządzoną nieruchomością i że jest w tym zakresie podatnikiem VAT. W takiej sytuacji kurator w dalszym ciągu jest tylko zarządcą spadku ustanowionym przez sąd i nie uzyskuje bezpośrednio korzyści z umowy najmu. Jego działalność w tym zakresie nie ma charakteru zarobkowego, co wyklucza uznanie go za podatnika VAT w odniesieniu do świadczenia tych usług.

Jak podkreślał sąd, zarządca nieruchomości obowiązany jest wykonywać czynności potrzebne do prowadzenia prawidłowej gospodarki. Ma prawo pobierać zamiast właścicieli pożytki z nieruchomości, spieniężać je w granicach zwykłego zarządu oraz prowadzić sprawy, które przy wykonywaniu takiego zarządu okażą się potrzebne. W sprawach wynikających z zarządu nieruchomością zarządca może pozywać i być pozywany. Zarządcy wolno zaciągać tylko takie zobowiązania, które mogą być zaspokojone z dochodów z nieruchomości i są gospodarczo uzasadnione.

Sąd przypomniał, że zarządca sądowy/kurator spadku otrzymuje wynagrodzenie za wykonywane czynności, które jest określane przez sąd. Natomiast pobrany czynsz najmu nie stanowi w żaden sposób dochodu kuratora. Całość uzyskiwanego czynszu jest gromadzona na rachunku bankowym ustalonym przez sąd spadku na poczet masy spadkowej należnej domniemanym spadkobiercom. Ostatecznym beneficjentem pobranego czynszu są więc spadkobiercy. Kurator za swoje działanie otrzymuje wynagrodzenie ustalone przez sąd, które nie jest w żadne sposób uzależnione od wysokości pobranego czynszu.

Zdaniem WSA, skarżącemu nie można przypisać statusu podatnika VAT z tytułu zawartej umowy najmu działki z tego tylko powodu, że to on występuje w obrocie reprezentując interesy właścicieli (spadkobierców). Bez znaczenia w spornej sprawie jest to, czy kuratorowi uda się odnaleźć osoby z kręgu spadkobierców. W przypadku braku spadkobierców z rodziny spadkodawcy spadek przypada bowiem gminie, względnie Skarbowi Państwa.

masz pytanie, wyślij e-mail do autorki: a.tarka@rp.pl

Zdaniem eksperta

Michał Wojtas, doradca podatkowy, wspólnik w kancelarii EOL

Opodatkowanie VAT wynajmu składników majątku wchodzących w skład masy spadkowej jest zagadnieniem, które może wywoływać trudności interpretacyjne. Z jednej bowiem strony, niewątpliwie jest świadczona usługa podlegająca opodatkowaniu VAT. Jest także odbiorca tej usługi – najemca. Z drugiej jednak strony, trudno znaleźć podmiot, którego można byłoby uznać za podatnika. Jak słusznie wskazał WSA w Krakowie, nie jest nim kurator spadku. Sąd odwołał się do orzecznictwa NSA, z którego można już wyprowadzić linię orzeczniczą. Kurator bowiem tylko zarządza spadkiem, aby przyszli spadkobiercy, których próbuje ustalić, nie doznali uszczuplenia w związku z wygaśnięciem umów najmu z chwilą śmierci spadkodawcy albo jest zobowiązany kontynuować zawarte umowy mimo śmierci właściciela wynajmowanego majątku. Z inną sytuacją mielibyśmy do czynienia, gdyby krąg spadkobierców był ustalony, choć przed jego podziałem i tak trudno byłoby ustalić kto jest współwłaścicielem jakiej części. Aby można było zidentyfikować podatnika, musi on dysponować towarem jak właściciel. Nie jest nim jednak kurator, gdyż pełni tylko funkcję z powołania sądu, za co dostaje wynagrodzenie. Dopóki zatem spadek nie zostanie przekazany we władanie ustalonym spadkobiercom, dopóty fiskus nie będzie mógł otrzymać należnego VAT od wynajmu. Spór, w ramach którego fiskus chce opodatkować kuratora z otrzymywanych wynagrodzeń za najem, nie jest przełomowy. Minister rozwoju i finansów był już zmuszony zmieniać swoją interpretację ze względu na przegraną przed NSA (dotyczy interpretacji z 14 lipca 2015 r., ITPP1/443-1164/12/15-S/KM). Mimo to dalej dąży do opodatkowania kuratora sądowego VAT-em od najmu. Takie działanie stoi w sprzeczności z obowiązkiem organu interpretacyjnego (obecnie jest nim Dyrektor Krajowej Informacji Podatkowej) dążenia do zapewnienia jednolitego stosowania prawa podatkowego.