Duże firmy dość często organizują programy motywacyjne dla swoich pracowników. Umożliwiają one nabycie akcji po preferencyjnych cenach.

W ten sposób pracownik ma dodatkowe wynagrodzenie, które może być opodatkowane korzystniej niż pensja i nieobciążone składkami ZUS. Jego wysokość zależy od ceny akcji spółki. Powinno to  zachęcać pracownika do jeszcze bardziej wytężonej pracy. Korzyści odnosi więc także firma.

Jak brzmiał przepis

Do końca 2010 r. art. 24 ust. 11 ustawy o PIT mówił, że dochód stanowiący nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji objętych przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie nie podlega opodatkowaniu w momencie objęcia tych akcji.

Przepis ten pozwalał na odroczenie momentu opodatkowania dochodu z tytułu objęcia akcji przez pracownika po cenie niższej od ich wartości rynkowej do momentu ewentualnej sprzedaży lub umorzenia akcji przez uczestnika programu motywacyjnego. Dodatkowo dochód wtedy uzyskany podlegał opodatkowaniu – jako zysk kapitałowy – 19-proc. stawką PIT. Nie były też od niego pobierane składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.

Gramatyczna wykładnia art. 24 ust. 11 ustawy o PIT wskazuje, że znajdował on zastosowanie, gdy spełnione były jednocześnie trzy warunki:

• pracownik obejmował akcje (spółki akcyjnej bądź spółki komandytowo-akcyjnej); spełnienie tego warunku powinno zostać jednoznacznie potwierdzone zwłaszcza w przypadku pracowniczych programów motywacyjnych, w ramach których pracownicy obejmują papiery wartościowe spółki zagranicznej, bowiem „shares” oznacza w języku angielskim zarówno akcje, jak i udziały;

• akcje były obejmowane (a nie nabywane) przez pracownika, czyli musiały być to akcje nowej emisji (objęcie akcji powinno być rozumiane jako nabycie „pierwotne”);

• pracownik był uprawniony do  objęcia akcji na podstawie uchwały walnego zgromadzenia.

Potwierdza to m.in. interpretacja Izby Skarbowej w Poznaniu z 22 stycznia 2010 (ILPB2/415-1043/09-2/JK).

Zmiany od 1 stycznia 2011

Od początku tego roku zmieniło się brzmienie art. 24 ust. 11 ustawy o PIT. Wynika z niego, że dochód stanowiący nadwyżkę pomiędzy wartością rynkową akcji objętych (nabytych) przez osoby uprawnione na podstawie uchwały walnego zgromadzenia a wydatkami poniesionymi na ich objęcie (nabycie) nie podlega opodatkowaniu w momencie objęcia (nabycia) tych akcji.

Zastosowanie preferencyjnego opodatkowania zostało więc rozszerzone na pracowników, którzy nabywają akcje już istniejące. Od 1 stycznia 2011 nie muszą więc być to akcje nowej emisji. Z taką wykładnią zgadza się fiskus, np. Izba Skarbowa w Katowicach w odpowiedzi z 26 lipca 2011 (IBPBII/2/415-683/11/AK).

Akcje z USA bez preferencji

Niestety, wraz z wprowadzeniem tej korzystnej zmiany ustawodawca zdecydował się na  równoczesne ograniczenie zastosowania art. 24 ust. 11 ustawy o PIT wyłącznie do akcji emitowanych przez spółki mające siedzibę w jednym z państw Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Mówi o tym dodany od 1 stycznia tego roku art. 24 ust. 12a ustawy o PIT.

Wcześniej ustawa o PIT nie przewidywała takiego ograniczenia. Organy podatkowe co do zasady potwierdzały, że art. 24 ust. 11 znajdował zastosowanie niezależnie od lokalizacji siedziby spółki będącej emitentem akcji. Wprawdzie zdarzały się negatywne interpretacje, ale były one uchylane przez sądy administracyjne (oczywiście jeśli podatnik decydował się na zaskarżenie otrzymanej odpowiedzi).

Uwaga na warunki

Jeżeli warunki wyszczególnione w art. 24 ust. 11 ustawy o PIT nie zostaną spełnione, to uczestnik pracowniczego programu motywacyjnego musi liczyć się z opodatkowaniem dochodu z tytułu uzyskania akcji poniżej wartości rynkowej przy zastosowaniu skali progresywnej.

Jeśli różnica pomiędzy wartością rynkową akcji a ceną płaconą przez pracownika (spread) jest finansowana przez pracodawcę (także gdy jest na niego refakturowana), to jest to przychód ze stosunku pracy opodatkowany według skali. Trzeba również odprowadzić od niego składki ZUS i na ubezpieczenie zdrowotne. Tak wynika z interpretacji Izby Skarbowej w Poznaniu z 18 lipca 2011 (ILPB2/415-449/11-3/JK).

Jeżeli natomiast ta różnica nie jest sfinansowana przez pracodawcę (np. pokrywa ją spółka matka z grupy pracodawcy), to najczęściej jest ona kwalifikowana jako przychód z innych źródeł. W przeciwieństwie do przychodu ze stosunku pracy to źródło przychodu nie podlega składkom na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne.

Wprawdzie istnieją argumenty przemawiające za potraktowaniem go jako przychodu ze stosunku pracy (pracownik nie uzyskałby bowiem możliwości uczestnictwa w danym programie motywacyjnym, gdyby nie był zatrudniony w spółce), ale w indywidualnych interpretacjach przeważa ta pierwsza kwalifikacja. Przykładem jest odpowiedź Izby Skarbowej w Katowicach z 8 czerwca 2010 (IBPBII/2/415-694/10/ MM).

Kiedy przychód

Pracownicze programy motywacyjne najczęściej polegają na  przyznaniu pracownikom opcji na zakup akcji. W tym wypadku opcja powinna być rozumiana jako możliwość zakupu akcji po preferencyjnej cenie w określonej przyszłości. W takich programach wyróżnia się kilka etapów.

Pierwszy to przyznanie prawa do nabycia akcji w przyszłości (grant of option), drugi to moment, od którego pracownik może zrealizować to prawo (vesting). Trzecim etapem jest realizacja prawa przez pracownika (exercise), czyli nabycie akcji.

Kiedy więc pracownik osiąga przychód, jeśli nie są spełnione kryteria pozwalające na zastosowanie art. 24 ust. 11 ustawy o PIT? Odpowiedź na to pytanie wynika z art. 11 ust. 1 ustawy o PIT. Przepis ten mówi, że co do zasady przychodami są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Na podstawie tego przepisu w najnowszych interpretacjach fiskus uznaje, że obowiązek podatkowy powstanie w chwili realizacji opcji przez pracownika, czyli nabycia akcji. Wtedy bowiem pracownik faktycznie otrzymuje świad- czenie związane z nabyciem akcji poniżej ich wartości rynkowej. Za takim rozumieniem przepisów opowiedziała się m.in. Izba Skarbowa w Poznaniu w interpretacji z 9 czerwca 2011 (ILPB2/415-271/11-2/JK).

Autor jest starszym konsultantem w Accreo Taxand