Podatnicy planujący przeprowadzać działania restrukturyzacyjne często nie podejmują decyzji o sprzedaży danego składnika majątkowego, ale o wniesieniu go aportem do innego podmiotu. Czynności takie często dotyczą nieruchomości, praw do znaków towarowych czy papierów wartościowych. Gdy aport jest wnoszony do spółki kapitałowej, to swoistym „wynagrodzeniem" za jego otrzymanie są udziały lub akcje danego podmiotu.
Rozliczenia podatkowe są stosunkowo proste, kiedy podmiot wnoszący wkład niepieniężny otrzymuje udziały lub akcie o takiej wartości, jaką można przypisać przedmiotowi wkładu. Problem pojawia się jednak, kiedy wnoszący wkład obejmuje udziały lub akcje powyżej wartości nominalnej (np. wnoszony jest aport o wartości 100, natomiast wartość nominalna akcji lub udziałów, które objął w zamian za aport, wynosi 50).
Zgodne z kodeksem
Takie działanie jest dopuszczalne przez prawo. Zgodnie z art. 154 § 3 kodeksu spółek handlowych (dalej: k.s.h.), udziały nie mogą być obejmowane poniżej ich wartości nominalnej. Z przepisu tego wynika więc jedynie zakaz, aby za udziały o wartości 50 nie został wniesiony aport o wartości np. 40. Artykuł 309 § 1 k.s.h. przewiduje analogiczne zasady w przypadku obejmowania akcji.
Powstała nadwyżka ponad wartość nominalną udziałów lub akcji – tzw. agio – przelewana jest na kapitał zapasowy spółki, która otrzymała aport. Instytucja agio jest wykorzystywana przez przedsiębiorców z różnych względów, m.in. z uwagi na konieczność utrzymania właściwej struktury udziałowej w spółce otrzymującej wkład czy stworzenie odpowiedniej struktury kapitałów własnych spółki.
Ze stanowiska prezentowanego przez organy podatkowe i sądy administracyjne można wyciągnąć wniosek, że skutki podatkowe wniesienia aportu z agio zależą od osoby wnoszącego. Jeśli wnoszącym wkład niepieniężny jest osoba fizyczna, to opodatkowaniu podlega tylko nominalna wartość udziałów lub akcji otrzymanych w zamian za wnoszony wkład.
Jeśli natomiast wnoszącym wkład jest osoba prawna, to przychód może odpowiadać wartości całego wkładu (wartości emisyjnej). Organy podatkowe mają bowiem uprawnienie do tego, aby oszacować wartość przychodu do wartości rynkowej wkładu.
Przepisy nie dają jednak podstaw do takiego różnicowania.
Skutki u osoby fizycznej...
Zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT, za przychody z kapitałów pieniężnych uważa się nominalną wartość udziałów (akcji) w spółce mającej osobowość prawną, objętych w zamian za wkład niepieniężny. Natomiast zgodnie z art. 17 ust. 2 ustawy o PIT, przy ustalaniu wartości tych przychodów stosuje się odpowiednio art. 19 ustawy o PIT. Umożliwia on organom podatkowym określenie wartości przychodu w wysokości rynkowej w sytuacji, kiedy cena rzeczy lub prawa wyrażona w umowie znacznie odbiega – bez uzasadnionej przyczyny – od wartości rynkowej.
Właśnie odesłanie do art. 19 ustawy o PIT budzi wątpliwości co do zakresu i sposobu ustalania przychodu u osoby wnoszącej aport w wysokości innej niż nominalna wartość otrzymanych udziałów lub akcji.
W orzecznictwie podkreśla się jednak, że art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT jednoznacznie wskazuje, że przychód z kapitałów pieniężnych powstaje w wysokości „nominalnej" wartości udziałów lub akcji w spółce, objętych w zamian za wkład niepieniężny. Takie stanowisko zajął Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 5 maja 2011 r. (II FSK 2186/09).
Sąd podkreślił, że odesłanie w art. 17 ust. 2 ustawy o PIT do jej art. 19 wskazuje, że należy przepis ten stosować „odpowiednio". Oznacza to, że przepis, do którego odnosi się odesłanie, ma zastosowanie nie wprost, ale tylko w takim zakresie, w jakim odesłanie to jest do pogodzenia z treścią przepisu odsyłającego.
Przy jednoznacznej treści art. 17 ust. 1 pkt 9 ustawy o PIT, który określa przychód w wartości nominalnej otrzymanych udziałów lub akcji, odesłanie do art. 19 ustawy o PIT może dotyczyć tylko zasady, że przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy lub praw jest cena wyrażona w umowie (bardziej szczegółowe wyjaśnienie tego stanowiska poniżej). Stanowisko to potwierdził NSA również w wyrokach z 19 stycznia 2011 r. (II FSK 1691/09), z 3 września 2009 r. (II FSK 1688/09), czy z 25 listopada 2008 r. (II FSK 1165/07).
...i prawnej
Zasady opodatkowania zawarte w ustawie o CIT są w zasadzie analogiczne do przewidzianych w ustawie o PIT.
Zgodnie z art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o CIT przychodem jest nominalna wartość udziałów (akcji) w spółce kapitałowej albo wkładów w spółdzielni, objętych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część. Przepisy art. 14 ust. 1-3 stosuje się odpowiednio. Artykuł 14 ustawy o CIT, podobnie jak art. 19 ustawy o PIT, daje organom podatkowym uprawnienie do szacowania wartości przychodu ze sprzedaży rzeczy lub praw, gdy ich cena wyrażona w umowie odbiega bez uzasadnionej przyczyny od wartości rynkowej.
Jednak w przypadku CIT można znaleźć stanowisko – odmienne od tego prezentowanego na gruncie ustawy o PIT – że objęcie udziałów poniżej wartości rynkowej i przekazanie nadwyżki majątku na kapitał zapasowy, może być przyczyną podjęcia przez organ podatkowy czynności, mających na celu podwyższenie przychodu wspólnika (akcjonariusza) wnoszącego aport – do wartości rynkowej przedmiotu wkładu.
Takie stanowisko wyraziła m.in. Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 23 marca 2012 r. (ILPB3/423-988/10/12-S/MM).
Stanowisko to pomija jednak rzeczywistą treść normy, powstałej z odesłania zawartego w art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o CIT.
Kiedy urząd może określić wartość
Z art. 14 ustawy o CIT wynika, że organy podatkowe mogą określać wartość przychodu, gdy cena określona w umowie odbiega od wartości rynkowej rzeczy lub praw będących przedmiotem transakcji, a różnica ta jest znaczna i nie ma uzasadnienia.
Należy więc w pierwszej kolejności ustalić, co w przypadku wnoszenia aportem składnika majątku jest ceną określoną w umowie, tj. czy może być nią wartość nominalna obejmowanych udziałów lub akcji czy też wartość przedmiotu aportu (wartość emisyjna). Uzasadnione jest to drugie podejście. Wynika to chociażby z art. 154 § 3 i art. 309 k.s.h., które przewidują, że udział może być obejmowany po cenie wyższej od wartości nominalnej.
Możliwość ustalenia ceny emisyjnej na poziomie wyższym od wartości nominalnej jest więc jedną z cech charakterystycznych spółek kapitałowych, w szczególności spółki akcyjnej. Cena emisyjna akcji bądź udziałów, odzwierciedlająca ich wartość rynkową, może więc pozostawać w dość luźnym związku z wartością nominalną. Jeśli wartość nominalna otrzymanych udziałów lub akcji może być więc niższa niż wartość transakcji, to nie jest zasadne, aby przyjmować wartość nominalną za cenę w rozumieniu art. 14 ustawy o CIT.
Odesłanie przewidziane w art. 14 ustawy o CIT może się więc realizować poprzez możliwość szacowania przedmiotu aportu (wartości emisyjnej) do wartości rynkowej. Jest to również zgodne z k.s.h., który nakłada obowiązek wyceny wartości wkładu niepieniężnego według wartości rynkowej (art. 312 k.s.h.).
Podwójne obciążenie
Takie podejście zapewnia spójność sytemu podatkowego. Ustawodawca przewidział, że w przypadku, kiedy część wartości wnoszonego aportu zostanie przekazana na kapitał zapasowy (a nie zakładowy) to:
- ograniczeniu ulega wartość dokonywanych odpisów amortyzacyjnych – zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 63 lit. d ustawy o CIT nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych nabytych w formie wkładu niepieniężnego, od tej części ich wartości, która nie została przekazana na utworzenie lub podwyższenie kapitału zakładowego spółki kapitałowej,
- ograniczeniu ulega wysokość kosztów rozpoznawanych przy sprzedaży udziałów objętych w zamian za wkład niepieniężny w innej postaci niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część – zgodnie z art. 15 ust. 1k pkt 1 ustawy o CIT na dzień zbycia tych udziałów /akcji, koszt uzyskania przychodów ustala się w wysokości nominalnej wartości objętych udziałów lub akcji.
Przyjęcie, że w przypadku wystąpienia agio organy podatkowe mogą oszacować przychód powyżej wartości nominalnej udziałów, nie oznacza automatycznie, że taki koszt (równy wartości rynkowej wkładu, a nie wartości nominalnej udziałów lub akcji) będzie mógł być rozpoznany przy sprzedaży tych udziałów lub akcji. Pomimo potencjalnego podwyższenia przychodu koszt ten zostanie na poziomie wartości nominalnej, co doprowadzi w rzeczywistości do dwukrotnego opodatkowania wartości wniesionych na kapitał zapasowy.
Podsumowując, art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o CIT powinien być rozumiany w ten sposób, że przychodem jest wartość nominalna udziałów/akcji w spółce kapitałowej, przy czym wartość nominalna nie musi odpowiadać wartości rynkowej udziałów/akcji.
Odpowiednie stosowanie art. 14 ust. 1–3 ustawy o CIT oznacza wyłącznie możliwość ustalania przez organy podatkowe wartości rynkowej aportu, a nie wartości obejmowanych udziałów/akcji.
Wątpliwości te mogą jednak przestać mieć znaczenie, jeśli wejdzie w życie projekt zmian do ustawy o CIT z 12 lutego 2013 r. przygotowany przez Ministerstwo Finansów. Zgodnie z tym projektem przychodem ma być również wartość wkładu niepieniężnego w postaci rzeczy lub praw, w zamian za którą wspólnikowi nie są wydawane udziały lub akcje (czyli wartość niepokrytą nominalną wartością udziałów lub akcji). Podatnicy planujący aport z agio powinni więc rozważyć dokonanie tej operacji do końca 2013 r.
Z orzecznictwa
W wyroku z 7 lutego 2013 r. (I SA/Gl 706/12) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach uznał, że możliwość odpowiedniego stosowania art. 14 ust. 1-3 ustawy o PIT wynikająca z art. 12 ust. 1 pkt 7 tej ustawy dotyczy wyłącznie ustalania wartości rynkowej przedmiotu zbycia, a tym samym określenia wartości rynkowej aportu, a nie wartości obejmowanych udziałów czy akcji. Sąd podkreślił, że „przyznanie prawa określenia wartości rynkowej aportu organom podatkowym w postępowaniu podatkowym ograniczona jest do sytuacji, gdy podawana wartość rynkowa jest nierealna.
Ma to także uzasadnienie w innych przepisach podatkowych i pozwala na realizację innych założeń ustawodawcy związanych z zachowaniem równowagi pomiędzy wysokością przychodów osiągniętych przez wnoszącego aport i wysokością kosztów uzyskania przychodów w spółce, do której aport ten wniesiono.
Zgodnie z art. 16 ust. 1 pkt 63 lit. d ustawy o CIT nie uważa się za koszt uzyskania przychodu w spółce mającej osobowość prawną odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych i wartości niematerialnych i prawnych nabytych w formie wkładu niepieniężnego od tej części ich wartości, która nie została przekazana na utworzenie lub podwyższenie kapitału zakładowego.
W takiej sytuacji po stronie wnoszącego aport nie powstanie przychód od wartości aportu przekazanego na kapitał zapasowy, ale też w spółce otrzymującej aport nie będzie kosztów uzyskania przychodu od tej wartości. Nie ma zatem potrzeby opodatkowania przychodu w wysokości wartości rynkowej aportu już w tym momencie. Będzie on podlegać opodatkowaniu dopiero przy zbyciu udziałów czy akcji.
Brak przepisów dających możliwość badania wartości rynkowej aportu mógłby doprowadzić do zakłócenia tej zakładanej przez ustawodawcę równowagi. Zgodnie bowiem z art. 16g ust. 1 pkt 4 ustawy o CIT wartość początkową środków trwałych wniesionych w formie aportu ustala podatnik na dzień wniesienia wkładu. Jedynym ograniczeniem jest wartość rynkowa środków trwałych lub wartości niematerialnych i prawnych".
Analogiczne stanowisko zajął ten sam sąd w wyroku z 6 grudnia 2012 r. (I SA/Gl 369/12
).
Również WSA w Warszawie w wyroku z 23 listopada 2012 r. (III SA/Wa 1051/12) podkreślił, że „brak w ustawie o CIT oraz w innych aktach prawnych definicji legalnej pojęcia „wartość nominalna" zasadnym czyni odwołanie się do jego powszechnie przyjętego znaczenia. Zgodnie z definicją zawartą w Słowniku Języka Polskiego PWN „wartość nominalna" oznacza „wartość emisyjną banknotów, papierów wartościowych, znaczków pocztowych itp. uwidocznioną na nich" (www.sjp.pwn.pl).
Analogiczne pojęcie ukształtowało się w piśmiennictwie, gdzie definiując pojęcie „udział" wskazuje się, iż „...udział w kapitale zakładowym spółki z o.o. jest to liczbowo ujęta wartość ekonomiczna, stanowiąca cząstkę kapitału zakładowego i będąca odpowiednikiem nominalnej (zadeklarowanej przez wspólnika w umowie bądź akcie założycielskim spółki) wartości wkładu pieniężnego i/lub wkładu niepieniężnego (wkładów niepieniężnych)" (S. Sołtysiński, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja Kodeks spółek handlowych. Komentarz (Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2002; tom II, str. 29), a także w orzecznictwie sądowym (np. wyrok SN z 3 grudnia 1999 r., I CKN 266/98, Lex nr 39870 oraz wyrok NSA z 29 września 2010 r., II FSK 1435/09, Lex nr 785103). Należy zatem uznać, iż wartość nominalna to wartość uwidoczniona w określonym dokumencie (nominale).
Ponieważ w definicji tej wartości nie ma odniesień do wartości rynkowej, wartość nominalna może odpowiadać wartości rynkowej, ale też może od niej odbiegać"
Anna Hleb-Koszańska doradca podatkowy w kancelarii Parulski i Wspólnicy
Komentuje Anna Hleb-Koszańska, doradca podatkowy w kancelarii Parulski i Wspólnicy
Niektóre organy i sądy przyjmują, że z odesłania zawartego w art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o CIT do odpowiedniego stosowania art. 14 ust. 1-3 tej ustawy wynika, że ustalenie nominalnej wartości udziału, a w konsekwencji również przychodu, nie może odbywać się na dowolnych zasadach.
Powinno ono zasadniczo odpowiadać realnej wartości rynkowej przedmiotu aportu w momencie jego wnoszenia do spółki. Takie stanowisko pomija jednak specyfikę spółek kapitałowych i wzajemnych relacji pomiędzy aktualnymi i nowo wstępującymi udziałowcami lub akcjonariuszami. W praktyce, w przypadku podwyższania kapitału zakładowego, wartość rynkowa udziałów lub akcji prawie zawsze odbiega od ich wartości nominalnej.
Gdyby ustawodawca chciał, aby przychód odpowiadał rynkowej wartości objętych udziałów lub rynkowej wartości przedmiotu wkładu, to wskazałby wprost sytuacje, kiedy art. 12 ust. 1 pkt 7 ustawy o CIT nie miałby zastosowania, a przychód zostałby rozpoznany w wysokości wartości rynkowej. W chwili obecnej, w przepisach jest wprost wskazane, że przychodem wspólnika wnoszącego do spółki kapitałowej wkład niepieniężny w postaci innej niż przedsiębiorstwo lub jego zorganizowana część jest nominalna wartość takich obejmowanych udziałów/akcji.
