Istotne są skutki ekonomiczne i faktyczne przeniesienia władania nieruchomością, a nie samo zawarcie umowy sprzedaży.

Tak orzekł WSA w Warszawie 17 stycznia 2012 r. (III SA/Wa 1326/11).

Przedsiębiorca zamierzał sprzedać nieruchomość. Zawarł umowę w formie aktu notarialnego oraz umowę, w której nabywca nieruchomości oświadczył, że jeżeli w określonym czasie nie uiści ceny, nastąpi jej odsprzedaż pierwotnemu właścicielowi. Następnie podatnik wystawił fakturę VAT, a gdy nie otrzymał zapłaty – fakturę korygującą anulującą transakcję.

W postępowaniu podatkowym w obu instancjach organy uznały, że transakcja odbyła się i dlatego brak było podstaw do wystawienia korekty.Podatnik, skarżąc decyzje, argumentował, że obowiązek podatkowy nie powstał, gdyż nie doszło do fizycznego wydania towaru.

Przeniesienie własności nie jest jednoczesne z wydaniem nieruchomości. Skarżący podnosił, że organ błędnie interpretuje samo pojęcie „wydanie towaru”, nie uwzględniając poglądów orzecznictwa wyrażonych m.in. w wyroku NSA (I FSK 963/09), gdzie sąd stwierdził, że faktyczny obrót wyznacza moment powstania obowiązku podatkowego.

Co oznacza, że dopiero wydanie towaru powoduje powstanie obowiązku podatkowego, a do wydania w tym wypadku nie doszło.Organ uznał, że podatnik nie miał prawa do wystawienia faktury korygującej, gdyż zawarto umowę skuteczną na gruncie prawa cywilnego, która została wykonana.

Sprzedaż w formie aktu notarialnego przenosi władanie rzeczą.Sąd stwierdził, że w tej sprawie konieczne jest uwzględnienie przepisów prawa unijnego, które celowo odcinają się od instytucji krajowego prawa cywilnego, kładąc nacisk na skutki ekonomiczne i faktyczne przeniesienia władania nieruchomością. Art. 7 ust. 1 ustawy o VAT definiujący dostawę towarów jest powtórzeniem art. 14 dyrektywy 112 i art. 5 VI dyrektywy.

WSA wskazał na orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, z którego wynika, że przekazanie fizycznego władztwa oznacza realne dysponowanie własnością przez nabywcę.

—Mateusz Macioswspółpracownik Zespołu Zarządzania Wiedzą Podatkową firmy Deloitte

Justyna Bołdstarsza konsultantka w Dziale Doradztwa Podatkowego firmy Deloitte (biuro w Krakowie)

Istota sporu sprowadzała się do rozstrzygnięcia, kiedy powstaje obowiązek podatkowy w VAT w przypadku transakcji przeniesienia prawa własności nieruchomości. Organy podatkowe uznały, że obowiązek ten powstaje w momencie zawarcia umowy przenoszącej własność. W tym momencie doszło bowiem również do przeniesienia na nabywcę władztwa nad rzeczą.

Sąd przyznał jednak rację podatnikowi. Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy o VAT przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Zdaniem sądu przeniesienie prawa wiąże się w tym wypadku nie tyle z prawem własności, ile z fizycznym przekazaniem realnego władztwa nad rzeczą, które umożliwia nabywcy faktyczne nią dysponowanie. Przeniesienie władztwa rzeczywistego jest kluczowe dla wykonania transakcji dostawy towarów i może do niego dojść bez jednoczesnego przeniesienie prawa własności rzeczy.

Z rozstrzygnięciem tym należy się zgodzić. Dla oceny danej czynności na potrzeby VAT należy oderwać się od jej uwarunkowań cywilistycznych, a skoncentrować na aspekcie faktycznym, ze szczególnym uwzględnieniem tego, czy w ramach danej czynności zrealizowany został obrót podlegający VAT. W konsekwencji należy przeanalizować, czy nabywca może rozporządzać rzeczą jak właściciel, a taka możliwość pojawia się dopiero z chwilą faktycznego przekazania towaru.

Podobne stanowisko zajął ETS, który np. w wyroku z 8 lutego 1990 r. (C – 320/88) stwierdził, że „dostawa towarów oznacza także przeniesienie prawa do dysponowania rzeczą jak właściciel, nawet jeżeli nie dochodzi do przeniesienia własności rzeczy w sensie prawnym”. Tym samym, w przypadku dostawy nieruchomości wydanie w rozumieniu ustawy VAT może nastąpić w momencie innym niż sporządzenie aktu notarialnego.

Sąd słusznie uznał zatem, że nie można przyjąć, że doszło do transakcji dostawy towarów w sytuacji, gdy – mimo zawarcia umowy – nigdy nie doszło faktycznie do fizycznego przekazania władztwa nad rzeczą w rozumieniu ustawy o VAT.

Skoro zatem w tej sprawie nie było przekazania nabywcy fizycznego władztwa nad rzeczą, a podatnik, mimo że nie doszło do transakcji opodatkowanej, wystawił fakturę VAT, należało ją skorygować. Stąd też decyzje organów podatkowych stwierdzające brak podstaw prawnych do wystawienia faktury korygującej zostały uchylone jako wadliwe.

Do podobnych konkluzji doszedł też m.in. NSA w wyroku z 28 maja 2010 r. (I FSK 963/09) oraz WSA w Białymstoku w wyroku z 23 lutego 2011 r. (I SA/Bk 580/10).