Zgodnie z brzmieniem art. 1 ust. 1 ustawy z 4 marca 1994 o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. DzU z 1996 r. nr 70, poz. 335 ze zm.) środki z takiego funduszu powinny być przeznaczane na finansowanie działalności socjalnej, organizowanej na rzecz osób uprawnionych do korzystania ze świadczeń z funduszu.
Poza precyzyjnym określeniem dopuszczalnego przeznaczenia środków z funduszu ustawa wprowadza obowiązek uwzględniania, przy przyznawaniu ulgowych usług i świadczeń, sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej (tzw. kryterium socjalne).
Odpowiedź na pytanie, czy ze środków zakładowego funduszu świadczeń socjalnych pracodawca ma prawo sfinansować imprezę firmową, wymaga w szczególności ustalenia dwóch kwestii:
- czy organizacja imprezy firmowej mieści się w ustawowej definicji działalności socjalnej oraz
- czy dopuszczalne jest, w świetle ustawowego obowiązku stosowania kryterium socjalnego, finansowanie imprezy firmowej, która ze swojej natury nie pozwala na różnicowanie świadczeń ani ich wysokości zgodnie ze wskazanym kryterium socjalnym.
Ogólnikowy katalog
Działania mieszczące się w zakresie działalności socjalnej pracodawcy wymienione zostały w art. 2 ust. 1 ustawy o zfśs.
Zamknięta lista zadań socjalnych
Działalnością socjalną w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy o zfśs są:
1. usługi świadczone przez pracodawców na rzecz:
- różnych form wypoczynku,
- działalności kulturalno-oświatowej,
- działalności sportowo-rekreacyjnej,
- opieki nad dziećmi w żłobkach, przedszkolach i innych formach wychowania przedszkolnego;
2. udzielanie finansowej lub rzeczowej pomocy materialnej oraz udzielanie zwrotnej lub bezzwrotnej pomocy materialnej na cele mieszkaniowe.
Jest to katalog zamknięty, co oznacza niedopuszczalność przeznaczania środków funduszu na cele inne niż wymienione w ustawie. Wyliczenie to ma jednak charakter bardzo ogólnikowy.
Bardziej precyzyjną odpowiedź na pytanie, jakie konkretnie działania należy zaliczać do tego rodzaju działalności, znajdujemy dopiero w orzecznictwie Sądu Najwyższego.
W wyroku z 23 października 2008 (II PK 74/08) SN uznał za rodzaj aktywności socjalnej działalność w postaci organizowania imprez masowych, jak: pikniki, andrzejki, wycieczki zorganizowane czy imprezy integracyjne. Zakwalifikował je jako formę działalności rekreacyjnej bądź wypoczynku.
Stanowisko takie znajduje potwierdzenie w innych orzeczeniach SN, które – choć nie dopuszczają możliwości finansowania tego rodzaju działalności z funduszu świadczeń socjalnych – to jednak nie odmawiają możliwości zakwalifikowania ich jako działalności socjalnej (np. wyrok z 20 sierpnia 2001, I PKN 579/00, oraz wyrok z 25 sierpnia 2004, I PK 22/03).
Nie ulega więc wątpliwości, że organizacja imprezy firmowej mieści się w zakresie „działalności socjalnej”. Znacznie więcej trudności nastręcza kolejne zagadnienie, dotyczące obowiązku stosowania kryterium socjalnego.
Sprawiedliwy przydział środków
Jak wskazuje art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs, „przyznawanie ulgowych usług i świadczeń (…) uzależnia się od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej do korzystania z funduszu”. Przepis ten ustanawia tzw. kryterium socjalne, zgodnie z którym pracodawca ma obowiązek każdorazowo uzależniać przyznawanie oraz wysokość ulgowych usług i świadczeń finansowanych z funduszu od indywidualnej sytuacji osobistej i materialnej uprawnionego.
Biorąc pod uwagę charakter imprezy firmowej, jako wydarzenia o charakterze powszechnym, które zakłada uczestnictwo na równych zasadach ogółu pracowników, zastosowanie kryterium socjalnego nie jest możliwe. Powoduje to powstawanie licznych kontrowersji wokół dopuszczalności finansowania tego rodzaju imprez z funduszu świadczeń socjalnych.
Doktryna i orzecznictwo są w tym względzie wyraźnie podzielone. Niektórzy kwestionują możliwość finansowania z funduszu tego rodzaju działalności, inni opowiadają się za dopuszczeniem takiej możliwości, argumentując, że kryterium socjalne nie znajduje w takiej sytuacji zastosowania.
W sprzeczności z literą...
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 13 lutego 2007 (III SA/ Wa 4283/06)
stwierdził jednoznacznie: „zorganizowanie imprezy okolicznościowej (integracyjnej) dla wszystkich uprawnionych, bez uwzględniania ich sytuacji życiowej, stałoby w sprzeczności z warunkami, na jakich może być przyznawana pomoc z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. (…)
Pomoc z funduszu może być dokonywana jedynie wówczas, gdy uzależnia się jej przyznawanie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej pracownika”. Orzeczenie to stanowi najczęściej przywoływany argument przeciwników finansowania imprez firmowych z zfśs. Opiera się na założeniu, że obowiązek uwzględnienia sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej dotyczy wszystkich świadczeń przyznawanych z funduszu.
Na poparcie tej tezy często powoływane są również dwa wspomniane już wcześniej orzeczenia Sądu Najwyższego. Zgodnie z pierwszym z nich (I PKN 579/00) „postanowienia [regulaminu zfśs] nie mogą być sprzeczne z zasadą przyznawania świadczeń według kryterium socjalnego, to jest uzasadniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej (…)”.
Analogiczne stanowisko wyraził SN w drugim z wyroków (I PK 22/03), stwierdzając: „sprzeczne z ustawą jest wydatkowanie środków funduszu niezgodnie z zasadą ich przyznawania według kryterium socjalnego, to jest kryterium uzależniającego przyznawanie ulgowych usług i świadczeń wyłącznie od sytuacji życiowej, rodzinnej i materialnej osoby uprawnionej (…)”.
...ale w zgodzie z celem
W świetle tych orzeczeń argumentuje się, że finansowanie z funduszu świadczeń socjalnych imprezy firmowej, kierowanej do ogółu pracowników i zakładającej ich uczestnictwo na równych zasadach, jest niedopuszczalne.
Możliwość jej zorganizowania ze środków funduszu występuje tylko wtedy, gdy samo uczestnictwo w imprezie bądź jego forma (zakres) uzależnione będą od sytuacji osobistej i majątkowej osób uprawnionych. Taki scenariusz, biorąc pod uwagę charakter tego rodzaju imprez, wydaje się jednak absurdalny i trudny do wyobrażenia w praktyce.
O ile przytoczone stanowisko WSA w Warszawie przesądza o konieczności stosowania kryterium socjalnego, o tyle treść cytowanych orzeczeń SN budzi pewne wątpliwości. Otóż wskazują one na obowiązek sprawdzania sytuacji materialnej uprawnionych wyłącznie w kontekście ustalania zasad przyznawania „ulgowych usług i świadczeń”.
Impreza firmowa jest natomiast adresowana do wszystkich pracowników i zakłada ich udział na zasadzie równości. Jej charakter sprawia, że chociaż jest formą działalności socjalnej, w żadnym razie nie może zostać uznana za świadczenie o charakterze „ulgowym”.
Opierając się zatem na literalnym brzmieniu zarówno ustawy, jak i cytowanych orzeczeń SN, kryterium socjalne nie będzie znajdowało zastosowania w przypadku organizacji imprezy firmowej. Stanowisko takie wyraził bardzo jasno SN we wspomnianym już orzeczeniu II PK 74/08, stwierdzając, że „przepis art. 8 ust. 1 ustawy [ustanawiający obowiązek stosowania kryterium socjalnego] nie odnosi się do całości działalności socjalnej w rozumieniu art. 2 pkt 1 tej ustawy, a jedynie do ulgowych świadczeń i usług”.
W dalszej części tego orzeczenia SN dopuścił możliwość ustalenia w regulaminie zfśs odmiennych zasad korzystania ze świadczeń innych niż „świadczenia ulgowe”. Jako przykład wskazana została organizacja imprez integracyjnych na zasadzie powszechnej dostępności.
Decyduje pracodawca
Oczywiście dopuszczalne jest przeznaczenie, zgodnie z regulaminem zfśs, całości środków funduszu na usługi i świadczenia o charakterze ulgowym. Wówczas w każdym wypadku trzeba stosować kryterium socjalne.
Jeżeli jednak regulamin, oprócz usług i świadczeń ulgowych, przewiduje finansowanie z funduszu innych jeszcze form działalności socjalnej (np. imprez firmowych), może ustalać inne zasady korzystania z tego rodzaju świadczeń, bez zastosowania kryterium socjalnego.
Sławomir Paruch
Komentuje Sławomir Paruch:
radca prawny, partner w kancelarii Sołtysiński, Kawecki & Szlęzak, kieruje departamentem prawa pracy
Po dokonaniu wnikliwej analizy regulacji ustawowych i orzecznictwa należy uznać, że twierdzenia o bezwzględnym obowiązku stosowania kryterium socjalnego, w każdym przypadku przyznawania świadczeń z zfśs, nie znajdują uzasadnienia. Jedyne oparcie dla takiego stanowiska może stanowić przytoczone orzeczenie WSA w Warszawie.
Takie pojedyncze orzeczenie nie ma jednak wielkiego wpływu na linię wykładni. Zarówno literalna wykładnia przepisów ustawy, jak również orzecznictwo SN (a w szczególności orzeczenie II PK 74/08) prowadzą bowiem do wniosku, że obowiązek stosowania kryterium socjalnego powinien odnosić się wyłącznie do świadczeń o charakterze ulgowym, a nie do całości działalności socjalnej.
W konsekwencji uczestnictwo w takich przedsięwzięciach, jak festyny, wyjazdy integracyjne czy wreszcie imprezy firmowe, kierowane z założenia do ogółu pracowników na zasadzie równości, nie może być uzależnione od sytuacji osobistej czy majątkowej tych pracowników.
Argumenty „za” z wokandy
Jako uzasadnienie poglądu o dopuszczalności finansowania z zfśs form działalności socjalnej organizowanych na zasadach powszechnej dostępności dla ogółu uprawnionych Sąd Najwyższy wskazał, że:
- literalne brzmienie art. 8 ust. 1 ustawy o zfśs wskazuje wyraźnie na obowiązek zastosowania kryterium socjalnego wyłącznie do świadczeń o charakterze ulgowym,
- wykładnia językowo-logiczna art. 8 ust. 2 ustawy o zfśs prowadzi do wniosku, że ustęp drugi tego artykułu ma szerszy zakres znaczeniowy aniżeli ustęp pierwszy, ponieważ odnosi się do „korzystania z [wszystkich] usług i świadczeń finansowanych z funduszu”, a nie wyłącznie do usług i świadczeń o charakterze ulgowym; oznacza to możliwość pominięcia kryterium socjalnego w przypadku świadczeń niebędących „świadczeniami ulgowymi” i określenia w regulaminie funduszu odmiennych zasad ich przyznawania,
- uzależnienie udziału w takich formach działalności socjalnej, jak spotkania integracyjne czy imprezy firmowe, od kryterium socjalnego zaprzeczałoby istocie tego rodzaju przedsięwzięć.
Zobacz serwisy:
Dochody pracownika i zleceniobiorcy
»
»
Dochody pracownika i zleceniobiorcy
»
»
