W najbliższych tygodniach zamierzam otworzyć działalność gospodarczą w ramach samozatrudnienia. Nie planuję zatrudniać pracowników ani osób na podstawie umów cywilnoprawnych. Będę prowadzić podatkową księgę przychodów i rozchodów. Wiem, że będę zobowiązany odprowadzać za siebie na rachunek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych składki na ubezpieczenie społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy. W jaki sposób ujmuje się składki na własne ubezpieczenie zdrowotne w podatkowej księdze? – pyta czytelnik.

Samozatrudnieni, tak jak i pozostałe osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, obowiązkowo podlegają ubezpieczeniu zdrowotnemu (zob. art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. c ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych).

Z każdego tytułu odrębnie

W przeciwieństwie do składek na ubezpieczenie społeczne fakt równoczesnego zatrudnienia (stosunek pracy) nie zwalnia samozatrudnionego z obowiązku zapłaty składek na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Zgodnie bowiem z art. 82 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej w takim przypadku składka na ubezpieczenie zdrowotne opłacana jest z każdego z tych tytułów (tj. ze stosunku pracy i z pozarolniczej działalności gospodarczej) odrębnie.

Podstawa wymiaru i wysokość

Podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, w tym samozatrudnionych, stanowi zadeklarowana kwota, jednak nie niższa niż 75 proc. przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw w czwartym kwartale roku poprzedniego, włącznie z wypłatami z zysku, ogłaszanego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski. Składka w określonej wysokości obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku (zob. art. 81 ust. 2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).

279,41 zł wynosi w 2015 r. miesięczna składka samozatrudnionego na ubezpieczenie zdrowotne

W 2015 r. minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne przedsiębiorców, w tym samozatrudnionych, wynosi 3104,57 zł. Składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 9 proc. podstawy wymiaru składki. Składka jest opłacana miesięcznie i jest niepodzielna (zob. art. 79 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej). Miesięczna składka zdrowotna samozatrudnionego w 2015 r. wynosi zatem 279,41 zł. Składkę w tej wysokości opłacają zarówno samozatrudnieni rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej, jak i samozatrudnieni prowadzący firmę dłużej niż dwa lata.

Samozatrudniony (płatnik składek) opłacający składki na ubezpieczenie społeczne wyłącznie za siebie opłaca składki na ubezpieczenie zdrowotne nie później niż do 10. dnia następnego miesiąca (zob. art. 87 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej w zw. art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

Według zasad ogólnych lub liniowo

Składka na ubezpieczenie zdrowotne podlega odliczeniu od podatku dochodowego od osób fizycznych – na zasadach określonych w ustawie o PIT (zob. art. 95 ust. 1 pkt 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej).

240,60 zł w 2015 r. wynosi kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, którą samozatrudniony może odliczyć od podatku

W przypadku samozatrudnionych opłacających składkę zdrowotną w Polsce odlicza się ją zgodnie z art. 27b ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PIT. Nie ma przy tym znaczenia, czy samozatrudniony rozlicza PIT według zasad ogólnych (skala podatkowa) czy płaci podatek liniowy.

Podatek dochodowy, obliczony zgodnie z art. 27 ustawy o PIT (zasady ogólne – skala podatkowa) lub art. 30c ustawy o PIT (podatek liniowy), w pierwszej kolejności ulega obniżeniu o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne opłaconej w roku podatkowym bezpośrednio przez podatnika zgodnie z przepisami o świadczeniach opieki zdrowotnej. Obniżenie nie dotyczy jednak składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód (przychód) zwolniony od podatku, oraz składek, których podstawę wymiaru stanowi dochód, od którego na podstawie przepisów ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku (art. 27b ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy o PIT).

Uwzględnia się tylko część kwoty

Jednak nie cała opłacona składka zdrowotna podlega odliczeniu od PIT.

Kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne, o którą zmniejsza się podatek, nie może przekroczyć 7,75 proc. podstawy wymiaru tej składki (art. 27b ust. 2 ustawy o PIT).

W 2015 r. kwota składki na ubezpieczenie zdrowotne podlegająca odliczeniu od podatku dochodowego wynosi miesięcznie 240,60 zł (3104,57 zł x 7,75 proc.).

Samozatrudniony prowadzący działalność od początku roku za 2015 r. maksymalnie może odliczyć od podatku dochodowego składkę zdrowotną w wysokości 2887,20 zł (240,60 zł x 12 miesięcy).

Samozatrudniony musi jednak pamiętać, że warunkiem odliczenia składki zdrowotnej jest wystąpienie podatku. Jeżeli podatek nie wystąpi (np. z uwagi na poniesienie straty), to odliczenie składek na ubezpieczenie zdrowotne nie będzie możliwe. Z kolei jeżeli podatek dochodowy będzie niższy niż kwota składek zdrowotnych podlegających odliczeniu, czyli w 2015 r. niższy niż 2887,20 zł, to składki zdrowotne podlegają odliczeniu tylko do kwoty podatku.

Przykład

Samozatrudniony prowadzi działalność gospodarczą od grudnia 2014 r. Płaci podatek dochodowy na zasadach ogólnych (skala podatkowa). Nie uzyskuje żadnych innych dochodów opodatkowanych według skali podatkowej. W trakcie 2015 r. opłacił składki zdrowotne za 2015 r. w łącznej wysokości 3352,92 zł. Odliczeniu od podatku za 2015 r. podlega składka zdrowotna w wysokości 2887,20 zł.

Wariant I: podatek należny za 2015 r. wyniósł 0 zł, gdyż podatnik poniósł za 2015 r. stratę w wysokości 760 zł – opłacone składki zdrowotne nie podlegają odliczeniu.

Wariant II: podatek należny za 2015 r. wyniósł 2100,20 zł – opłacone składki zdrowotne podlegają odliczeniu, ale jedynie do wysokości podatku, tj. do kwoty 2100,20 zł.

Wariant III: podatek należny za 2015 r. wyniósł 7800,20 zł – składki zdrowotne podlegają odliczeniu w całej kwocie, czyli 2887,20 zł. Podatek do zapłaty wyniesie 4913 zł (7800,20 zł – 2887,20 zł). Nie jest możliwe odliczenie nieodliczonych w danym roku składek zdrowotnych od podatku za kolejny rok. W wariancie I i II samozatrudniony traci prawo do odliczenia tych składek w wysokości 2887,20 zł (wariant I) i 787 zł (wariant II).

Odliczenie składki zdrowotnej ma miejsce już na etapie zapłaty zaliczek na PIT, stosownie do art. 44 ustawy o PIT, a później są one wykazywane w zeznaniu rocznym PIT-36 albo PIT-36L.

Jak dokumentować

Wysokość wydatków na składki zdrowotne ustala się na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie (art. 27b ust. 3 ustawy o PIT). Bez dokumentów potwierdzających opłacenie składek zdrowotnych nie jest możliwe ich odliczenie od podatku. Sposób opłacania składek określa ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych >patrz ramka.

Opłaconych na własne ubezpieczenie zdrowotne składek samozatrudniony nie zalicza do kosztów uzyskania przychodów. Nie podlegają one zatem ujęciu w podatkowej księdze przychodów i rozchodów. Podatkowa księga przychodów i rozchodów służy bowiem do ewidencjonowania przychodów i kosztów podatkowych, a nie kwot odliczanych od podatku.

Kosztem uzyskania przychodów nie jest także różnica pomiędzy składką opłaconą a podlegającą odliczeniu od podatku zgodnie z art. 27b ustawy o PIT, tj. w 2015 r. kwota 38,81 zł (279,41 zł – 240,60 zł) miesięcznie.

Mikroprzedsiębiorca może pójść na pocztę

Płatnik składek będący mikroprzedsiębiorcą w rozumieniu ustawy o swobodzie działalności gospodarczej może opłacać należności z tytułu składek w formie przekazu pocztowego lub w formie przekazu pieniężnego za pośrednictwem instytucji płatniczej lub biura usług płatniczych w rozumieniu ustawy o usługach płatniczych (zob. art. 47 ust. 4e ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

W praktyce samozatrudnieni, tacy jak czytelnik, są mikroprzedsiębiorcami, więc mogą skorzystać z tej formy zapłaty tych składek.

W myśl art. 104 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, za mikroprzedsiębiorcę uważa się przedsiębiorcę, który w co najmniej jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych:

1) zatrudniał średniorocznie mniej niż dziesięciu pracowników oraz

2) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 2 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 2 milionów euro.

Autor jest doradcą podatkowym

Kim jest samozatrudniony

Samozatrudnienie można określić jako sytuację, w której osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą (zgodnie z przepisami ustawy z 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej) we własnym imieniu i na własny rachunek. W praktyce przedmiotem działalności gospodarczej najczęściej jest świadczenie określonych usług na rzecz jednego odbiorcy. W przypadku osób dotychczas zatrudnionych często odbiorcą usług jest dotychczasowy pracodawca lub podmiot z nim powiązany. Samozatrudniony zazwyczaj sam nie zatrudnia pracowników ani innych osób na podstawie umów cywilnoprawnych, chyba że chodzi o czynności specjalistyczne (np. prowadzenie podatkowej księgi przychodów i rozchodów). Od strony formalnej samozatrudniony jest traktowany jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą.

Wpłaty tylko w formie bezgotówkowej

Samozatrudniony opłaca składki na wskazane przez ZUS rachunki bankowe odrębnymi wpłatami, w podziale na:

1) ubezpieczenia społeczne;

2) ubezpieczenie zdrowotne;

3) Fundusz Pracy (zob. art. 47 ust. 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).

Składki te płatnik składek opłaca przy użyciu:

1) bankowych dokumentów płatniczych składanych za pośrednictwem banku według wzorów, określonego rozporządzeniem ministra finansów z 5 listopada 2009 r. w sprawie wzoru bankowego dokumentu płatniczego należności z tytułu składek, do których poboru zobowiązany jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych;

2) dokumentu elektronicznego z oprogramowania, którego zgodność z wymaganiami określonymi przez ZUS na podstawie art. 13 ust. 2 pkt 2 lit. a ustawy z 17 lutego 2005 r. o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne została potwierdzona w sposób określony w art. 21 i 22 tej ustawy, lub wydruku z tego oprogramowania;

3) dokumentu elektronicznego z programu informatycznego udostępnianego płatnikom składek przez bank;

4) dokumentu w postaci uzgodnionej z instytucją obsługującą wpłaty składek na ubezpieczenia społeczne.

Płatnik składek (także samozatrudniony) jest obowiązany opłacać należności z tytułu składek w formie bezgotówkowej w drodze obciążenia rachunku bankowego płatnika składek lub obciążenia rachunku płatniczego płatnika w instytucji płatniczej w rozumieniu ustawy z 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych. (zob. art. 47 ust. 4 – ust. 4c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).